Theo Ủy ban Châu Âu, trong một cuộc tham vấn cộng đồng được tổ chức vào năm 2015 đã định nghĩa “Nền tảng số là một cam kết hoạt động trên hai (hoặc nhiều) thị trường có hai mặt, sử dụng Internet để cho phép tương tác giữa hai hoặc nhiều nhóm người dùng riêng biệt nhưng phụ thuộc lẫn nhau để tạo ra giá trị cho ít nhất một trong các nhóm”.

Nói cách khác, nền tảng số được coi là nơi để trao đổi thông tin, hàng hóa hoặc dịch vụ giữa nhà sản xuất với người tiêu dùng cũng như cộng đồng tương tác với nhau trên nền tảng số đó.   

Nền tảng số về thương mại điện tử là các nền tảng cung cấp dưới hình thức dịch vụ cho phép các doanh nghiệp trực tuyến quản lý hợp nhất hoạt động bán hàng, tiếp thị, vận hành kinh doanh, địa điểm và khách hàng; cá nhân hóa các dịch vụ, sản phẩm theo nhu cầu của từng khách hàng; phân tích dữ liệu tiêu dùng và bán hàng theo thời gian thực để có phương án tổ chức hoạt động phù hợp; quản lý mối quan hệ khách hàng và dịch vụ thiết yếu; hỗ trợ thanh toán di động thuận tiện.

Nền tảng số về thương mại điện tử

Nền tảng số về thương mại điện tử triển khai các mô hình kinh doanh khác nhau, bao gồm các nền tảng thị trường số kết nối giữa người mua và người bán và tạo điều kiện thực hiện giao dịch giữa hai hoặc nhiều bên.

Hình 1. Nền tảng số về thương mại điện tử

Phân loại các nền tảng số về thương mại điện tử

1. Theo loại hình nhánh thì các nền tảng số về thương mại điện tử được phân thành 3 loại như sau:

- Các nền tảng số cho hàng hóa:  để mua bán hàng hóa thực, chẳng hạn như: Amazon, eBay, Alibaba, Rakuten, Etsy và Mercado Libre. Trong số các nền tảng này thì Amazon có phạm vi sử dụng lớn nhất với 304 triệu người dùng, tiếp theo là eBay với hơn 167 triệu người dùng

- Các nền tảng số thương mại dịch vụ, chẳng hạn như Airbnb, Uber, Upwork, Ticketmaster và Despegar… Các nền tảng số về thương mại dịch vụ chủ yếu có trụ sở đặt tại Hoa Kỳ hoặc Châu Á và tập trung vào các lĩnh vực như tài chính, nhà ở, lưu trú, logistics và vận tải.

- Các nền tảng thương mại mua bán hàng hóa kỹ thuật số, chẳng hạn như Google, Play, Apple App Store và Origin.

2. Theo loại hình các bên tham gia cung và cầu thì các nền tảng số về thương mại điện tử được phân thành 3 loại như sau:

- Nền tảng ngang hàng P2P, mở ra cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ có  thể sử dụng gian hàng số trên đó. Ví dụ như nền tảng: eBay, Airbnb hoặc Etsy để bán sản phẩm của họ.

- Nền tảng giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp B2B, để kết nối với các công ty khác trong đó cả người mua và người bán đều là các công ty. Ví dụ như nền tảng Alibaba, Kinmek, Tradeindia, Capterra, 3D Hubs, Floow2. Ví dụ như nền tảng Amazon, Floow2, cho phép các công ty chia sẻ tài nguyên của mình để sử dụng ở mức công suất tối đa (như thiết bị, không gian, vật liệu, nhân công, gia công thuê các sản phẩm của mình) với các công ty khác khi có yêu cầu.

- Các nền tảng từ doanh nghiệp đến người tiêu dùng B2C, trong đó người bán là các công ty. Ví dụ như nền tảng Amazon.

Ngoài ra, cũng tồn tại một cách thức phân loại khác cho các nền tảng số về thương mại điện tử như sau:

- Phân loại thị trường theo yêu cầu: những thị trường này kết nối người tiêu dùng với các nhà thầu độc lập cung cấp dịch vụ hoặc sản phẩm theo yêu cầu, chẳng hạn như nền tảng Uber, Lyft và Upwork.

- Phân loại thị trường được quản lý: ngoài việc thực hiện kết nối giữa người mua và người bán thì loại thị trường được phân loại theo quản lý này còn đảm nhận các phần bổ sung của chuỗi giá trị để cải thiện trải nghiệm người dùng. Ví dụ như nền tảng Beepi, một thị trường mua bán oto mà người điều hành sẽ kiểm tra những chiếc xe được cung cấp và bảo đảm cam kết về chất lượng đối với người bán.

- Phân loại thị trường theo định hướng cộng đồng: tại thị trường này, người mua và người bán truy cập thị trường không chỉ để hoàn thành giao dịch mà còn để cảm nhận bản sắc của một cộng đồng cụ thể. Chẳng hạn như nền tảng Etsy với sự tham gia của cộng đồng nghệ sĩ, người sáng tạo và người bán độc lập.

- Phân loại thị trường hỗ trợ SaaS: đây là những doanh nghiệp cung cấp phần mềm như một dịch vụ SaaS để hợp nhất thị trường. Họ thu hút người dùng bằng cách cung cấp các công cụ phần mềm miễn phí, sau đó khuyến khích người dùng tham gia vào nền tảng thị trường của họ. Chẳng hạn như nền tảng OpenTable cung cấp các công cụ quản lý đặt chỗ cho các nhà hàng và mở rộng phát triển và xây dựng các thị trường khác có liên quan.

- Phân loại thị trường phi tập trung: đây là những thị trường miễn phí, không phân cấp trong đó các quy tắc, sự tin cậy, danh tính và thanh toán được xác định ở cấp độ người dùng. Chẳng hạn như các nền tảng OpenBazaar, Lazzoz, OpenName…

Các nền tảng thanh toán kết nối hoạt động kinh doanh của người mua thực hiện ủy quyền thanh toán điện tử trực tuyến một cách an toàn, đóng vai trò quan trọng trong thương mại điện tử. Dịch vụ thanh toán các giao dịch được thực hiện trực tiếp trong các hoạt động thương mại điện tử hoặc được thực hiện trên các nền tảng số khác nhau, ví dụ như PayPal, Stripe, Adyen và PayU.

Nền tảng số về thương mại điện tử tạo doanh thu theo nhiều cách khác nhau. Phổ biến nhất là tính phí hoa hồng cho mỗi giao dịch, được tính theo giá trị phần trăm. Mỗi thị trường quy định phí hoa hồng giao dịch thanh toán khác nhau, chẳng hạn như: OpenTable tính phí trung bình 1,9%, eBay trung bình 10%, Airbnb trung bình 11%, Expedia trung bình 11,9%, Amazon trung bình 12%, Ticketmaster trung bình 26%, Steam trung bình 30%, GroupOn trung bình 38,2% và ShutterStock trung bình 70%.

Nền tảng số về thương mại điện tử có thể thu thập một lượng lớn dữ liệu người dùng cá nhân và phi cá nhân, bằng cách sử dụng phân tích dữ liệu lớn, nhằm tăng thu nhập và tạo ra nhiều giá trị hơn cho người dùng. Để đạt được điều này, một số cách thức có thể kể đến như sau:

- Cá nhân hóa các giao dịch và giá cả; bảo vệ quyền lợi người dùng;

- Tăng hiệu quả hoạt động thông qua quản lý hàng tồn kho;

- Thu hút người dùng mới;

- Phân tích thị trường và nhận đụng các xu hướng đang diễn ra;

- Việc bán thông tin cho các nhà quảng cáo bảo đảm tuân thủ các quy tắc bảo vệ dữ liệu.

Hiện trạng phát triển các nền tảng số về thương mại điện tử tại Việt Nam

Việt Nam được đánh giá là một trong những thị trường thương mại điện tử phát triển nhanh nhất ở Đông Nam Á, chỉ xếp sau Indonesia. Theo báo cáo của eConomy SEA năm 2019 do Google và Temasek công bố, quy mô thị trường và thương mại điện tử Việt Nam đầu năm 2020 đạt 5 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng lên tới 81%. Theo báo cáo về thị trường thương mại điện từ của năm 2020 thì Việt Nam đạt 13 tỷ USD. Thống kê cho thấy, có khoảng 39,9 triệu người tham gia mua sắm trực tuyến các loại dịch vụ, hàng hóa trên các nền tảng số, tăng 11,8% so với năm 2018 và tăng gần gấp đôi chỉ sau 3 năm (từ năm 2018 đến năm 2021). Giá trị mua sắm trực tuyến bình quân đầu người đạt 202 USD, tăng 8,6%. Điều này có được là do tỷ lệ người sử dụng Internet, điện thoại di động trên tổng số 97 triệu dân rất lớn, đó là động lực thúc đẩy các nền tảng số về thị trường thương mại điện tử phát triển mạnh ở Việt Nam về cả quy mô và số lượng.

Theo các chuyên gia, diễn biến của thị trường và thương mại điện tử Việt Nam hiện đang phát triển theo hướng chủ đạo, đó là cuộc chơi dành cho các công ty lớn trong nước và ngoài nước với những khoản đầu tư rất lớn xây dựng hệ sinh thái về thị trường và thương mại điện tử trực tuyến dựa trên các nền tảng số, chẳng hạn như: Shopee dẫn đầu về doanh thu với 34,5 triệu USD/tháng (tính đến thời điểm Quý III năm 2019), Tiki, Sendo, Lazada, Grab, Gojek, Booking.com, Agoda.com…

Một thực tế rằng, hiện nay một số nền tảng thị trường thương mại điện tử toàn cầu của nước ngoài đang triển khai như nền tảng B2C (Aliexpress, Amazon, eBay); nền tảng B2B (như Alibaba) đang có rất nhiều người dùng ở Việt Nam vì lợi thế hàng hóa đa dạng, giá cả phải chăng, phương thức thanh toán thuận tiện. Trong đó, đặc biệt lưu ý tới hai nền tảng Aliexpress và Alibaba đã thiết lập các kênh thanh toán và giao hàng chính thức về Việt Nam thông qua các nền tảng thanh toán, vận chuyển chính thức khác.

Kết luận

Tại Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” đã xác định “Phát triển nền tảng số là giải pháp đột phá để thúc đẩy chuyển đổi số nhanh hơn, giảm chi phí, tăng hiệu quả”. Các nền tảng số hiện nay đang dần trở thành phương thức chính đáp ứng các nhu cầu của người dân, doanh nghiệp. Đặc biệt, sự gia tăng của các nền tảng số đã làm thay đổi hầu hết các hoạt động kinh tế xã hội như trao đổi, giao dịch tài chính, buôn bán thương mại và dịch vụ, vận tải, dịch vụ khách sạn, đào tạo, phát triển nhân lực, phát triển phần mềm… Các doanh nghiệp tận dụng khả năng tương tác, trao đổi từ xa, khả năng thanh toán trực tuyến để mở rộng quy mô thị trường và doanh thu một cách nhanh chóng và giảm thiểu các chi phí hoạt động của tổ chức, doanh nghiệp.

Doanh thu toàn cầu tư các nền tảng số đạt 700 tỷ USD vào năm 2020 và dự kiến sẽ tăng với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm CAGR là 23,6 từ năm 2021 đến năm 2028. Với xu hướng chuyển đổi số, các nền tảng số đóng vai trò quan trọng và không thể thiếu trong phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia.

Phát triển thương mại điện tử được xem là một trong những trụ cột của nền kinh tế số, nơi mà công nghệ tiên tiến của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 được áp dụng rộng rãi để tăng hiệu quả của hoạt động kinh doanh, góp phần hiện đại hóa hệ thống phân phối và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, đẩy mạnh phát triển thị trường trong nước và xuất khẩu. Nền tảng số về thương mại điện tử cũng là một trong số 35 nền tảng số đã được Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông thúc đẩy phát triển và sử dụng theo Quyết định số 186/QĐ-BTTTT ngày 11/02/2022 phê duyệt Chương trình thúc đẩy phát triển và sử dụng các nền tảng số quốc gia phục vụ chuyển đổi số, phát triển  chính phủ số, kinh tế số, xã hội số.

Lương Thị Kim Thanh

Tài liệu tham khảo

[1] Ahmad Asadullah, Isam Faik, Atreyi Kankanhalli, Digital Platforms: A
Review and Future Directions. PACIS 2018 Proceedings, 2018.

[2] EBVN, E-Commerce Industry in Vietnam, 2018.

[3] Ha Phung, The digital marketing landscape in the Vietnamese market, Bsc thesis, Haaga Helia University, 2019.