Nhận thức chung
Nền tảng học kỹ năng trực tuyến mở (MOOC - Massive open online course) là nền tảng cung cấp các khóa học mở, đại trà. Người học thực hiện học tập trực tuyến mọi lúc, mọi nơi không giới hạn người tham gia qua internet. Có thể thấy MOOC có nhiều điểm giống với nền tảng dạy học trực tuyến như cung cấp các khóa học trực tuyến hoặc cũng có thể hình dung MOOC như phiên bản tiếp theo của nền tảng dạy học trực tuyến khi có thể cung cấp khóa học không giới hạn người tham gia.
Hình 1: Tổng quan về Nền tảng học kỹ năng trực tuyến mở (MOOC)
Tuy nhiên, có lẽ quan trọng nhất, MOOC được xây dựng dựa trên sự tham gia tích cực của vài trăm đến vài nghìn “người học”, những người tự tổ chức lớp học của họ theo đuổi mục tiêu học tập, kiến thức, kỹ năng và sở thích chung. Mặc dù nó có thể chia sẻ một số quy ước của một khóa học thông thường, chẳng hạn như lịch trình xác định trước; các chủ đề hàng tuần/tháng để xem xét. MOOC thường không tính phí, không có điều kiện tiên quyết nào khác ngoài truy cập Internet và sở thích, không có kỳ vọng được xác định trước để tham gia và không chính thức công nhận.
Tuy nhiên tại quyết định số 186/QĐ-BTTTT ngày 11/02/2022, Bộ Thông tin và Truyền thông công bố danh sách 35 nền tảng trong chương trình nền tảng số quốc gia có phân biệt rõ MOOC và nền tảng dạy học trực tuyến. Theo đó nền tảng dạy học trực tuyến là nền tảng cung cấp một hệ sinh thái học tập bao gồm: quản lý học tập, quản lý kho tài nguyên học liệu số, ... cho giáo viên, học sinh và các cơ sở giáo dục. Còn MOOC là nền tảng học kỹ năng trực tuyến mở được xây dựng để phổ cập kỹ năng số cho mọi đối tượng bao gồm cán bộ, công chức, viên chức, người lao động và người dân nói chung; phổ cập kỹ năng số nâng cao cho người dân theo hướng cá nhân hóa, đào tạo về kỹ năng, quyền và trách nhiệm công dân số. Việc triển khai nền tảng giúp người dân có kỹ năng sử dụng các loại hình dịch vụ công trực tuyến và các dịch vụ số thiết yếu khác trong các lĩnh vực y tế, giáo dục, giao thông, du lịch, ngân hàng; cơ bản nắm được cách thức sử dụng dịch vụ khi có nhu cầu. Một cách hiểu đơn giản thì nền tảng dạy học trực tuyến là đào tạo kiến thức phổ thông và MOOC là phổ cập, bồi dưỡng, tập huấn, đào tạo kỹ năng.
MOOCs cũng có hai mô hình hoạt động phổ biến là: xMOOC và cMOOC. xMOOC (transmissive MOOC) là mô hình giảng dạy tập trung vào việc truyền tải thông tin, với việc cung cấp nội dung chất lượng cao, đánh giá bằng máy tính (chủ yếu lấy phản hồi từ người học) và tự động hóa tất cả các hoạt động giữa người học và nền tảng. Mô hình này không có sự tương tác trực tiếp giữa một cá nhân học viên với các giảng viên khóa học, hoặc chỉ có sự phản hồi chung của giảng viên đến tất cả các phản hồi. Mô hình này giống với hình thức trực tuyến của các khóa học đại học truyền thống. Các MOOCs được cung cấp bởi các nền tảng phổ biến hiện nay như edX, Coursera, Udacity về cơ bản được xây dựng theo mô hình xMOOC. Trong khi đó cMOOC (connectivist MOOC) là mô hình xây dựng theo hướng lấy người học làm trung tâm, người học đóng vai trò xây dựng nội dung khóa học cũng như tự quản lý tiến độ học tập của mình dựa trên những tài liệu được cung cấp sẵn. cMOOC xây dựng hướng tiếp cận cho người học thông qua phương tiện truyền thông xã hội mở và kết nối với nhau. Điều đó có nghĩa là internet, mạng xã hội nền tảng nhắn tin là những công cụ căn bản và bắt buộc để người học có thể tiếp cận với nền tảng. Mô hình này cũng không có sự ràng buộc giữa người học và giảng viên, mọi nội dung học tập là sự chủ động của người học. Mô hình này sẽ tạo ra các nhóm học viên theo xu hướng học hỏi, trao đổi đa trình độ. Hiện nay đa số các nền tảng MOOC được triển khai theo mô hình xMOOC bởi tính kế thừa cập nhật chương trình học truyền thống.
Thực tiễn thế giới
Vào mùa thu năm 2011, Stanford cung cấp ba khóa học trực tuyến miễn phí. Peter Norvig và Sebastien Thrun đã giới thiệu chương trình “Giới thiệu về Trí tuệ nhân tạo” cho hơn 160.000 sinh viên từ khắp nơi trên thế giới. Hơn 20.000 học viên đã hoàn thành khóa học. Thrun đã thành lập một công ty có tên là Udacity vào tháng 2 năm 2012, công ty này bắt đầu phát triển và cung cấp các MOOC miễn phí. Vào tháng 4 năm 2012, Andrew Ng và Daphne Koller, hai giáo sư CS Stanford khác, thành lập một công ty có tên là Coursera hợp tác với các trường đại học trong việc chuẩn bị và cung cấp MOOC.
MIT đã phát triển nền tảng MITx để cung cấp MOOC, được đổi tên thành edX khi hợp tác với Harvard được hình thành. Tập đoàn edX phi lợi nhuận phát triển và cung cấp các MOOC hiện có hơn 30 đối tác đại học, bao gồm cả McGill. Liên hợp đã cung cấp một phiên bản mã nguồn mở của nền tảng này có thể được sử dụng và phát triển bởi các tổ chức và cá nhân khác. Liên hợp cũng thực hiện nghiên cứu về việc học bằng cách sử dụng các công nghệ mới, bằng cách phân tích dữ liệu thu được từ sinh viên trong các khóa học.
Hơn 4 triệu sinh viên đã đăng ký học các MOOC của Coursera, Udacity và edX đều đã ghi danh hơn một triệu sinh viên vào các MOOC của họ. Udacity hợp tác với Bang San Jose để cung cấp các khóa học lấy tín chỉ không miễn phí nhưng có chi phí rất thấp và kết hợp tài liệu MOOCs với sự hỗ trợ của các giáo sư và trợ giảng trong khuôn viên trường. Thành công như vậy đã có Sebastian Thrun gợi ý rằng trong 50 năm nữa có thể chỉ có 10 cơ sở đào tạo đại học.
Ba nền tảng kể trên có thể được coi là các nền tảng MOOC điển hình và tiêu biểu nhất cho sự phát triển của MOOC trên thế giới. Đây cũng là khuôn mẫu cho sự phát triển của nhiều nền tảng MOOC khác trên thế giới. Một số quốc gia và khu vực trên thế giới cũng nắm bắt xu hướng và triển khai nền tảng MOOC, có thể kể đến như Liên minh châu Âu (EU), Hàn Quốc và Thái Lan.
Cơ quan tổng hợp nhiều MOOC của EU, gọi tắt là EMMA, là một hoạt động thí điểm trong 30 tháng do Liên minh Châu Âu hỗ trợ. EMMA đã được tài trợ trong khuôn khổ Chương trình khung CIP (Competition and Innovation Program - Chương trình Cạnh tranh và Đổi mới) của EU. Từ năm 2019 đến năm 2021, nó được hưởng các khoản tiền mới từ Dự án ASSET (H2020 GA837854). Nền tảng EMMA có mục đích thể hiện sự xuất sắc trong các phương pháp giảng dạy đổi mới và cách tiếp cận học tập thông qua việc thí điểm quy mô lớn các MOOC trên các đối tượng khác nhau. EMMA cung cấp một hệ thống cung cấp các khóa học miễn phí, mở, trực tuyến bằng nhiều ngôn ngữ từ các trường đại học châu Âu khác nhau để giúp bảo tồn di sản văn hóa, giáo dục và ngôn ngữ phong phú của EU, để thúc đẩy việc học tập đa văn hóa và đa ngôn ngữ thực sự, để cho phép nghiên cứu dựa trên phương pháp giáo dục mới lạ. EMMA hoạt động ở hai phương thức chính là một hệ thống tổng hợp và lưu trữ các khóa học do các trường đại học châu Âu sản xuất cùng với một hệ thống cho phép người học xây dựng các khóa học của riêng họ bằng cách sử dụng các đơn vị từ MOOC làm khối xây dựng. Nhóm EMMA đang thực hiện một cách tiếp cận đa ngôn ngữ, đa văn hóa có chủ ý để học bằng cách cung cấp các dịch vụ phiên dịch và phiên âm có sẵn cho các khóa học được lưu trữ trên nền tảng này. Nền tảng này sử dụng hệ thống phiên âm và dịch tự động và phát triển hệ thống phân tích học tập sáng tạo dựa trên đặc điểm kỹ thuật xAPI. Hiện nay EMMA có hơn 35 nhà cung cấp khóa học và là đối tác 11 đơn vị trong đó rất nhiều các trường đại học hàng đầu tại EU.
K-MOOC là một nền tảng cung cấp khóa học mở trực tuyến tại Hàn Quốc được thành lập vào năm 2015. Nền tảng được xây dựng như một dịch vụ trực tuyến mở cung cấp các khóa học miễn phí cho bất cứ ai, bất cứ nơi nào. K-MOOC là biểu tượng của sự hợp tác công tư, sự hợp tác của toàn ngành giáo dục tại Hàn Quốc khi có sự tham gia của Bộ Giáo dục, đơn vị chủ quản nền tảng với Viện Giáo dục trọn đời, các trường đại học, viện nghiên cứu, công ty, cơ sở đào tạo nghề và tổ chức dịch vụ công cộng. Các bài giảng có chất lượng cao học trực tuyến được K-MOOC cung cấp nhằm tạo ra sự cân bằng các cơ hội thực tế trong giáo dục đại học và đổi mới trong các lớp học đại học. K-MOOC hướng tới nhiều đối tượng khác nhau trong xã hội, có thể coi là nền tảng phổ cập đại trà kiến thức cho xã hội Hàn Quốc. Cụ thể như thanh thiếu niên có thể khám phá những cơ hội nghề nghiệp trong tương lai qua một vài khóa học; Sinh viên đại học bổ sung các tài liệu tham khảo, các khóa học nâng cao, mở rộng, bổ sung kiến thức trước và sau khi lên lớp. Hoặc có thể là bất cứ ai mong muốn tìm hiểu về các xu hướng mới nhất theo nhu cầu, sở thích và lợi ích cá nhân, người tìm việc và nhân viên mở rộng kĩ năng nghề nghiệp, nâng cao nghiệp vụ và phát triển thêm các kĩ năng khác. Hiện nay đã có gần 100 các trường đại học và các học viện tham gia đóng góp cho MOOC, hơn 87 tổ chức tham gia cung cấp và điều hành các khoá học, 785 khóa học được xây dựng với 3 ngôn ngữ chủ yếu là tiếng Hàn, tiếng Anh và tiếng Pháp. Nền tảng cũng phân loại khóa học thành 3 nhóm để người học có thể xem xét lựa chọn phù hợp thời gian cá nhân: từ 1-6 tuần là các khóa ngắn hạn; khóa trung hạn từ 7-12 tuần và hơn 13 tuần là các khóa dài hạn.
Văn phòng Dự án Đại học mạng Thái Lan thuộc Ủy ban “Nhận thức Giáo dục Đại học” thấy được tầm quan trọng của việc tạo hợp tác học thuật cho việc dạy và học trực tuyến trong một hệ thống mở cho công chúng (MOOC), để chia sẻ các nguồn phương tiện học tập giữa các cơ sở giáo dục đại học với nhiều chuyên môn khác nhau. Các lĩnh vực hợp tác với nhau được hướng tới việc phát triển, quản lý dạy và học trực tuyến; xây dựng một hệ thống mở cho công chúng và cùng nhau phát triển một hệ thống trung tâm phục vụ quá trình đo lường, đánh giá quản lý dạy và học; cơ sở dữ liệu về người tham dự, lịch sử được lưu trữ và kết quả học tập số tín chỉ khóa học cùng với thông tin liên quan. Nền tảng phát triển mô hình hợp tác dạy và học trong các khóa học theo tín chỉ thuộc các khóa học giữa các cơ sở giáo dục đại học.
Dự án phát triển Đại học Không gian mạng Thái Lan cho dạy và học trong Hệ thống Mở (Thai-MOOC) thuộc kế hoạch thứ 3: “Xây dựng xã hội chất lượng với công nghệ số” thuộc dự án thúc đẩy nền kinh tế và xã hội kỹ thuật số được đặt dưới sự phối hợp của Văn phòng Dự án Đại học mạng Thái Lan (thuộc Ủy ban Nhận thức Giáo dục Đại học) cùng với Văn phòng Thường trực Bộ Công nghệ Thông tin và Truyền thông tổ chức dự án phát triển Đại học Mạng Thái Lan thành một hệ thống và trung tâm dạy và học trực tuyến. Hệ thống mở quốc gia cho công chúng (Thai MOOC) là một kiến trúc công nghệ thông tin trung tâm để hỗ trợ “Giáo dục hệ thống mở cho học tập suốt đời” (Không gian học tập suốt đời). Hệ thống này đã có hơn 157628 lượt đăng ký, với 300 khóa học, 97 khóa chạy lại, 68 học viện sản xuất khóa học được triển khai tính đến thời điểm tháng 4 năm 2019.
Khuyến nghị cho Việt Nam
Tại Việt Nam, thực chất đã có nhiều mô hình dạy học trực tuyến của các đơn vị cung cấp giáo dục tư nhân như Hocmai (Cổng học tập K12), eGame (Công ty cổ phần trò chơi giáo dục trực tuyến) hay hoc360.vn trong giai đoạn 2007 – 2008; kyna.vn (Dream Viet Education), cổng giáo dục trực tuyến mở GiapSchool trong năm 2013; Edumall.vn (TOPICA English) trong năm 2014. Mô hình dạy học trực tuyến của các đơn vị này cũng đã tiệm cận mô hình phát triển của các nền tảng MOOC trong khu vực khi việc xây dựng các mô đun học tập nhỏ, hướng tới nhiều người học cùng một khóa học được chú trọng. Tuy nhiên đã có một thời gian các mô hình này thiếu hiệu quả, mất hình ảnh trên thị trường học tập trực tuyến tại Việt Nam.
Trong những năm gần đây, việc phát triển các nền tảng số cũng như phổ cập kỹ năng số được đề cao trong xu thế phát triển của Việt Nam, cùng với sự thúc đẩy của chương trình chuyển đổi số quốc gia khi lấy người dân làm trung tâm, phổ cập nhận thức, phát triển kỹ năng, xây dựng công cụ số thì việc phát triển nền tảng MOOC một lần nữa được thúc đẩy (sau sự gián đoạn của đại dịch) đến hoạt động chung là điều cần thiết cho những mục tiêu đã được Đảng, chính phủ dẫn dắt. Chính bởi vậy, Việt Nam cũng cần chú ý một số các yếu tố để triển khai hiệu quả nền tảng MOOC.
Về yếu tố kỹ thuật, người học thực hiện học tập trực tuyến mọi lúc, mọi nơi không giới hạn người tham gia qua internet và chất lượng của các nội dung đào tạo trên MOOC đòi hỏi một hạ tầng mạnh, ổn định. Điều đó thách thức hạ tầng 4G hiện tại của Việt Nam, đòi hỏi việc phổ cập 4G và nghiên cứu phát triển 5G, 6G.
Về yếu tố xã hội, khi mà MOOC là nền tảng học kỹ năng trực tuyến mở được xây dựng để phổ cập kỹ năng số thì việc có nhiều hơn các bộ, ngành cũng như các đơn vị khác nhau xây dựng các khóa học kỹ năng số sẽ là yếu tố then chốt để Việt Nam có nền tảng MOOC có nội dung đào tạo, bồi dưỡng đủ chất và lượng. Bên cạnh đó cũng nên xem xét xây dựng các khóa học cho người già, hưu chí, cả những đối tượng bị coi là thế yếu trong xã hội bởi thực tế là những đối tượng này lại cần phổ cập kỹ năng số nhất, góp phần hỗ trợ họ và có thể làm thay đổi cuộc đời họ.
Về sự thống nhất, thực chất mỗi bộ ngành có thể có một nền tảng MOOC, mỗi nhóm ngành, nghề, có thể xây dựng riêng một nền tảng MOOC, nhưng như vậy gây ra sự dư thừa lãng phí tài nguyên, đầu tư, gây mất thời gian của người tham gia khi phải tìm đến nhiều nền tảng. Vì vậy sự phát triển phù hợp như nhiều điển hình thế giới là một nền tảng chung nơi bất cứ người dân Việt Nam nào cũng có thể truy cập, tìm kiếm khóa học, kỹ năng mà họ mong muốn.
Kết luận
Qua bài giới thiệu về thực tiễn thế giới với nền tảng học kỹ năng trực tuyến mở (MOOC) và khuyến nghị cho Việt Nam, có thể thấy sự cần thiết khi triển khai nền tảng MOOC trong chương trình chuyển đổi số quốc gia. Đây là một trong 35 nền tảng đã được Bộ Thông tin và Truyền thông thúc đẩy trong Chương trình thúc đẩy phát triển và sử dụng các nền tảng số quốc gia phục vụ chuyển đổi số, phát triển chính phủ số, kinh tế số, xã hội số hay chương trình phát triển nền tảng số quốc gia tại quyết định số 186/QĐ-BTTTT.
Hi vọng thông qua bài viết này, nền tảng học kỹ năng trực tuyến mở MOOC sẽ trở nên quen thuộc hơn người dân Việt Nam và dần trở thành một phương thức học tập phổ biến xóa nhòa không gian, khoảng cách giàu nghèo.
Trần Quốc Tuấn
Tài liệu tham khảo
- Ke Zhang (Editor), Curtis J. Bonk (Author, Editor), Thomas C. Reeves (Editor), Thomas H. Reynolds (Editor) (2019), MOOCs and Open Education in the Global South: Challenges, Successes, and Opportunities.