Chiến lược xây dựng và phát triển đô thị thông minh
Quyết định số 950/QĐ-TTg cũng đã xác định nguyên tắc tổ chức thực hiện để đạt được các mục tiêu đề ra về phát triển đô thị thông minh. Trong đó nguyên tắc tổ chức thực hiện phát triển đô thị thông minh bền vững kết hợp cả hai cách từ trên xuống và từ dưới lên, trung ương điều hành tập trung xây dựng hệ thống quy định pháp lý và chính sách hỗ trợ, các địa phương đóng vai trò chủ động. Khuyến khích sự tham gia đầu tư, xã hội hóa phát triển đô thị thông minh trên nguyên tắc tính đúng, tính đủ các chi phí và rủi ro, hài hòa lợi ích của các bên có liên quan, khuyến khích sử dụng các sản phẩm, dịch vụ trong nước. Tổ chức thực hiện thí điểm điển hình, rút kinh nghiệm trước khi nhân rộng, tiến hành dần từng bước, có những tiến bộ cụ thể và vững chắc, dựa trên đặc điểm riêng của đô thị, hài hòa giữa yêu cầu phát triển dài hạn của đô thị với nhu cầu bức thiết của người dân, đảm bảo hiệu quả đầu tư ngắn hạn và dài hạn, không phát triển tự phát, tràn lan, theo phong trào. Có thể thấy rằng những mục tiêu, nguyên tắc và những nội dung công việc cụ thể đề ra trong Quyết định số 950/QĐ-TTg chứa đựng các yếu tố về định hướng phát triển đô thị thông minh ở Việt Nam là mục tiêu cuối cùng, mang tính toàn diện mà việc triển khai đề án cần phải đạt được.
Để cụ thể các nội dung triển khai hướng tới mục tiêu đề ra thì còn rất nhiều vấn đề cần phải giải quyết trong thực tiễn triển khai. Xây dựng thành phố thông minh là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, được xem là động lực chính trong thời đại cách mạng 4.0 để thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa của các vùng, miền, địa phương, nâng cao năng lực cạnh tranh trong nước cũng như năng lực cạnh tranh toàn cầu của Việt Nam nói chung. Để thực hiện được chủ trương lớn này cần phải xây dựng một chiến lược phát triển đô thị thông minh một cách đúng đắn, khách quan, khoa học, phù hợp với thực tiễn xu hướng của thế giới. Chiến lược phát triển đô thị thông minh có thể xây dựng ở phạm vi quốc gia và ở phạm vi các tỉnh, thành phố. Chiến lược xây dựng đô thị thông minh cấp quốc gia có tính chất là chiến lược khung, đưa ra các tầm nhìn, định hướng, mục tiêu tổng quát, các nội dung cần triển khai làm cơ sở để các tỉnh, thành phố xây dựng chiến lược phát triển đô thị thông minh phù hợp với đặc thù của từng địa phương. Xây dựng chiến lược phát triển đô thị thông minh có thể bao gồm nhiều nội dung, vấn đề cần làm rõ và là công việc phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp của nhiều bộ, ngành; sự tham gia đối tác, cộng đồng và người dân.
Hình. Mục tiêu tổng quát xây dựng và phát triển đô thị thông minh
Nguyên tắc xây dựng và phát triển đô thị thông minh
1) Nguyên tắc 1. Lấy người dân làm trung tâm
Ngay từ khi triển khai xây dựng và phát triển đô thị thông minh thì điều kiện đầu tiên là cần phải có chính sách, các nội dung thực hiện đều có sự tham gia của người dân, doanh nghiệp, các tổ chức, công ty khởi nghiệp, các ngành công nghiệp. Công nghệ được sử dụng để thúc đẩy kết nối cộng đồng, khuyến khích mọi đối tượng tham gia, hòa nhập, tiếp cận với những chủ trương, chính sách, các nội dung thực hiện tạo dựng các dịch vụ số với ý tưởng phục vụ các nhu câu của người dân, lấy người dân làm trung tâm để đưa ra các ý tưởng, thiết kế các dịch vụ số đó.
2) Nguyên tắc 2. Hợp tác
Các nội dung thực hiện trong các chương trình dự án triển khai đô thị thông minh cần có chính sách khuyến khích, tạo môi trường thuận lợi để các bên tham gia hợp tác thực hiện các công việc và chia sẻ các thành quả, lợi ích có được từ thành tựu đạt được.
3) Nguyên tắc 3. Đổi mới
Chính phủ, Đảng, Nhà nước và các cấp bộ, ngành, địa phương ban hành các chính sách, quy định mang tính đổi mới trong hoạt động quản trị điều hành hoạt động đô thi, đặc biệt là lĩnh vực quản lý đầu tư các dự án xây dựng đô thị thông minh, tạo điều kiện thông thoáng, hạn chế các rào cản từ quy định hiện hành, triển khai các mô hình hợp tác mới giữa các bên để thúc đẩy nghiên cứu phát triển và triển khai các công nghệ, sản phẩm và dịch vụ số trong đô thị thông minh.
4) Nguyên tắc 4. Bảo đảm tính bền vững
Các tiêu chuẩn, quy chuẩn về đô thị thông minh cần được xây dựng để bảo đảm các hoạt động triển khai xây dựng đô thị thông minh đáp ứng các tiêu chí xanh và bền vững, bảo vệ môi trường, sử dụng tài nguyên hiệu quả, tái tạo năng lượng, kinh tế xanh, hình thành cộng đồng và hạ tầng mang tính bền vững. Tính bền vững cần được thể hiện ở thiết lập mới các mô hình kinh doanh số, thương mại điện tử mang tính phân lớp và xếp chồng bảo đảm lợi ích hài hòa và cơ hội phát triển kinh doanh của các bên tham gia hướng đến một nền kinh tế số có năng lực cạnh tranh cao.
5) Nguyên tắc 5. Các hoạt động được đánh giá và đo lường
Kết quả xây dựng đô thị thông minh đều có thể được đánh giá, đo lường, định lượng ở mọi khía cạnh thực hiện của nó. Hoạt động đánh giá đo lường được thực hiện một cách thường xuyên, liên tục thông qua các phương tiện nền tảng số, dịch vụ số áp dụng công nghệ 4.0. Các kết quả được phân tích, báo cáo để các bên liên quan chia sẻ sử dụng cho mục đích điều chỉnh các hoạt động quản lý, thiết kế giải pháp, sản phẩm, dịch vụ được cải tiến tốt hơn, hiệu quả hơn.
Các trụ cột chính để xây dựng và phát triển đô thị thông minh
Yếu tố thành công cho chiến lược xây dựng và phát triển đô thị thông minh là cần có cách tiếp cận tổng thể và toàn diện bao gồm các yếu tố chính là người dân, thể chế, cấu trúc, hoạt động tương tác kết nối với nhau theo cách thức xác định mang tính nhất quán, xuyên suốt được gọi là các trụ cột chính để xây dựng và phát triển đô thị thông minh. Mặc dù sự tương tác, các mối quan hệ có thể phức tạp nhưng về cơ bản một đô thị thông minh cần đồng thời tập trung vào những trụ cột chính như sau:
1. Sự quyết tâm và sự điều hành, chỉ đạo của lãnh đạo các cấp
Xây dựng đô thị thông minh đòi hỏi lãnh đạo các cấp phải có đủ năng lực, trình độ, kỹ năng đánh giá và đề ra được giải pháp tốt nhất cho các vấn đề mang tính cấp bách nhất đối với người dân. Đây là một thách thức không thể cải thiện được trong một thời gian ngắn. Xây dựng và phát triển đô thị thông minh đòi hỏi phải phá bỏ các rào cản về hành lang pháp lý hiện tại, sự quan liêu, trì trệ của đội ngũ lãnh đạo quản lý. Đồng thời, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng của thành phố với cộng đồng tham gia nên các cấp lãnh đạo cần có sự đổi mới mạnh mẽ trong công tác quản lý, tư duy sáng tạo để thực hiện các chiến lược phát triển đô thị thông minh có tính gắn kết, tạo được sự đồng thuận trong việc xây dựng các kế hoạch phát triển thành phố. Hệ thống chính sách và pháp luật về xây dựng đô thị thông minh cũng cần được thiết lập và duy trì dài hạn để bảo đảm xây dựng các chương trình đề án đô thị thông minh mang tính dài hạn.
Hệ thống quy định ở các cấp quản lý của các tỉnh, thành phố thường xuyên được xem xét, đánh giá để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn triển khai, nhấp là phù hợp cho áp dụng các công nghệ hoặc hệ thống mới; bảo đảm sự tin cậy và an toàn cho những đối tượng có thể chịu tác động. Những quy định có thể được thay đổi để tạo động lực tham gia của các doanh nghiệp thuộc mọi quy mô đầu tư vào công nghệ tiên tiến; hoặc là các quy định hướng tới gỡ bỏ các ràng buộc để có thể giảm chi phí xây dựng và tiến độ triển khai. Các quy định trong việc xây dựng đô thị thông minh cần đề cập đến các vấn đề triển khai công nghệ thông tin có tính đến các rủi ro về quyền riêng tư và an ninh mạng. Tất cả những điều này đòi hỏi được người dân trải nghiệm, chứng minh rằng việc sử dụng các hạ tầng, dịch vụ cung cấp và đem lại những lợi ích do tiến bộ của công nghệ mang lại.
2. Công nghệ và đổi mới
Công nghệ là động lực để tăng tốc sự phát triển đô thị hướng đến hình thành cộng đồng thông minh trong đô thị thông minh. Công nghệ bản thân nó không phải là mục đích mà chỉ là phương tiện, công nghệ nếu được ứng dụng, khai thác đúng cách sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc hiện đại hóa các thành phố, cải thiện mọi mặt hoạt động của thành phố, tạo ra các giá trị mới để cộng đồng cùng hưởng thụ.
3. Cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông
Đô thị thông minh tức là việc kết nối người dân, doanh nghiệp, cộng đồng với các cơ quan chính phủ một cách an toàn và nhanh chóng. Điều này chỉ có thể thực hiện được bằng việc xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông đủ năng lực và chức năng kết nối đáp ứng yêu cầu. Đặc biệt chú trọng đến việc triển khai các mạng viễn thông tiên tiến cung cấp đủ năng lực kết nối không dây.
4. Bảo đảm an toàn an ninh mạng và bảo vệ quyền riêng tư
Môi trường liên kết đi liên với các rủi ro về an ninh mạng và vấn đề về quyền riêng tư của người dân. Các thiết kế cơ sở hạ tầng mạng hay hạ tầng đô thị thông minh cần có các biện pháp chống nguy cơ xâm nhập, những rủi ro về mất an toàn trong các khía cạnh hoạt động của con người sống trong đô thị, bao gồm: khả năng tương tác, giao dịch thông qua các kết nối mạng và thiết bị, nhất là các kết nối không dây. Đô thị thông minh và các cộng đồng sống trong đó phải xây dựng các phương pháp tiếp cận mang tính hài hòa vừa bảo đảm nhu cầu kết nối vừa bảo đảm rủi ro mất an toàn trong khi kết nối ở quy mô, phạm vi địa lý lớn, số lượng ngời sử dụng kết nối đông đảo. Điều này đòi hỏi sự tham gia với các nhà nghiên cứu, nhà công nghệ, nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan để tạo ra các hệ thống an toàn về mặt vật lý và bảo vệ quyền riêng tư đồng thời cho phép thu thập và chia sẻ dữ liệu để đưa ra giải pháp cho những thách thức mang tính lâu dài mà đô thị thông minh phải đối mặt giải quyết.
5. Đầu tư tài chính
Tài chính cho các dự án đô thị thông minh là vấn đề quan trọng thường được đặt ra là ai trả tiền để xây dựng các dự án đó. Hiện đại hóa cơ sở hạ tầng đáp ứng nhu cầu triển khai đô thị thông minh là khoản đầu tư tốn kém không phải ngân sách thành phố hoặc các mô hình đầu tư tài chính truyền thống có thể đáp ứng được. Một số mô hình quan hệ đối tác công tư mang tính sáng tạo theo kinh nghiệm của các nước đi trước cần được nghiên cứu xem xét áp dụng để giảm áp lực đầu tư từ lĩnh vực công. Mô hình đối tác công tư có thể được thực hiện trong từng lĩnh vực cụ thể và phù hợp, chẳng hạn như đầu tư trong hệ thống cấp năng lượng, điện nước thông minh... để các tổ chức, doanh nghiệp sẵn sàng bỏ tiền đầu tư vào các dự án đô thị thông minh.
Kết luận
Để xây dựng chiến lược phát triển đô thị thông minh thì ngoài những nguyên tắc và trụ cột chính được nghiên cứu trong bài viết thì cần phải có các hoạt động nhằm đẩy mạnh công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức của các cơ quan quản lý nhà nước, các thành phần kinh tế - xã hội và cộng đồng về lợi ích của đô thị thông minh và vai trò của công tác quản lý trong quá trình xây dựng và phát triển đô thị thông minh nhất là quản lý vốn đầu tư và hệ thống kết cấu hạ tầng; tăng cường tổ chức các sự kiện về phát triển đô thị thông minh nhằm cung cấp thông tin về tình hình triển khai xây dựng và phát triển đô thị thông minh cũng như thu hút sự quan tâm, góp ý của các cấp, các ngành và cộng đồng xã hội; đề cao vai trò trách nhiệm của công dân thông minh trong đô thị thông minh.
Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” đã xác định một số nhiệm vụ, giải pháp phát triển Chính phủ số là “Thử nghiệm triển khai hiệu quả một số dịch vụ trên nền tảng đô thị thông minh, thử nghiệm Trung tâm giám sát, điều hành đô thị thông minh; lựa chọn đô thị điển hình của tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương để triển khai thử nghiệm, gắn liền phát triển dịch vụ đô thị thông minh với hệ thống chính quyền điện tử, phát triển bền vững theo mô hình kinh tế tuần hoàn. Xác định mô hình triển khai thành công để phổ biến, nhân rộng”.
Trần Thanh Hà
Tài liệu tham khảo:
[1] Quyết định số 950/QĐ-TTg ngày 01/8/2018 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển đô thị thông minh bền vững Việt Nam giai đoạn 2018-2025 và định hướng đến năm 2030;
[2] Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”.