Nhiều ứng dụng tiềm năng trong số này có tính khả thi cao trong tương lai gần, bên cạnh đó là khả năng phát triển dài hạn cho khối chính phủ và khu vực tư nhân, cũng như các kết quả ban đầu cho thấy có thể đạt được hiệu quả đáng kể, những kết quả ban đầu này khiến cho các chính phủ phải bắt đầu nghiên cứu về cách thức công nghệ này có thể mang lại lợi ích cho họ. Bài viết này phác thảo sơ bộ những cơ hội tiềm năng đó.

1. Sổ cái được chia sẻ là gì?

Sổ cái được chia sẻ về cơ bản là một cơ sở dữ liệu dùng để theo dõi việc ai sở hữu tài sản ở các dạng như tài chính, vật chất hoặc điện tử; ví dụ: kim cương, một đơn vị tiền tệ hoặc các mặt hàng bên trong thùng hàng vận tải. Điều quan trọng là mọi người tham gia đều có thể giữ một bản sao của chuỗi khối, được cập nhật tự động mỗi khi có giao dịch mới xảy ra. Tính bảo mật và độ chính xác của thông tin được duy trì thông qua toán học - cụ thể là bằng mật mã - để đảm bảo rằng tất cả các bản sao của sổ cái đều khớp với nhau. Hầu hết mọi thứ tồn tại trên giấy ngày nay đều có thể tồn tại trên sổ cái được chia sẻ.

Kể từ khi ra mắt vào năm 2008, Bitcoin đã dựa vào công nghệ chuỗi khối. Nhiều quan niệm sai lầm đã xuất hiện xung quanh tiền kỹ thuật số và các nguyên tắc cơ bản của nó. Mối liên hệ của nó với Con đường tơ lụa (Silk Road) – một dạng thị trường chợ đen kỹ thuật số, đã để lại cho một số người ấn tượng rằng Bitcoin về bản chất có liên quan đến rửa tiền và khủng bố. Quan niệm sai lầm đó tiếp tục ảnh hưởng đến cách mọi người nghĩ về công nghệ chuỗi khối.

Trên thực tế, sổ cái và cơ sở dữ liệu được chia sẻ có thể mang lại một số lợi ích đáng kể cho chính phủ và các dịch vụ tài chính, nhờ vào bốn đặc tính quan trọng của công nghệ chuỗi khối. Cụ thể như:

1) Đối chiếu thông qua mật mã. Các tổ chức như doanh nghiệp và chính phủ hiện đang dùng phương thức gửi tin nhắn để chuyển các giao dịch khác nhau. Sau khi nhận được tin nhắn, mỗi tổ chức sẽ cập nhật sổ cái của riêng mình. Nhưng ngày nay, không có cách nào thuận tiện để đảm bảo rằng các bản sao này khớp với nhau. Chuỗi khối có thể giải quyết vấn đề này theo một số cách: chẳng hạn bằng cách chia sẻ cùng một dữ liệu cơ bản hoặc bằng cách cung cấp 'điểm an toàn' để xác minh dữ liệu. Cách tiếp cận này cũng có thể áp dụng cho các tập dữ liệu của chính phủ. Các tác nhân khác nhau (người dùng) của sổ cái đi đến sự đồng thuận về trạng thái của dữ liệu cơ bản thông qua một số thuật toán đồng thuận khác nhau (ví dụ: Bằng chứng công việc, Bằng chứng cổ phần, Khả năng chịu lỗi thực tế).

2) Được sao chép cho nhiều tổ chức. Nhiều bên có thể có cùng một bản sao của một số hoặc tất cả dữ liệu làm cho rủi ro xảy ra lỗi ít xảy ra nhất. Sao chép là một thách thức đáng kể đối với các công nghệ cơ sở dữ liệu hiện tại, đây chính là nội dung tạo ra thêm chi phí và sự phức tạp trong các dự án CNTT của chính phủ và ngành công nghiệp. Một lợi ích bổ sung của công nghệ này là nếu một sổ cái bị xâm nhập nhưng những số còn lại thì không. Nhiều bên cũng xác nhận rằng các bản ghi đó đã được thêm vào bằng cách tự thực hiện các phép tính đối chiếu.

3) Kiểm soát truy cập chi tiết. Sổ cái phân tán sử dụng 'khóa' và chữ ký để kiểm soát ai có thể làm những gì bên trong sổ cái dùng chung. Các khóa này chỉ có thể được cấp quyền thao tác các khả năng cụ thể trong một số điều kiện nhất định. Ví dụ: cơ quan quản lý có thể có 'khóa xem' cho phép nó xem tất cả các giao dịch của một tổ chức, nhưng điều đó chỉ thực hiện được chỉ khi một khóa do tòa án sở hữu cho phép nó (quyền kiểm soát) làm như vậy.

4) Tính hợp pháp và quyền riêng tư cơ bản. Vì nhiều bên có bản sao của sổ cái (điểm 1) và nhiều bên có thể xác minh mọi bản ghi (điểm 2), sổ cái được chia sẻ có mức độ minh bạch cao. Điều này cho phép cơ quan quản lý hoặc Cơ quan độc lập chẳng hạn như cơ quan tư pháp có thể khẳng định chắc chắn rằng nội dung của cơ sở dữ liệu đã không bị chỉnh sửa hoặc sửa đổi theo bất kỳ cách thức gian lận nào. Với các điều kiện thích hợp, cơ quan này cũng cho phép họ mở khóa các hồ sơ mà nếu không thì không thể xem được. Điều này có thể hữu ích cho các doanh nghiệp (ví dụ: ngân hàng) trong việc báo cáo theo quy định, ngăn chặn gian lận và thậm chí có thể trao quyền cho công dân. Các hồ sơ có chữ ký mã hóa duy nhất chứng tỏ người tham gia đã bổ sung đúng hồ sơ theo đúng thể lệ.

Khi kết hợp với nhau, các thuộc tính này có thể giải quyết các thách thức mà trước đây rất tốn kém hoặc phức tạp.

2. Hợp đồng thông minh là gì?

Nếu chuỗi khối là cơ sở dữ liệu, thì hợp đồng thông minh là lớp ứng dụng khiến cho phần lớn tiềm năng của công nghệ chuỗi khối trở thành hiện thực. Hầu hết các hợp đồng thông thường không có mối quan hệ trực tiếp với mã máy tính thực thi chúng. Trong nhiều trường hợp, hợp đồng giấy được lưu trữ và phần mềm sẽ thực hiện một cách gần đúng các điều khoản của hợp đồng được viết bằng mã máy tính.

Điều này khá hiệu quả khi đăng ký sử dụng một dịch vụ (ví dụ: video theo yêu cầu), nhưng rất khó khi cung cấp nhiều dịch vụ phức tạp cho một người dùng (ví dụ: cập nhật một địa chỉ trong nhiều cơ sở dữ liệu của các cơ quan chính phủ khác nhau). Điều này ngày càng dẫn đến sự phức tạp về luật bảo vệ và quyền riêng tư dữ liệu để quản lý tính bảo mật thông tin cá nhân của mõi người theo một cách thức được bảo đảm an toàn. Ngoài ra, các hoạt động như chia sẻ dữ liệu hoặc thỏa thuận hợp đồng vẫn ở dạng giấy, thay vì được tự động hóa trong nền kinh tế rộng lớn hơn.

Kết hợp các thuộc tính chính của một sổ cái được chia sẻ (mã hóa điều hòa, sao chép cho nhiều tổ chức, kiểm soát truy cập chi tiết, tính minh bạch và quyền riêng tư chi tiết) với các hợp đồng thông minh có thể tạo ra cơ hội để giải quyết một số thách thức này, bằng cách cho phép dữ liệu được sao chép hoặc chia sẻ với các điều kiện cụ thể. Nếu hai người dùng ký hợp đồng thông minh, nó sẽ chứa logic hoạt động trên dữ liệu trong tất cả các phần của sổ cái được chia sẻ. Điều này có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc tự động hóa hoặc loại bỏ quy trình thủ công trong các tổ chức của chính phủ và tư nhân, có thể thúc đẩy hiệu quả về năng suất và tăng trưởng. Lưu ý rằng có những thách thức khác như quản lý cơ sở dữ liệu và quy trình cũ, nhưng việc “cấp phép” trên nhiều hệ thống là lúc hợp đồng thông minh trở nên hiệu quả.

Hợp đồng thông minh đang được xem xét cho nhiều mục đích sử dụng, đặc biệt để tuân thủ quy định, truy xuất nguồn gốc sản phẩm và quản lý dịch vụ, đồng thời cũng để đánh bại các sản phẩm giả mạo và gian lận trong các lĩnh vực sau:

• Thức ăn

• Dịch vụ tài chính

• Năng lượng

• Dược phẩm

• Sức khỏe

• Không gian vũ trụ

• Hàng không

• Viễn thông

• CNTT và truyền thông

• Vận chuyển

• Tiện ích

• Nông nghiệp

• Dầu khí

Hình 1: Các lĩnh vực phổ biến ứng dụng hợp đồng thông minh

Tóm lại, hợp đồng thông minh hữu ích khi các máy móc, tổ chức hoặc con người muốn tạo ra một thỏa thuận trên môi trường số, với sự bảo đảm bằng mật mã rằng những người đồng ý đã được công nhận trong các sổ cái, cơ sở dữ liệu hoặc tài khoản của tất cả các bên tham gia thỏa thuận.

3. Xu hướng phát triển ứng dụng công nghệ chuỗi khối

Vai trò chủ chốt của chính phủ là phân phối nguồn lực một cách hợp lý giữa các công dân ó, cả cá nhân và doanh nghiệp. Điều này vượt ra ngoài việc phân phối nguồn lực tiền tệ và bao gồm các nội dung vô hình của xã hội như an ninh, dân chủ, các điều kiện để duy trì nhà nước pháp quyền; và các điều kiện kinh tế như thúc đẩy thị trường tự do, giữ lạm phát ở mức thấp và ổn định, bảo vệ quyền sở hữu tư nhân và đảm bảo các hợp đồng. Việc phân phối này dựa trên sự thỏa thuận giữa người dân và chính phủ về cách các quy tắc được thiết lập (thông qua biểu quyết và tuyên ngôn).

Khi mô hình dân chủ đó phát triển, bộ máy chính phủ (tức là cơ chế mà sự phân phối này diễn ra) đã trở nên lớn hơn, tập trung hơn và có thể nói là xa rời từng công dân hơn.

Việc thu thập tài nguyên (tiền tệ) thông qua đánh thuế các loại đã trở nên cực kỳ phức tạp và tốn kém, cũng như việc phân phối thông qua hỗ trợ phúc lợi, trợ cấp và lương hưu. Sự phức tạp này một phần có thể xuất phát từ tính chất tập trung.

Khu vực tư nhân đã bắt đầu nhận ra rằng mô hình tập trung này cung cấp dịch vụ khách hàng lạc hậu, không còn kinh tế và cũng không tính đến lợi ích đầy đủ của thương mại điện tử và năng lực số. Các chính phủ bắt đầu nhận ra rằng kỳ vọng của người dân phải được đáp ứng theo những cách tương tự, với thời gian thực, các dịch vụ cá nhân và kỹ thuật số được cung cấp cho tất cả các dịch vụ của chính phủ. Việc áp dụng sổ cái dùng chung và hợp đồng thông minh mang lại cơ hội đưa chính phủ đi đầu trong lĩnh vực này, đảm bảo rằng những lợi ích của công nghệ được hưởng bởi những những người cần nó nhất, không chỉ những người có khả năng chi trả tốt nhất.

Xu hướng này cũng rõ ràng trong sự tăng trưởng của nền kinh tế chia sẻ ít chính thức hơn và trong các hiện tượng phổ biến, được dẫn dắt bởi các phương tiện truyền thông xã hội. Những điều này cho thấy sự thay đổi trong cách xã hội giao tiếp và tự tổ chức. Tuy nhiên, cho đến nay, không có cách nào thành công để nắm bắt những điều này một cách an toàn trong khi tiếp tục thúc đẩy thị trường tự do và các hợp đồng đảm bảo. Người ta thường nói rằng lý do chúng ta chưa bao giờ chuyển đổi dân chủ trực tuyến là vì sử dụng không có cách nào chắc chắn ai đang bỏ phiếu cho điều gì mà không có hệ thống nhận dạng tập trung phi tự do tốn kém và được cho là không tự do. Giả sử điều này là không mong muốn, các thuộc tính của công nghệ chuỗi khối (điều hòa thông qua mật mã, nhân rộng cho nhiều tổ chức, kiểm soát truy cập chi tiết, minh bạch và riêng tư) có thể được chuyển sang lợi ích của công dân.

Ngoài ra, sự tham gia sớm của chính phủ vào việc phát triển và triển khai công nghệ chuỗi khối mang lại cơ hội để giảm sự phức tạp và chi phí của chính phủ. Điều đó sẽ dẫn đến một cơ sở quản trị mang tính cá nhân, tức thì và có tính dân chủ hơn, kéo theo đó là sự gia tăng tuân thủ, tiết kiệm chi phí và trách nhiệm thực thi.

Trần Kiên

Tài liệu tham khảo:

1. "Distributed Ledger Technology: Beyond block chain" A report by the UK Government Chief Scientific Adviser.

2.https://www.oecd.org/fr/gov/administration-innovante/oecd-guide-to-blockchain-technology-and-its-use-in-the-public-sector.htm