Khi nói đến giám sát đô thị, chia sẻ dữ liệu đã trở thành một khía cạnh quan trọng để đảm bảo rằng tất cả các bên đều được cung cấp thông tin cần thiết. Tuy nhiên, những lo ngại về quyền riêng tư và các quy định vốn có của chính quyền có thể gây ra nhiều trở ngại. Bằng cách nghiên cứu kĩ các quy định và đảm bảo trách nhiệm giải trình, các đô thị thông minh có thể tìm ra một khung chia sẻ dữ liệu mang lại lợi ích cho người dân, doanh nghiệp và toàn đô thị  nói chung.

Bài viết này chia sẻ quan điểm về vai trò của chia sẻ dữ liệu trong thành phố thông minh, tập trung vào 1 loại dữ liệu quen thuộc là dữ liệu hình ảnh và các hệ thống giám sát hình ảnh. Dưới góc nhìn là quan điểm của các nhà phát triển hệ thống giám sát hàng đầu thể giới, hy vọng bài viết sẽ mang lại nhiều kinh nghiệm bổ ích cho các doanh nghiệp, chính quyền tại Việt Nam trong công cuộc chuyển đổi số nói chung và xây dựng Đô thị thông minh nói riêng.

Khung chia sẻ dữ liệu thích hợp

Trong các đô thị thông minh, khung chia sẻ dữ liệu thích hợp cho giám sát video được xây dựng để phục vụ cho cả hệ sinh thái đô thị thông minh và các bên liên quan. Các bên liên quan này bao gồm các cơ quan chính phủ khác nhau, các đơn vị hoạt động trong lĩnh vực công đến các doanh nghiệp, cộng đồng và cư dân của thành phố. Khung chia sẻ phải cho phép bất kì bên tham gia nào duy trì quyền chỉ huy và kiểm soát dữ liệu trong tổ chức của mình. Đồng thời, khung cần kết nối các hệ thống khác nhau thuộc tất cả các bên liên quan này.

Trong một đô thị thông minh, khung chia sẻ dữ liệu phải hỗ trợ các nhu cầu tích hợp, an toàn và có thể theo dõi được, cho phép chủ sở hữu chia sẻ các nguồn dữ liệu khác nhau, phù hợp với từng đối tượng được chia sẻ. Việc truy cập vào tất cả dữ liệu được chia sẻ phải đảm bảo có thể truy vết để kiểm tra, minh bạch và công bằng đối với tất cả các bên đã sử dụng dữ liệu tại bất kì thời điểm nào và dưới tư cách pháp nhân nào. Quan trọng nhất là chính quyền các thành phố phải có chính sách và hướng dẫn cho tất cả người dân, doanh nghiệp và tổ chức cùng đóng góp, chia sẻ dữ liệu. Các đối tượng này phải nhận thức được vai trò của chia sẻ dữ liệu và các quy tắc, quy định của pháp luật trong việc chia sẻ dữ liệu. Phương pháp hiệu quả nhát nên bắt đầu với các danh sách dữ liệu hạn chế, ít số liệu và còn nhiều thiếu sót (chẳng hạn như ngoại hình cơ bản của nghi phạm tội phạm,…) thay vì danh sách dữ liệu lớn (chẳng hạn như số Bảo hiểm an sinh xã hội,..). Bằng cách này, có thể hạn chế được sự rò rỉ của các loại dữ liệu được cho là nhạy cảm.

Ron Grinfeld - nhà Phát triển kinh doanh và tiếp thị toàn cầu về Bảo mật Doanh nghiệp tại FLIR Systems - đã đề xuất một thiết kế chung là lấy API làm trung tâm cho việc tích hợp dữ liệu không chỉ với các hệ thống dữ liệu hay kỹ thuật số được triển khai mới mà còn với các hệ thống kế thừa. Hơn nữa, khung chia sẻ dữ liệu thích hợp cũng phải hỗ trợ dữ liệu có quy mô lớn, băng thông cao, các luồng dữ liệu do cảm biến tạo ra và cho phép chia sẻ dữ liệu cả công khai và riêng tư. Thêm vào đó, khung chia sẻ phải có khả năng mở rộng vượt ra ngoài người dùng cấp thành phố truyền thống và cho phép hỗ trợ các nhóm người tạo giá trị mới cho thành phố và các bên liên quan.

Hình 1: API giúp tương thực hiện yêu cầu của các hệ thống khác nhau

Những thách thức trong việc tìm kiếm khung chia sẻ dữ liệu thích hợp

Các quy định ở cấp trung ương và điện phương đều có thể gây ra những thách thức đối với việc triển khai khung chia sẻ dữ liệu - điều này bao gồm cả những lo ngại của công chúng đối với quyền riêng tư. Tuy nhiên, nếu tuân thủ các giao thức bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư nhất định, ví dụ như việc dữ liệu chỉ được thu thập ở các địa điểm công cộng, thì việc triển khai chia sẻ dữ liệu trong thành phố sẽ trở nên dễ dàng hơn. Hầu hết dữ liệu hiện tại thuộc sở hữu của chính quyền thành phố cũng được thu thập ở các địa điểm công cộng.

Quyền riêng tư và các quy định sẽ có hiệu lực khi người ta kết hợp dữ liệu video đó với PID (dữ liệu nhận dạng cá nhân), nâng tầm dữ liệu video đó từ công khai dùng chung thành một bản ghi cá nhân về ai đó hoặc điều gì đó. Do vậy, chia sẻ dữ liệu video trước khi PID được thêm vào khiến việc phân phối và sử dụng dễ dàng hơn

GDPR (Quy định chung về bảo vệ dữ liệu) đã thu hút rất nhiều sự quan tâm từ truyền thông vào đầu năm 2019 vì nó thay đổi toàn cảnh về quyền riêng tư và bình đẳng dữ liệu trên toàn châu Âu. Tuy nhiên, thực sự thì nội dung trong quy định không hoàn toàn mới. Một nội dung trong GDPR được gọi là 'quyền được lãng quên', về cơ bản là quyền của một cá nhân được phép yêu cầu xóa dữ liệu về chúng khỏi cơ sở dữ liệu hiện hành. Để tuân thủ điều này trong môi trường giám sát thành phố, cần phải có các chính sách để đáp ứng.

Các rủi ro liên quan đến việc thu thập, chia sẻ và sử dụng dữ liệu sai mục đích cũng là một thách thức lớn - bao gồm rủi ro pháp lý cũng như rủi ro an ninh mạng và các vi phạm khác có thể dẫn đến mất dữ liệu và đánh cắp dữ liệu. Ngoài ra, rủi ro trong vấn đề cạnh tranh cũng là một thách thức, khi các tài sản dữ liệu có tính cạnh tranh và thông tin chi tiết của sản phẩm vô tình nằm trong dữ liệu được chia sẻ và rơi vào tay kẻ xấu.

Lợi ích và Tương lai củau chia sẻ dữ liệu

Một trong những lợi ích của chia sẻ dữ liệu là nâng cao nhận thức về các hoạt động bảo mật và an toàn công cộng theo thời gian thực. Nói cách khác, sử dụng dữ liệu hợp nhất để hiểu rõ hơn về những gì đang xảy ra, cải thiện việc ra quyết định và đạt hiệu quả cao hơn trong việc xử lý các sự kiện an ninh và an toàn công cộng.

Việc sử dụng dữ liệu lớn (Big Data) đang trở thành một xu hướng. Việc này sẽ cần đến xử lý thông minh các dữ liệu tổng hợp; phát hiện và phân tích các mẫu, sự cố bất thường, xu hướng hoặc các hành vi có tác động trực tiếp đến các mục tiêu an ninh và an toàn công cộng. Nhiều các lợi ích khác nhau có thể được phát hiện, bắt đầu từ một vài trường hợp cụ thể, tiếp theo là tăng dần hiệu quả hoạt động của các cơ quan chính quyền thành phố. Cuối cùng, các thành phố có thể có khả năng dự đoán sự xuất hiện của các sự kiện an ninh trước khi các sự kiện này diễn ra, cho phép ngăn chặn chúng hoàn toàn và đạt hiệu quả tốt hơn. Đây là tương lai mà tất cả các thành phố đang hướng tới.

Mặc dù ý tưởng về "tổng hợp hoặc lưu trữ" dữ liệu là mục tiêu mà nhiều khung chia sẻ dữ liệu ngày nay tập trung đến nhưng mục tiêu này đang quá khó đối với hầu hết các tổ chức tại thời điểm này. Tuy nhiên, nó có thể được khắc phục. Một ngày nào đó, "kho dữ liệu"hay "hồ dữ liệu” sẽ trở nên phổ biến ở  mỗi thành phố. Vấn đề hiện nay không nằm ở công nghệ mà là các chính sách, thói quen về lưu trữ, chia sẻ dữ liệu.

Đối với hoạt động giám sát thành phố, những tiến bộ và phát triển không ngừng của công nghệ AI, dữ liệu lớn và điện toán đám mây sẽ giúp việc thu thập dữ liệu chính xác và hiệu quả hơn. Việc thu thập dữ liệu hiệu quả cho phép quá trình cập nhật nhanh hơn, giúp chia sẻ cho các lĩnh vực khác nhau trên thành phố thông minh. Hơn nữa, nó cũng sẽ cho phép toàn bộ hệ thống tự thích ứng và điều chỉnh một cách kịp thời hơn.

Khung chia sẻ dữ liệu cho tương lai

Trong tương lai, chia sẻ dữ liệu sẽ là một phần quan trọng của các thành phố thông minh, nhất là trong lĩnh vực giám sát, tìm ra cách khai thác tiềm năng của nó sẽ tạo nên sự khác biệt. Mặc dù có những hạn chế về lượng dữ liệu được chia sẻ và người được chia sẻ, nhưng với một khung chia sẻ thích hợp, khả năng của nó sẽ là vô tận.

Đánh giá kỹ hơn về chia sẻ dữ liệu và giám sát thành phố

Tương lai của giám sát bằng hình ảnh trong các thành phố thông minh sẽ được xây dựng dựa trên quan hệ đối tác và các biên bản ghi nhớ giữa một số bên liên quan trong thành phố. Những sáng kiến về ​​khung này sẽ yêu cầu một nền tảng cho phép tích hợp đa hệ thống, đáp ứng cho bất kể nhà cung cấp hệ thống nào. Chúng cũng sẽ cho phép tích hợp thêm các công nghệ bổ sung như LPR (License Plate Recognition – nhân diện biển số xe), nhận diện khuôn mặt và phân tích video theo từng giai đoạn.

Các thành phần cần thiết cho một khuôn khổ chia sẻ dữ liệu hình ảnh “thích hợp” để giám sát thành phố kem theo những cho một thành phố thông minh (theo Adlan Hussain, Phó giám đốc Tiếp thị tại CNL Software)

• Tổng hợp video: Các chương trình phục vụ an ninh thành phố được triển khai theo từng giai đoạn, một trong các giai đoạn đầu tiên thường là áp dụng công nghệ ở một địa điểm nhiều người qua lại của thành phố, việc này thường được đảm nhiệm bởi cơ quan chính quyền chuyên trách. Các camera và trung tâm điều khiển đều thuộc sở hữu của chính quyền. Ví dụ, trong những năm qua, Thành phố Atlanta, Georgia, đã đầu tư vào một số hệ thống giám sát tích hợp với AI để cung cấp thông tin cho cơ quan thực thi pháp luật và các cơ quan quản lý an toàn công cộng, trước khi những đội phản ứng nhanh được cử đến hiện trường.

• Tổng hợp dữ liệu: Quyền truy cập ngay lập tức vào một số lượng lớn các camera trở thành một chức năng thiết yếu của trung tâm điều khiển. Sau đó, chức năng này sẽ mở rộng để mang lại các giải pháp khác nhằm hỗ trợ việc lập chính sách theo hướng tình báo, trong đó thông tin là chìa khóa để chủ động sử dụng và giám sát.

• Hợp tác: Một trong những phương pháp tiết kiệm chi phí nhất để tăng số lượng và chất lượng thông tin tình báo có sẵn cho các cơ quan chính phủ là triển khai một trung tâm tích hợp camera tập trung. Mô hình này giúp giảm chi phí đầu tư vào hệ thống giám sát cho nhiều cơ quan khác nhau

• Quan hệ đối tác công tư (PPP): Các chính sách thúc đẩy hợp tác công tư là rất cần thiết để đôi bên cùng được hưởng lợi. Chính quyền không cần đầu tư tất cả để có được dữ liệu và các tổ chứ tư nhân có thể sử dụng dữ liệu được tổng hợp của Chính quyền kèm theo các điều khoản về trách nhiệm và mua bán.

• Lập chính sách dự đoán: áp dụng kĩ thuật phân tích vào dữ liệu dựa trên các tập dữ liệu lịch sử cho phép việc dự đoán ra quyết định tốt hơn trong giải quyết các sự cố và đạt hiệu quả cao trong việc sử dụng nguồn lực.

Cách mà chia sẻ dữ liệu hình ảnh có thể tạo ra các thành phố an toàn hơn, thông minh hơn

Thông qua các ví dụ dưới đây, chúng ta có thể thấy chia sẻ dữ liệu giúp ứng phó với tai nạn hiệu quả hơn và làm cho thành phố trở nên an toàn hơn.

Ví dụ khi một vụ tai nạn xảy ra, Lực lượng cảnh sát giao thông nhận được cuộc gọi từ một người có liên quan hoặc những người đã nhìn thấy vụ việc, được điều động để phản ứng và xử lý. Sau đó, cảnh sát sẽ có quyền truy cập vào các camera trong khu vực và có thể xem video để làm rõ và tìm kiếm bằng chứng. Bên cạnh đó, các cơ quan như cứu hỏa, cấp cứu cũng có thể đánh giá tình hình qua hình ảnh để phân bổ nhân lực, vật lực đến hiện trường

Trong tương lai, cơ quan phụ trách giao thông vận tải và lực lượng cảnh sát cùng chia sẻ dữ liệu với nhau. Khi có 1 vụ án xảy ra gần khu vực đường giao thông, cảnh sát có thể tận dụng được camera trên chiếc xe buýt ở gần hiện trường để theo dõi vụ việc. thông tin chi tiết về vụ án, tội phạm và người chứng kiển, hướng bỏ chạy, cũng như có thể nhận biết biển số phương tiện. Sau đó, cảnh sát có thể lần ra các manh mối từ các camera của đổi tác, người dân hay từ các điểm dừng xe buýt và giao lộ. Như vậy, chỉ vài một vài thao tác, cảnh sát đã nằm gần như toàn cảnh về vụ án được khai báo

Dữ liệu của camera có thể được chia sẻ với nhiều cơ quan khác nhau, không chỉ cho riêng đơn vị lắp đặt, sở hữu camera. Một nguồn dữ liệu hình ảnh có thể được sử dụng cho rất nhiều mục đích như điều tra; phân tích lưu lượng giao thông; ưu tiên dọn dẹp đường phố, khắc phục hậu quả cũng như nhiều lợi ích khác. Những dữ liệu hình ảnh này với một khung chia sẻ dữ liệu thích hợp sẽ mang lại nhiều lợi ích cho thành phố trong tương lai. Tóm lại, dữ liệu số nói chung và dữ liệu hình ảnh nói riêng sẽ không còn là tài sản riêng của một ai nữa mà sẽ là tài sản chung, tài sản của thành phố để góp phần làm cho thành phố văn minh hơn, thông minh hơn và đáng sống hơn.

                                                                                      Nguyễn Công Minh

Tài liệu tham khảo

[1] https://www.asadria.com/en/finding-the-ideal-framework-for-smart-city-data-sharing/