Mở đầu

Đại dịch COVID-19 đã tạo ra sự áp dụng mạnh mẽ của sức khỏe ảo. Theo Trung tâm Dịch vụ Medicare và Medicaid tại Mỹ (CMS), trong những tuần đầu của đại dịch, số lượt truy cập ảo (tức là lượt truy cập qua video hoặc qua điện thoại) đã tăng hơn 11.000% so với trước đại dịch. Tại Đức kể từ tháng 1 năm 2021, tất cả 72 triệu công dân Đức được bảo hiểm theo luật định đã được hưởng hợp pháp hồ sơ bệnh nhân điện tử quốc gia (ePA), hồ sơ bệnh nhân điện tử tạo điều kiện thuận lợi để các bác sĩ theo dõi bệnh án của bệnh nhận. Nền tảng tư vấn video Doctor Konsultation.de cũng là một trong những nhà cung cấp có nhu cầu tăng trưởng mạnh mẽ sau đại dịch tại Đức với gần 5000 bác sĩ tham gia tư vấn trên nền tảng này. Tại Pháp, Việc sử dụng Telemedicine đã phá vỡ kỷ lục trong nước, khiến Bộ trưởng Y tế Olivier Véran phải công bố một sắc lệnh để giảm bớt các điều kiện cho việc thực hành telemedicine. Hay ngay tại Việt Nam, trước cơn sóng Covid-19 lần thứ 4 này, đã có hơn 1800 ca bệnh nặng được hội chẩn qua ứng dụng Telehealth. Vậy nhưng liệu sức bật này có bị yếu đi khi đại dịch giảm bớt?

Trên thế giới, nhiều hội thảo trực tuyến đa quốc gia và cả với WHO với mục tiêu nhìn nhận để khám phá những tác động có thể có của việc tiếp tục áp dụng sức khỏe ảo và xem xét các cơ hội tiềm năng có thể mở ra trong thời gian tiếp theo đến ba năm. Mục tiêu của hội thảo nhằm kiểm tra sự thay đổi của hoạt động y học trong vài tháng vừa qua, người tiêu dùng và bác sĩ lâm sàng có khả năng sử dụng sức khỏe ảo trong tương lai như thế nào và các mô hình cung cấp dịch vụ chăm sóc có thể được chuyển đổi ra sao.

Trong nội dung này, sức khỏe ảo được định nghĩa là sự chăm sóc liên tục, được kết nối thông qua các công nghệ kỹ thuật số và viễn thông. Nó bao gồm các cuộc thăm khám ảo (điện thoại hoặc video), giám sát từ xa, giao tiếp không đồng bộ và các giải pháp được cung cấp bởi bác sĩ lâm sàng hoặc nhà như tư vấn ảo và ý kiến ​​thứ hai ảo. Trên thực tế các khái niệm y khoa này hiện vô cùng quen thuộc trong thời kì đại dịch, việc giảm bớt tiếp xúc, can thiệp ngay lập tức, giám sát từ xa đã trở thành những chìa khóa thành công trong nỗ lực giải quyết dịch bệnh trên toàn thế giới.

Việc giới hạn các nhóm khái niệm trong sức khỏe ảo nhằm nhìn nhận một cách rõ ràng nhất từ vị trí bác sĩ, đặc biệt bác sĩ lâm sàng và bệnh nhân nhiều hơn thiên hướng về lợi nhuận như từ góc nhìn của các đơn vị cung cấp dịch vụ. Nhìn nhận này nhằm đánh giá yếu tố khám chữa bệnh ở phương diện kỹ thuật số.

Tác động từ sức khỏe ảo

Trong cuộc hội thảo về khám phá những tác động và tiềm năng có thể có của việc tiếp tục áp dụng sức khỏe ảo, người ta đã chỉ ra 3 tác động tích cực của sức khỏe ảo, đó là:

- Phát triển dịch vụ chăm sóc dựa trên nhóm để thúc đẩy sự tích hợp của sức khỏe hành vi, chăm sóc ban đầu và chăm sóc chuyên khoa, đồng thời giúp những người chăm sóc gia đình tham gia nhiều hơn vào việc chăm sóc.

- Suy nghĩ xa hơn các biện pháp, quy trình để phát triển các biện pháp hiệu quả hơn, có chất lượng chăm sóc hơn và cải thiện kinh nghiệm của đội ngũ chăm sóc.

- Đào tạo các bác sĩ lâm sàng và nhân viên hỗ trợ để đảm bảo bệnh nhân có được trải nghiệm chăm sóc chất lượng tương tự như những bệnh nhân được thăm khám trực tiếp.

Những tác động tích cực này thực chất cũng chính là sự kỳ vọng chuyển đổi số, chuyển đổi kỹ thuật trong y học mà các nhà lãnh đạo, các y bác sĩ mong muốn có được trong kỷ nguyên số. Đại dịch COVID-19 đã tăng tốc và xúc tác một số khía cạnh của sức khỏe tương lai, đặc biệt là sức khỏe ảo, nếu không thì có thể mất nhiều năm để đạt được mức độ chấp nhận đã diễn ra trong đại dịch hiện tại. Các nhà lãnh đạo lâm sàng đã chia sẻ trong hội nghị chỉ ra rằng mức độ thăm khám tối ưu trong vòng một đến ba năm tới có thể tương đương với lượng khám cao nhất mà họ đã thấy trong đại dịch.

Khi số lần thăm khám trực tiếp đạt mức thấp nhất trong thời kỳ đại dịch, số lần thăm khám ảo để chăm sóc ban đầu và kiểm tra tình trạng mãn tính đạt đỉnh lần lượt là 45% và 41%. Số lượt khám ảo chăm sóc chuyên khoa không phẫu thuật ở các cơ sở ngoại trú (không bao gồm sức khỏe hành vi) đạt mức cao nhất là 34%. Các nhà lãnh đạo lâm sàng nhất trí rằng mức độ tối ưu của việc quản lý tình trạng mãn tính ảo và chăm sóc ban đầu sẽ là khoảng một phần ba số lần khám tổng thể. Mức độ thăm khám ảo trước đại dịch cho những khu vực chăm sóc đó là khoảng 5%. Sự sẵn sàng tiếp tục truy cập ảo ở các mức gần với mức đỉnh được thấy trong thời gian khóa máy có thể là tin tốt cho sự phát triển liên tục của sức khỏe ảo.

Đại dịch cũng tạo ra một yêu cầu mới là sự đào tạo về công nghệ cho y bác sĩ về sức khỏe ảo, thăm khám trực tuyến. Các hệ thống y tế xem xét đào tạo các bác sĩ lâm sàng và nhân viên hỗ trợ về cách đảm bảo một cuộc thăm khám ảo chất lượng cao. Nếu bệnh nhân không cảm thấy các cuộc thăm khám ảo phù hợp với chất lượng của các cuộc thăm khám trực tiếp thì việc mất động lực đối với sức khỏe ảo là rõ ràng. Hơn nữa, khi công nghệ giám sát từ xa và thiết bị đeo ngày càng tinh vi hơn, bác sĩ có thể lấy các dấu hiệu quan trọng và thu thập dữ liệu sinh trắc học quan trọng khác từ xa, điều này có thể đưa các lượt truy cập ảo ngang bằng với các lượt thăm trực tiếp. Và vì vậy, bác sĩ cũng cần có chuyên môn công nghệ tối thiểu để điều hành nhiều thiết bị từ xa hơn nữa.

Trong một nghiên cứu của công ty Deloitte (một trong những tổ chức "Big Four" kế toán và mạng lưới dịch vụ chuyên nghiệp lớn nhất trên thế giới theo doanh thu và số lượng chuyên gia) họ quan tâm đến việc tìm hiểu các hệ thống y tế hàng đầu đang thích ứng như thế nào và việc chuyển đổi nhanh chóng và bắt buộc sang thăm khám ảo và giám sát từ xa đã tác động đến các chiến lược và ưu tiên của hệ thống y tế xung quanh sức khỏe ảo như thế nào trong thời gian gần và dài hạn.

Nghiên cứu của Deloitte được thực hiện vào đầu năm 2020, trước đại dịch, cho thấy sự tăng trưởng khiêm tốn của các cuộc thăm khám ảo và theo dõi từ xa giữa các bác sĩ. Từ năm 2018 đến năm 2020, tỷ lệ áp dụng đã tăng từ 14% lên 19%. Rào cản xung quanh việc thanh toán, lo ngại về gian lận và lạm dụng, và sự chấp nhận hiện trạng của bệnh nhân và bác sĩ lâm sàng là một số lý do khiến việc áp dụng hạn chế. COVID-19 đã thay đổi mọi thứ. Vào giữa tháng 3 năm 2020, nhiều hệ thống y tế đã tạm dừng các thủ tục không khẩn cấp và bệnh nhân hạn chế đến các cơ sở y tế để tránh tiếp xúc với vi rút. Hệ thống y tế, bác sĩ và bệnh nhân buộc phải chuyển sang thăm khám ảo và theo dõi từ xa. Cả các nhà lãnh đạo lâm sàng mà Deloitte đã khảo sát và các giám đốc điều hành được phỏng vấn phần lớn đồng ý rằng những trải nghiệm xung quanh sức khỏe ảo trong vài tháng đầu tiên của đại dịch đã dẫn đến những thay đổi trong chiến lược sức khỏe ảo của hệ thống y tế của họ. Một nửa trong số các nhà lãnh đạo lâm sàng (52%) được khảo sát cho biết có sự thay đổi đáng kể trong kế hoạch triển khai sức khỏe ảo và 24% có sự thay đổi vừa phải. Tác động của sức khỏe ảo được tạo ra từ nhu cầu của người dùng, giảm phần nào áp lực chi phí và việc nới lỏng các rào cản quy định.

Thách thức từ hộ chiếu vắc-xin

Hộ chiếu vắc-xin không phải là một cuốn hộ chiếu thông thường. Nó là một chứng nhận về việc tiêm vắc-xin, hay đã hồi phục sau khi nhiễm Covid-19 trong vòng sáu tháng trước hay chưa. Ý tưởng hộ chiếu vắc-xin thực chất không hề mới mà đã từng được đề ra từ thời điểm bùng nổ dịch hạch 120 năm về trước. Nhưng ngày nay hộ chiếu vắc-xin không chỉ được hình thành cùng ý tưởng như một cuốn sổ được ghi chép mà còn kèm với khái niệm hộ chiếu điện tử, sổ sức khỏe điện tử. Việc quá tải bệnh nhân điều trị khiến việc phải tìm nguyên nhân, xem các bệnh lý nền, bệnh di truyền…, thách thức các bác sĩ về việc chỉ ra một phác đồ điều trị phù hợp. Ý tưởng hộ chiếu vắc-xin điện tử kèm theo các lịch sử bệnh lý, lịch sử điều trị là một điều cần thiết cho y tế toàn cầu.

Thực tế phát triển hộ chiếu vắc-xin hiện tại trên thế giới là một cuộc chạy đua. Có thể thấy rằng các tổ chức khác nhau, bao gồm các nhà hoạch định chính sách toàn cầu như Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các tập đoàn lục địa, cũng như các quốc gia riêng lẻ thảo luận hoặc áp dụng các triển khai nguyên mẫu. Thông tin trong hộ chiếu như vậy sẽ phải bao gồm nơi cấp, ngày cấp, loại vắc-xin được sử dụng và có thể có thêm thông tin về quy trình xác minh. Nếu không có đủ quy mô (các nhóm hộ chiếu tương thích), thế giới sẽ thấy tác động ngược lại với ý định ban đầu: Thay vì kết nối lại thế giới, chúng ta sẽ thấy sự xuất hiện của “bong bóng”. Và có thể tưởng tượng rằng những bong bóng này phần lớn sẽ được củng cố dựa trên những cân nhắc về chính trị, hệ ý thức và kinh tế. Theo đó, điều quan trọng nhất không chỉ là phát triển hộ chiếu hoặc thông số kỹ thuật của hộ chiếu, mà còn hướng tới một giải pháp phối hợp giúp mọi người dân trên thế giới quản lý thông tin, dữ liệu y tế tốt hơn.. Các thách thức về đạo đức và lập pháp đi kèm cần được các nhà hoạch định chính sách giải quyết. Hiện tại, WHO nhấn mạnh việc tiêu chuẩn hóa và đặc điểm kỹ thuật của đề xuất cho hộ chiếu vắc-xin; trong khi giải pháp của IATA được định hướng rõ ràng là đáp ứng lợi ích của khách hàng chính: các hãng hàng không. Nếu IATA có thể mở rộng đáng kể số lượng các hãng hàng không tham gia, đồng thời hướng tới việc tích hợp các dự án nội địa/châu lục, thì sẽ có hy vọng rằng cuộc cạnh tranh hộ chiếu vẫn có thể được kiểm soát.

Về quy mô tổng thể hộ chiếu vắc-xin cần đạt được khung thách thức sau đây:

Hình 1: Các thách thức của hộ chiếu vắc-xin

Đối với hộ chiếu vắc-xin, thách thức đầu tiên chính là cuộc chạy đua toàn cầu, chạy đua xem nước nào ra sẽ ban hành hộ chiếu đầu tiên, là căn cứ hộ chiếu vắc-xin đầu tiên cho các nước khác ứng dụng theo. Là cuộc chạy đua nước nào có vắc-xin tốt, ổn định, ít phản ứng phụ là căn cứ trong hộ chiếu vắc-xin để vào nhiều nước. Là cuộc chạy đua về định danh toàn cầu chống lại giả danh trên toàn thế giới.

Thách thức thứ 2 của hộ chiếu vắc-xin chính là tính dịch tễ học. Người sử dụng hộ chiếu có miễn dịch chưa, có được thực hiện chiến lược tiêm chủng phù hợp đủ khả năng phòng trách Covid-19 không, có bị mang biến chủng có tính đột biện cơ thể gây tử vong không.

Thách thức thứ 3 của hộ chiếu vắc-xin là công nghệ. Mặt bằng chung các quốc gia phát triển và đang phát triển có khả năng đạt ba yếu tố công nghệ là cơ sở hạ tầng, dữ liệu và bảo mật, tính đúng đắn toàn vẹn của thông tin. Nhưng như vậy cũng chính là thách thức cho các quốc gia chưa phát triển, chậm phát triển bởi họ chưa thể hòa nhịp chung trong các phát triển của hộ chiếu vắc-xin toàn cầu.

Thách thức thứ 4 của hộ chiếu vắc-xin là yếu tố đạo đức. Đạo đức ở đây là yếu tố bảo toàn tính con người của người sử dụng và cả chưa được, chưa có để sử dụng vắc-xin này. Thách thức này cần đạt được quyền con người đầy đủ, không bị phân biệt giữa người có và không có, khả năng tiếp cận và tiếp nhận của cả người dùng và chính phủ đất nước tiếp nhận hộ chiếu.

Thách thức cuối cùng của hộ chiếu vắc-xin là luật pháp. Ở đây chính là luật pháp toàn cầu trên thế giới, thách thức này cần đạt là xác định trường hợp sử dụng một cách rõ ràng, có sự hợp tác công nhận toàn cầu về luật pháp, và đảm bảo tính dài hạn cho hộ chiếu vắc-xin.

Có thể thấy mới chỉ có 5 yếu tố thách thức cùng 15 điều kiện đi kèm cũng là những điều vô cùng khó để tạo ra chung một hộ chiếu vắc-xin toàn cầu.

Trên thế giới hiện nay, một số nước đã bắt đầu đưa vào sử dụng hộ chiếu vắc-xin, có thể kể đến như: các nước EU, QueBec, Anh, … thực tế nó mới chỉ đáp ứng một số điều kiện cơ bản, đáp ứng một số khu vực các nước. Tóm lại, một hộ chiếu vắc-xin toàn cầu là vô cùng khó.

Sự liên hệ giữa hộ chiếu vắc-xin và app sức khỏe ảo

Dễ thấy rằng hộ chiếu vắc-xin và app sức khỏe ảo có cùng một mục tiêu cao nhất chính là sức khỏe của người sử dụng. Tất nhiên khác biệt cũng quá rõ ràng, một thứ chỉ là chứng nhận còn một thứ có thể là sổ sức khỏe điện tử, có thể là ứng dụng thăm khám, có thể là ứng dụng xác thực tình trạng sức khỏe. Nhưng mối liên kết ở đây chính là tính năng sử dụng có tính lâu dài và được công nhận toàn cầu. Tại sao không nhỉ? Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng nếu như sức khỏe của một ai đó được liên kết với dữ liệu toàn cầu, thực tế họ có thể được chăm sóc sức khỏe từ các bác sĩ hàng đầu trên thế giới. Việc tạo ra một hộ chiếu vắc-xin là khó vì nó còn liên quan đến cả luật pháp nhưng nếu các nước vẫn giữ chế độ hộ chiếu hiện tại kèm với việc người dùng có một ứng dụng sức khỏe ảo đủ đảm bảo cả về mặt sức khỏe, xác thực, và thời gian thì thực tế bài toán đã được giải quyết.

Trên thực tế, trên thế giới có cả nghìn ứng dụng sức khỏe ảo, nhưng vẫn chưa có sự kết nối, xác thực thông tin sức khỏe trên toàn cầu, thì việc một ứng dụng sức khỏe của mỗi nước liên kết với nhau về thông tin dịch tễ và sức khỏe của người sử dụng lại hoàn toàn có khả thi.

Hãy tưởng tượng việc mỗi con người có một số sức khỏe điện tử, có thể liên hệ thăm khám bệnh trực tuyến, có định danh bệnh lí rõ ràng thì nó có thể là một ứng dụng mà bất cứ ai cũng cài đặt cho riêng mình để đi bất cứ đâu trên thế giới.

Kết luận

Qua việc giới thiệu về khái niệm sức khỏe ảo, hộ chiếu vắc-xin, bài viết muốn giới thiệu về một tương lai phát triển ứng dụng trên điện thoại thông minh có tính ứng dụng cao trên toàn cầu. Điều này không chỉ là sự cần thiết mà còn là yếu tố cơ bản cho sự vươn lên nhanh chóng của các thành phố hiện đại, ứng dụng này không chỉ tạo ra sự bền vững và hiệu quả mà còn thể hiện sự phát triển vượt trội của y học, y tế trong kỷ nguyên công nghệ số toàn cầu.

Mặt khác, đây là bài học giá trị về việc thúc đẩy phát triển các ứng dụng di dộng mà Việt Nam có thể học tập. Tại thời điểm này, việc phát triển một ứng dụng nơi người dân có thể tự do đi lại với một ứng dụng tích hợp cả định danh việc tiêm vắc-xin, có nhiễm bệnh không, khám bệnh trực tuyến, gọi hỗ trợ trực tuyến và sổ khỏe điện tử là vô cùng thiết thực, thực tế Bộ Y tế đã có ứng dụng này dù vẫn đang trong quá trình phát triển. Bài viết chia sẻ cho bạn đọc góc nhìn, một sự hình dung rõ ràng trong việc phát triển ứng dụng trên thiết bị thông minh là cần thiết như ứng dụng sức khỏe ảo.

Vũ Cao Minh Đức

Tài liệu tham khảo

A pragmatic approach to COVID-19 vaccine passport, Ahmed Sharif, Roslin Botlero, Nazmul Hoque, Sheikh M Alif, Md Nazmul Karim, Sheikh Mohammed Shariful Islam, BMJ Global Health, 14 September 2021.