Quá trình nghiên cứu thực dụng là cơ sở của nghiên cứu này và phương pháp nghiên cứu bán thực nghiệm đã được thực hiện để thử nghiệm nhóm đối chứng. Kết quả đào tạo về chính phủ điện tử cho thấy sự gia tăng đáng kể về tính hiệu quả của học viên đối với việc sử dụng các ứng dụng chính phủ điện tử. Nghiên cứu này đã chứng minh rằng các chương trình đào tạo về CNTT-TT của chính phủ điện tử hướng đến người dân có thể tạo ra tác động tích cực cùng với việc nâng cao trình độ hiểu biết kỹ thuật số. Các chương trình đào tạo như vậy cũng có thể làm giảm khoảng cách kỹ thuật số, tăng cường nhận thức của công dân và thúc đẩy việc sử dụng các dịch vụ công bình đẳng hơn trong các xã hội đang phát triển.

Trong thời đại kỹ thuật số ngày nay, việc sử dụng các công nghệ hiện đại đã hình thành nên một xã hội định hướng thông tin, nhân loại cũng đang tìm thêm được nhiều gam màu hơn nữa trong cuộc sống của mình. Công nghệ Thông tin và Truyền thông (ICT) đã giới thiệu một loạt các dịch vụ mới cho các cá nhân, doanh nghiệp và chính phủ về tiến bộ công nghệ hiện đại, phát triển điện tử, cải thiện các dịch vụ phúc lợi và thậm chí cả các vấn đề liên quan đến chính trị. ICT được coi là một lĩnh vưc yêu cầu cần có kỹ năng riêng của nó, do đó sự thiếu hụt các kỹ năng CNTT-TT có thể tạo ra khoảng cách nhất định giữa mọi người trong xã hội. Năng lực kỹ thuật số và học tập trên thiết bị di động (m-learning) được khái niệm là yếu tố quan trọng nhất để hòa nhập xã hội số và hiện thực hóa quá trình đào tạo công dân hướng tới một xã hội tri thức hiện đại. Công dân thuộc các hộ gia đình nông thôn và thu nhập thấp có xu hướng ít được tiếp cận với công nghệ kỹ thuật số, dẫn đến kỹ năng CNTT-TT kém liên quan đến việc sử dụng công nghệ kỹ thuật số. Có một vai trò nổi bật của ICT và những lợi thế đáng kể của nó đối với sự phát triển của xã hội loài người cả về mặt công nghệ và kỹ thuật điện tử. Mặc dù có nhiều lợi thế đáng kể khác nhau của CNTT-TT trong các dịch vụ khu vực công, người dân vẫn gặp khó khăn khi sử dụng các dịch vụ của chính phủ điện tử, điều này cho thấy mối tương quan đối lập giữa việc sử dụng kỹ thuật số và loại trừ xã hội. Một trong những yếu tố quan trọng cho sự thành công của các chương trình chính phủ điện tử là bồi dưỡng cho người dân các kỹ năng CNTT-TT vì các khoản đầu tư công vào các dịch vụ nói trên sẽ trở nên hiệu quả về mặt chi phí khi người dân tham gia vào các chương trình đó. Các dịch vụ công cần được cung cấp cho mọi người dân và không để ai bị bỏ lại phía sau là mối quan tâm quan trọng của Liên hợp quốc, do đó, các chương trình đào tạo về CNTT-TT của chính phủ điện tử là điều cần thiết để phát triển kỹ năng CNTT-TT với phạm vi rộng hơn cho việc học tập kỹ thuật số. Thời gian đào tạo có thể được xây dựng thành công việc có kế hoạch và có hệ thống để phát triển hoặc sửa đổi các kỹ năng thông qua kinh nghiệm học tập.

Nhiều nghiên cứu khuyến nghị người dân sử dụng các dịch vụ chính phủ điện tử. Trong mối liên hệ này, các nghiên cứu khác nhau cũng đã xác định các rào cản đối với việc áp dụng nó. Có một khoảng cách rõ ràng về kỹ năng CNTT-TT trong hành vi tham gia của người dân khi sử dụng các dịch vụ của chính phủ điện tử. Sự phân chia kỹ thuật số ở các khu vực nông thôn hoặc vùng sâu vùng xa của một quốc gia tạo ra sự bất bình đẳng liên quan đến trình độ hiểu biết về CNTT-TT thấp, khả năng tiếp cận công nghệ kém và thiếu nhận thức. Do đó, những vấn đề này ảnh hưởng đến mặt cầu của các dịch vụ chính phủ điện tử. Ở các nước đang phát triển và kém phát triển, thiết bị di động thể hiện một cách tiếp cận quan trọng mà thông qua đó, nội dung giáo dục có thể được truyền tải một cách hiệu quả. Chi phí thấp để thiết lập và duy trì quan hệ với công dân thông qua công nghệ di động đã dẫn đến nhiều ý tưởng đổi mới có thể được sử dụng cho các chương trình đào tạo về CNTT-TT của chính phủ điện tử. Cung cấp đào tạo cho công dân trong các đối tượng yếu thế phải là một ưu tiên rõ ràng . Đối tượng mục tiêu của các chương trình đào tạo nghề và CNTT-TT của nhiều quốc gia là những công dân có kiến thức kém về khả năng sử dụng CNTT-TT hơn là được đào tạo về cách sử dụng các dịch vụ Chính phủ điện tử. Các nhà hoạch định chính sách đang nỗ lực khắc phục những rào cản người dân sử dụng các dịch vụ chính phủ điện tử trong thời đại quản trị kỹ thuật số. Tình hình này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu được đóng góp của các chương trình đào tạo về chính phủ điện tử và tầm quan trọng của việc đưa vào kỹ thuật số liên quan đến các dịch vụ chính phủ điện tử.

Trong bài viết này, phân tích một ý tưởng sáng tạo về việc kết hợp các phương pháp đào tạo linh hoạt với m-learning để cung cấp kiến thức và nâng cao khả năng sử dụng của các dịch vụ chính phủ điện tử. Thảo luận về nghiên cứu nguyên mẫu / thí điểm trước khi khởi động toàn bộ chương trình đào tạo trên quy mô rộng hơn. Cách tiếp cận sáng tạo này có khả năng giúp thu hẹp khoảng cách nghiên cứu bằng cách chứng minh mối tương quan tích cực giữa việc sử dụng kỹ thuật số và loại trừ xã hội trong xã hội. Hơn nữa, nghiên cứu này nhằm mục đích khám phá tác động của nhận thức của các chương trình đào tạo CNTT-TT đối với sự thành công của các dịch vụ chính phủ điện tử và điều tra cách các chương trình này cải thiện năng lực kỹ thuật số và giảm khoảng cách số. Cũng xem xét liệu năng lực kỹ thuật số có thể xúc tác để hỗ trợ kỹ thuật số hòa nhập vào xã hội hay không. Điều tra tác động của các chương trình đào tạo đối với sự thay đổi hành vi của công dân được phản ánh trong việc áp dụng công nghệ ban đầu được chuyển tải qua mô-đun đào tạo. Các câu hỏi nghiên cứu chính sau:

CH1: Làm thế nào để học tập nâng cao CNTT-TT thúc đẩy sự hòa nhập và phát triển năng lực kỹ thuật số của công dân về các dịch vụ chính phủ điện tử?

CH2: Các chương trình đào tạo về CNTT-TT của chính phủ điện tử giúp tăng năng lực kỹ thuật số và giảm khoảng cách số trong một xã hội đang phát triển như thế nào?

CH3: Các chương trình đào tạo về CNTT-TT làm trung gian cho mối quan hệ giữa hòa nhập kỹ thuật số và việc người dân sử dụng các dịch vụ công nghệ điện tử như thế nào?

Để trả lời những câu hỏi này, một nghiên cứu thử nghiệm ở Pakistan, vì chỉ số phát triển chính phủ điện tử (EGDI) của nước này thường xuyên biến động. Điều này chỉ ra rằng ở Pakistan, các dịch vụ cung cấp dịch vụ công của chính phủ điện tử bị phân tâm do thực hành dịch vụ của chính phủ không phù hợp (xem Hình 1). Chỉ số cường độ sử dụng điện thoại của Pakistan là 78,16% (PTA, 2019), chỉ số này cho thấy tiềm năng của công dân sử dụng các dịch vụ của chính phủ với sự trợ giúp của thiết bị di động. Trong báo cáo của Liên hợp quốc đã gợi ý rằng đào tạo công dân thích hợp là chìa khóa để đẩy nhanh sự thành công của các hệ thống chính phủ điện tử ở một quốc gia cụ thể. Do đó, bảy mô-đun đào tạo đã được phát triển để trau dồi kiến thức CNTT-TT cho người dân thông qua phương pháp tiếp cận m-learning. M-learning là một thuật ngữ có cơ sở cục bộ và được chia sẻ trên toàn cầu để kết nối liên tục và tức thì giữa các nền tảng kỹ thuật số thông qua điện toán đám mây và nó có thể được lưu hành trên không gian xã hội và lý thuyết. Người học trên thiết bị di động có thể học một cách khái niệm ở bất cứ đâu và có thể học tại chỗ trong bối cảnh thay đổi năng động khi kỹ thuật học tập này chuyển từ đào tạo dựa trên cung cấp sang đào tạo dựa trên học tập.

Phân tích chương trình nghiên cứu và đào tạo này chỉ ra kết quả tích cực về hiệu quả của việc đào tạo được thực hiện thông qua thiết bị di động. Những kinh nghiệm gần đây chỉ ra rằng lợi ích của m-learning trong các dịch vụ của chính phủ điện tử có thể sẽ tăng lên đối với những chính phủ áp dụng các chính sách và chương trình không chỉ khuyến khích thay đổi công nghệ mà còn thúc đẩy các thay đổi thể chế bắt buộc và quy trình thiết kế lại. Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy rằng các chương trình đào tạo về CNTT-TT của chính phủ điện tử có thể là một trung gian quan trọng trong việc thúc đẩy sự hòa nhập kỹ thuật số trong xã hội và đảm bảo lợi ích to lớn của xã hội thông tin cho sự phát triển bền vững của một quốc gia.

Bằng chứng về hiệu quả của các chương trình đào tạo CNTT-TT trong việc thúc đẩy việc áp dụng các dịch vụ chính phủ điện tử còn hạn chế. Sự sẵn có ngày càng nhiều của các dịch vụ công điện tử không có nghĩa là chúng đang được mọi tầng lớp trong xã hội sử dụng. Thay vào đó, chúng không được sử dụng bởi những nhóm người dễ bị tổn thương trong xã hội và điều này có thể phát sinh do tỷ lệ hiểu biết về CNTT-TT thấp, khó khăn trong việc điều hướng và phân biệt đối xử kỹ thuật số.

Hình 1. Chỉ số EGDI của Pakistan (Nguồn: Báo cáo của Liên hợp quốc về chỉ số chính phủ điện tử)

Những vấn đề nêu trên sẽ tạo ra rào cản cho việc mở rộng và hiện đại hóa CNTT-TT trong các xã hội thông tin đang phát triển. Phân khúc dân số trong xã hội cần nhất được hưởng lợi từ các dịch vụ thương mại điện tử chưa được thực hiện do những vấn đề này. Một số đặc điểm nổi bật của việc áp dụng chính phủ điện tử là tăng cường khả năng cung cấp dịch vụ công, cũng như cải thiện quản trị, minh bạch và trách nhiệm giải trình của một quốc gia. Những đặc điểm / tính năng như vậy làm tăng mức độ sẵn sàng tham gia của công dân vào các dịch vụ chính phủ điện tử của đất nước. Sự xuất hiện nhanh chóng của CNTT-TT đã khuyến khích các đổi mới dịch vụ công nghệ trong khu vực công được cung cấp thông qua internet. Năm 1993, chính phủ điện tử được thành lập dựa trên tầm nhìn cung cấp các dịch vụ hỗ trợ CNTT-TT cho công dân Hoa Kỳ. Kể từ đó, ego chính phủ đã trở nên phổ biến và đang phát triển từng ngày; Hiện tại, 176 quốc gia thành viên Liên hợp quốc trong tổng số 193 quốc gia đang sử dụng các dịch vụ chính phủ điện tử. Các bên tham gia chính phủ điện tử ở phía cung và cầu lần lượt là nhà cung cấp (chính phủ) và người tiêu dùng (công dân). Kết quả của việc cung cấp dịch vụ công phụ thuộc vào nhiều khía cạnh khác nhau như mối quan hệ chuyển đổi giữa các bên tham gia, khả năng tiếp cận thông tin cởi mở, tăng hiệu quả hoạt động của chính phủ thông qua giảm chi phí dịch vụ và cải thiện khả năng chấp nhận của người dân sử dụng CNTT-TT như một công cụ phát triển xã hội.

Trong bối cảnh phát triển của xã hội thông tin, các chính phủ phải áp dụng nhiều chính sách cho cả hai phía cung và cầu của các dịch vụ CNTT, có thể bao gồm cơ sở hạ tầng CNTT-TT hiện đại, hình thành chính sách và đào tạo về các dịch vụ CNTT-TT. ICT có tác động to lớn đến sự phát triển của con người và giúp xây dựng xã hội thông tin với sự ổn định kinh tế. Đổi mới công nghệ là một khía cạnh quan trọng đối với / của các chính phủ, và các đổi mới chính phủ điện tử đang được nhiều quốc gia giới thiệu hàng ngày. Việc sử dụng công nghệ di động trong các hệ thống chính phủ điện tử đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì các chiến lược tham gia điện tử nhằm cải thiện tính bền vững xã hội của một quốc gia. Nhiều nghiên cứu khác nhau đã chỉ ra rằng các dịch vụ chính phủ điện tử hầu hết được sử dụng bởi những công dân trẻ, có trình độ học vấn cao với mức thu nhập cao, nhưng nó đang được mọi phân khúc sử dụng, của xã hội. Các chính phủ trên toàn cầu hiện đang tập trung vào các nhiệm vụ toàn diện và sáng tạo hơn của các đổi mới dịch vụ trong quá trình cung cấp giá trị của khu vực công. Chính phủ mở là một công cụ được sử dụng trong khái niệm xã hội mở, với mục đích chính là cung cấp cho công dân quyền truy cập vào dữ liệu, hoạt động và thủ tục của chính phủ. Trong những năm gần đây, cơ chế này đã mở rộng để tạo cơ hội cho sự tham gia của người dân và hợp tác trong việc nâng cao / cải thiện xã hội với sự trợ giúp của cơ sở hạ tầng CNTT-TT hiện đại.

Nhận thức, hiểu biết, kỹ năng và năng lực cần thiết để công dân hoạt động trong môi trường hỗ trợ CNTT-TT thường được gọi là kỹ năng số. Nhiều tài liệu đã xác định rằng các nguồn lực kinh tế là cần thiết để xây dựng cơ sở hạ tầng CNTT-TT và xã hội thông tin, nhưng một khía cạnh quan trọng khác được xác định là kỹ năng số ở cấp độ công dân. Kiến thức kỹ thuật số cao và khoảng cách kỹ thuật số thấp có thể giúp xây dựng tính bền vững của chính phủ điện tử hiệu quả trong các xã hội đang phát triển. Kiến thức kỹ thuật số bao gồm các kỹ năng sử dụng điện thoại di động, Internet và máy tính để truy cập thông tin và tạo ra các tương tác thành công với các thành viên khác trong xã hội; hơn nữa, các kỹ năng cần thiết để sử dụng một cách hiệu quả các công cụ, tài nguyên và tài liệu có sẵn trên internet thuộc về kiến ​​thức kỹ thuật số. Những kỹ năng này giúp duy trì sự hòa nhập kỹ thuật số và cho phép công dân hưởng lợi từ các dịch vụ của chính phủ điện tử. Tại Nam Phi, một chương trình đào tạo về kiến ​​thức kỹ thuật số đã được bắt đầu nhằm cung cấp cho phụ nữ các kỹ năng kỹ thuật số để thúc đẩy và phát triển ngành công nghiệp CNTT-TT quốc gia cũng như giảm thiểu tác động của sự phân chia kỹ thuật số theo giới.

Khoảng cách kỹ thuật số là sự bất bình đẳng về kinh tế và xã hội liên quan đến việc tiếp cận, sử dụng và kỹ năng CNTT-TT trong một quốc gia, đặc biệt là các kỹ năng liên quan đến việc sử dụng Internet, tạo ra khoảng cách thông tin trong xã hội. Khoảng cách kỹ thuật số tồn tại ở tất cả các quốc gia cần được bắc cầu. Trước đây, khoảng cách kỹ thuật số chỉ liên quan đến việc thiếu truy cập internet và các thiết bị kết nối, nhưng vấn đề này đã được giải quyết một cách nhẹ nhàng với sự trợ giúp của tiến bộ công nghệ địa lý. Hiện tại, chúng ta đang đối mặt với khoảng cách kỹ thuật số mới liên quan đến tốc độ và chất lượng của các thiết bị phần cứng cùng với các thủ tục cần thiết để sử dụng các thiết bị đó, được mô tả là nhiều khoảng cách kỹ thuật số. Hơn nữa, thuật ngữ phân chia kỹ thuật số được mở rộng thêm cho khái niệm phân chia cơ sở hạ tầng, phân chia giới tính và phân chia kết nối. Tiếp cận công nghệ là yếu tố then chốt để cung cấp dịch vụ thành công và điều này có thể đạt được bằng cách giới thiệu và phát triển các kênh phân phối khác nhau ở các quốc gia đang phát triển, nơi có khoảng cách kỹ thuật số cao. Trong bối cảnh chính phủ điện tử, các trung gian có thể được sử dụng để giúp thu hẹp khoảng cách trong kết nối internet, đặc biệt là ở các nước đang phát triển nơi truy cập internet bị hạn chế. Tại Brazil, các trung tâm công nghệ cộng đồng (CTC's) đang thu hẹp khoảng cách thông qua việc cung cấp khả năng tiếp cận điện thoại di động và máy tính cho những người gặp bất bình đẳng kỹ thuật số trong trải nghiệm công nghệ xã hội.

Công nghệ di động đã thay đổi thế giới của chúng ta theo những cách mà trước đây không thể tưởng tượng được. Thiết bị di động tràn ngập cuộc sống hàng ngày của chúng ta, cung cấp khả năng truy cập thông tin và giao tiếp vô song. Có khoảng 3,5 tỷ người dùng điện thoại di động đang hoạt động trên khắp thế giới, điều này làm nổi bật sức mạnh, chức năng và khả năng chi trả của những thiết bị này. Theo một cuộc khảo sát ở 11 quốc gia mới nổi và đang phát triển trên bốn khu vực toàn cầu, trung bình 53% ở các quốc gia này hiện có quyền truy cập vào điện thoại thông minh có khả năng truy cập internet và chạy ứng dụng. Mô hình m-learning phù hợp đáng kể với khả năng tiếp cận CNTT-TT đầy đủ ở các nước đang phát triển. Môi trường tiếp cận CNTT-TT càng kém thì cơ hội khai thác các dịch vụ đó ở một quốc gia càng thấp. Những công dân có thiết bị di động có quyền truy cập Internet có thể sử dụng các dịch vụ của chính phủ một cách hiệu quả; do đó, ở các nước đang phát triển, truy cập internet công cộng được chia sẻ là một cách hấp dẫn, hiệu quả và chi phí thấp để chia sẻ những lợi ích của công nghệ kỹ thuật số. Lợi ích ròng của sự tham gia đa dạng của người dân vào các dịch vụ của chính phủ điện tử không chỉ là việc cung cấp khả năng tiếp cận công nghệ kỹ thuật số hơn là giúp phát triển xã hội kỹ thuật số. Kỹ năng tiếp cận và làm việc của CNTT-TT có tác động tích cực đến sự phát triển kinh tế-xã hội của xã hội, cùng với khả năng tiếp cận kỹ thuật số. Các tổ chức xã hội dân sự có thể đóng vai trò chủ chốt trong việc hỗ trợ người dân tiếp cận và sử dụng các dịch vụ CNTT-TT bằng cách cùng với người dân thiết kế các chương trình phù hợp để vượt qua các rào cản tiếp cận CNTT-TT ở các nước đang phát triển. Những người Pakistan năng động và tích cực đã được đào tạo để trở thành những tác nhân thay đổi suốt đời trong xã hội của họ. Những công dân này truyền cảm hứng cho cộng đồng giải quyết các vấn đề chính, thúc đẩy văn hóa làm chủ cộng đồng và đang mang lại những thay đổi kỹ thuật số có hệ thống trong một xã hội. Tầm nhìn ‘Digital Pakistan-2020’ của Chính phủ Pakistan (GoP) giải quyết nhu cầu cung cấp truy cập Internet cho người dân và (đặc biệt) tăng cường cơ sở hạ tầng CNTT-TT ở các vùng sâu vùng xa và nông thôn. Những hoạt động như vậy có ý nghĩa quan trọng trong việc tiếp tục cải tiến phát triển CNTT-TT để khoảng cách kỹ thuật số không leo thang. Vấn đề phân chia kỹ thuật số cũng bao gồm sự sẵn lòng của người dân sử dụng các dịch vụ của chính phủ điện tử bất kể khả năng tiếp cận dịch vụ là bao nhiêu. M-learning là xu hướng mới nổi ở Pakistan và các cơ sở giáo dục đại học cũng đang cung cấp giáo dục di động. Động lực chính thúc đẩy tăng trưởng m-learning được liên kết với sự phát triển của thuê bao di động; Pakistan hiện có 166,47 triệu thuê bao di động mạng và nội hạt với tỷ lệ sử dụng Internet là 36,18%.

Những nội dung nêu trên là một phần của bức tranh tổng thể liên quan đến hiện trạng, nhu cầu của nhân loại trong đào tạo CNTT-TT gắn kết để nâng cao năng lực kỹ thuật số. Việt Nam cũng không phải một ngoại lệ, trong tiến trình Chuyển đổi số quốc gia việc đào tạo, nâng cao nhận thức cho người dân về lĩnh vực này đã bắt đầu được các cấp, các ngành quan tâm. Tuy nhiên, đó mới chỉ là điểm khởi đầu mà còn cả một hành trình dài phía trước, bởi lẽ giống như một người mua một chiếc xe ô tô về nhưng lại chưa học cách vận hành, chưa được đào tạo cấp giấy phép lái xe thì chiếc xe đó chỉ có ý nghĩa như một vật trang trí. Nâng cao năng lực kỹ thuật số cho người dân! Đó không chỉ là bài toán của riêng quốc gia nào, vấn đề này đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách cần đưa ra được lời giải nếu muốn Chương trình Chuyển đổi số quốc gia hoàn thành các mục tiêu, nhiệm vụ đã đề ra và thực sự có chất lượng.

Hiếu Bùi

Tài liệu tham khảo:

https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/02681102.2020.1841713