Mặc dù mối quan hệ bền chặt giữa các đối tác trong lĩnh vực công và tư nhân rất cần thiết để triển khai các công nghệ tiên tiến, nhưng khả năng lãnh đạo của chính phủ, các cơ quan trọng yếu và các chính sách công hiệu quả đóng một vai trò quan trọng việc điều chỉnh các giải pháp kỹ thuật số cho nhu cầu của quốc gia cũng như các ưu tiên về an ninh, công bằng và bảo vệ nhân quyền.

Đại dịch COVID-19 không những nêu bật tầm quan trọng của công nghệ, mà còn nhấn mạnh vai trò then chốt của chính phủ hiệu quả, toàn diện và mang tính trách nhiệm. Bài viết này khắc họa bức tranh toàn cảnh mà ở đó Chính phủ số đóng vai trò trung tâm, như một công cụ chính để giao tiếp và hợp tác giữa các nhà hoạch định chính sách và xã hội trong đại dịch COVID-19. Các nhà hoạch định chính sách cần nắm bắt tương lai của Chính phủ số ngay cả khi cuộc khủng hoảng COVID-19 kết thúc.

CHIA SẺ THÔNG TIN

COVID-19 đã tạo cơ hội cho các chính phủ xem xét lại cách thức hoạt động để có thể phục vụ người dân một cách tốt nhất thông qua: truyền thông chủ động, minh bạch; trải nghiệm kỹ thuật số lấy người dân làm trung tâm và tăng cơ hội tham gia trải nghiệm. Ba động lực chính để so sánh sự tăng trưởng về dịch vụ số giữa các chính quyền địa phương: sự tham gia của người dân, chuyển đổi kỹ thuật số và chống thông tin sai lệch.

Một trong những điều quan trọng là các chính phủ phải cung cấp và cập nhật thông tin kịp thời cho mọi người dân, đặc biệt trong thời kỳ khủng hoảng, thông qua cổng thông tin quốc gia, ứng dụng di động hoặc qua các nền tảng mạng xã hội. Đánh giá về cổng thông tin quốc gia của 193 quốc gia thành viên Liên hợp quốc ngày 25/3/2020 cho thấy: 57% (110 quốc gia) đã đưa một số thông tin về COVID-19, trong khi khoảng 43% (83 quốc gia) đã không cung cấp bất kỳ thông tin nào; một phân tích cụ thể hơn cho thấy đến ngày 8/4/2020, khoảng 86% (167 quốc gia) đã đưa thông tin và hướng dẫn về COVID-19 vào cổng thông tin quốc gia.

Hình 1: Biểu đồ so sánh tỷ lệ các quốc gia cung cấp thông tin về đại dịch COVID-19

Dạng thông tin cơ bản nhất trên một số cổng thông tin quốc gia cập nhật về tình hình bùng phát dịch bệnh, đưa ra khuyến cáo hạn chế đi lại, hướng dẫn thực hành bảo vệ bản thân và những phản ứng của chính phủ. Nâng cao hơn, một số chính phủ xây dựng một cổng thông tin chuyên biệt để thông báo về tình hình dịch bệnh với tên miền riêng biệt. Các chính phủ, với tư cách là người quản lý dữ liệu COVID-19, cũng đã bắt đầu công bố số liệu thống kê về các đợt bùng phát. Chúng bao gồm tổng số trường hợp nhiễm, tổng số người chết.v.v. Nguồn thông tin đáng tin cậy từ chính phủ giúp công dân đưa ra quyết định phù hợp về thói quen sinh hoạt, xây dựng lòng tin của người dân cũng như cho phép các cơ quan công quyền hành động quyết đoán để làm phẳng đường cong biểu đồ tăng trưởng lây nhiễm.

Khủng hoảng COVID-19 cũng mang lại nhu cầu mới về các dịch vụ số của chính phủ và gia tăng nhu cầu về các dịch vụ hiện có. Các nhà phát triển phần mềm của chính phủ được huy động tham gia vào việc thiết kế, xây dựng các ứng dụng và dịch vụ mới để góp sức trong cuộc chiến chống lại COVID-19. Một số dịch vụ mới như áp dụng công nghệ số để tối ưu hóa chuỗi cung ứng, cung cấp thực phẩm và các mặt hàng thiết yếu cho những người cần nhất. Một số Quốc gia Thành viên của Liên Hiệp Quốc đã ghi nhận, do số lượng đơn xin thất nghiệp và trợ cấp xã hội tăng đột biến, kéo theo sự gia tăng việc sử dụng các dịch vụ trực tuyến như chứng minh kỹ thuật số và chữ ký điện tử.

Trong đại dịch COVID-19, có một làn sóng tin giả và các trò lừa đảo lan truyền trên mạng xã hội. Việc lan truyền thông tin sai lệch trong khủng hoảng COVID-19 nghiêm trọng đến mức vấn đề này được coi là một “bệnh dịch”. Những người thiếu khách quan hoặc không có kiến ​​thức đầy đủ đã góp phần vào việc lan truyền tin tức giả, gây thêm sự hoang mang trong xã hội. Hàng nghìn website lừa đảo và phần mềm độc hại COVID-19 xuất hiện hàng ngày, chẳng hạn như bán mặt nạ y tế giả, bộ dụng cụ tự xét nghiệm COVID-19 giả, v.v… Tổ chức Y tế Thế Giới (World Health Organization) đã phân loại đây là vấn đề thứ yếu của bệnh dịch, “có quá nhiều thông tin - một số chính xác và một số không - khiến mọi người khó tìm được các nguồn thông tin xác thực và hướng dẫn đáng tin cậy khi cần”. Để đối phó với vấn nạn trên, một số quốc gia đã triển khai các đơn vị ứng phó tổ chức chiến dịch phối hợp đấu tranh chống lại thông tin sai lệch trực tuyến về COVID-19. Đồng thời Chính phủ có cơ hội thay thế các nguồn không đáng tin cậy bằng cách liên lạc chủ động và nhất quán tới người dân thông qua các kênh thông tin sẵn có của mình.

KẾT NỐI

Các nhà hoạch định chính sách đã chứng minh sự tham gia của các tổ chức xã hội dân sự, doanh nghiệp, doanh nhân và người dân nói chung trong việc kiểm soát đại dịch COVID-19 là có hiệu quả. Các sáng kiến tham gia trực tuyến do chính phủ dẫn đầu có thể giúp mọi người đối phó với khủng hoảng cũng như cải thiện hoạt động của nhà nước. Trong tình huống khủng hoảng, việc tiếp cận với các nhóm dễ bị tổn thương trong xã hội, đáp ứng nhu cầu của họ và đảm bảo trật tự xã hội trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Sự tham gia của các nhóm xã hội dân sự cho phép chính phủ giải quyết các thách thức kinh tế xã hội theo cách hiệu quả hơn mà không bỏ lại ai phía sau.

Các cuộc thi Hackathon được tổ chức bởi chính phủ là một hình thức thu hút mọi người tìm kiếm các giải pháp sáng tạo cho các thách thức về kinh tế, xã hội và công nghệ trong thời kỳ đại dịch COVID-19. Các đơn vị nhà nước, các nhà phát triển phần mềm, các tổ chức xã hội và các doanh nhân cùng nhau tìm kiếm các giải pháp mới trong một số vấn đề như: khan hiếm thuốc men và thiết bị bảo hộ y tế, thiếu nguồn nhân lực y tế (ví dụ như trong bệnh viện hoặc kho dự trữ lương thực), hoặc tình trạng sức khỏe tinh thần suy giảm do các giải pháp cách ly xã hội.

Trong một sáng kiến, các chính quyền địa phương ở Trung Quốc đã triển khai dịch vụ Mã QR cho sức khỏe thành phố thông qua nền tảng dịch vụ của chính phủ, dựa trên khai báo dữ liệu sức khỏe do người dân hoặc người lao động trở về cung cấp. Mã QR có thể đăng nhập qua nhiều nền tảng di động công cộng, chính quyền địa phương xác minh thông tin khai báo với dữ liệu y tế, hàng không dân dụng, đường sắt và các dữ liệu liên quan khác, đồng thời cấp giấy chứng nhận điện tử về thông tin sức khỏe cá nhân. Tại Hàn Quốc, ngoài việc lấy thông tin khai báo trực tiếp, các quan chức sử dụng dữ liệu vị trí từ điện thoại di động, hồ sơ giao dịch thẻ tín dụng và video từ các máy quay an ninh CCTV để theo dõi và kiểm tra những người nghi ngờ nhiễm bệnh hoặc đã tiếp xúc với người bị nhiễm COVID-19. Bản đồ chi tiết cho thấy lịch sử đi lại của những người này cũng được công bố, từ đó thông báo cho những người có nguy cơ đã tiếp xúc với người bị nhiễm bệnh chủ động tiến hành đi xét nghiệm hoặc có các biện pháp phòng tránh kịp thời.

Nhiều chính phủ huy động các nền tảng mạng để kết nối với người dân. Một số khác hợp tác với những nhân vật có ảnh hưởng (Key opinion leader - KOL) để phổ biến thông tin chính xác về COVID-19 và chống lại những thông tin sai lệch có hại. Những chiến dịch này đặc biệt tập trung vào việc tương tác với thanh thiếu niên và trẻ em, những người rất dễ bị ảnh hưởng bởi tin giả và có thể phải chịu hậu quả nặng nề của dịch Covid tác động lên sức khỏe, kinh tế và tinh thần của cha mẹ chúng. Ví dụ: Thủ tướng Na Uy Erna Solberg đã tổ chức một cuộc họp báo trực tuyến với một phiên trao đổi dành riêng cho trẻ em để giúp giảm bớt nỗi sợ hãi. Trong COVID-19, dữ liệu mở và kết nối điện tử có thể giúp xây dựng lòng tin của người dân vào các biện pháp ứng phó với khủng hoảng và hỗ trợ các nhóm dễ bị tổn thương trong xã hội của chính phủ.

THIẾT LẬP CÁC MỐI QUAN HỆ ĐA PHƯƠNG

Chính phủ các nước thường thiếu khả năng tài chính, nhân lực để phát triển nhanh chóng, hiệu quả các công cụ kỹ thuật số để hỗ trợ người dân trong tình huống khẩn cấp. Do đó, xây dựng quan hệ đối tác với các công ty tư nhân về công nghệ, các doanh nhân hoặc các tổ chức trong nước và quốc tế khác là một cách hiệu quả để chính phủ tận dụng các công nghệ hiện có, nhằm đáp ứng nhu cầu của người dân và giảm bớt tác động của cuộc khủng hoảng đối với đời sống hàng ngày.

Các cơ quan công quyền đã bắt đầu hợp tác với nhiều bên liên quan trong thời kỳ bùng phát COVID-19. Ví dụ: Chính phủ Hoa Kỳ đã đưa ra lời kêu gọi hành động đối với các bên liên quan chính trong ngành và các chuyên gia trí tuệ nhân tạo để phát triển kỹ thuật khai thác và phân tích dữ liệu từ đó giúp cộng đồng khoa học trả lời các câu hỏi có độ ưu tiên cao liên quan đến COVID-19. Nền tảng này có thể giúp tăng tốc độ nghiên cứu và hỗ trợ với hướng dẫn chẩn đoán, điều trị và quản lý người bệnh trên toàn cầu, bao gồm cả ở các nước đang phát triển có nguồn lực hạn chế hơn. Quan hệ đối tác giữa chính phủ, khu vực tư nhân và các tổ chức quốc tế cũng là yếu tố then chốt để duy trì các dịch vụ cho thông tin liên lạc quan trọng, đảm bảo kết nối tốt hơn. Liên minh Viễn thông Quốc tế (International Telecommunication Union - ITU) đã đưa ra một nền tảng hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách, cơ quan quản lý và các bên liên quan trong ngành đảm bảo rằng dịch vụ mạng di động được duy trì linh hoạt, và dịch vụ viễn thông luôn sẵn sàng cho tất cả mọi người, nhằm hạn chế sự gia tăng khoảng cách số trong cuộc khủng hoảng COVID-19. Ở một số quốc gia, các nhà cung cấp Internet đã cam kết duy trì chất lượng dịch vụ mạng cho các chức năng quan trọng của chính phủ, đặc biệt là bệnh viện và hệ thống tiếp nhận các cuộc gọi khẩn cấp, đồng thời cải thiện việc phổ biến thông tin tới công chúng. Theo cách tương tự, Ủy ban Châu Âu (European Commission - EC) cùng với Cơ quan quản lý truyền thông điện tử Châu Âu (Body of European Regulators for Electronic Communications – BEREC) đã đưa ra một cơ chế báo cáo đặc biệt để giám sát lưu lượng Internet ở mỗi Quốc gia Thành viên nhằm đảm bảo duy trì kết nối.

Đại dịch Covid-19 cũng đã làm gia tăng căng thẳng chuỗi cung ứng vật tư y tế. Nhu cầu về thiết bị y tế tăng theo cấp số nhân, tạo ra tình trạng thiếu hụt, và đội ngũ nhân viên y tế là những người gặp rủi ro lớn nếu tình trạng này tiếp tục kéo dài. Để giải quyết vấn đề này, nhiều công ty tư nhân đã hợp tác với các cơ quan chính phủ để phát triển các ứng dụng y tế giúp người dân, nhân viên bệnh viện và các bác sĩ theo dõi, phân tích, tìm nguồn cung cấp thiết bị y tế quan trọng như máy thở, khẩu trang, găng tay và đồ bảo hộ trong thời gian thực.

Các nền tảng số đã được triển khai giúp theo dõi sự tiếp xúc dựa vào cộng đồng của những bệnh nhân có kết quả xét nghiệm dương tính. Singapore là một trong những quốc gia đầu tiên triển khai công nghệ theo dõi liên lạc với ứng dụng TraceTogether. Các ứng dụng theo dõi địa chỉ liên hệ sử dụng tính năng bluetooth của điện thoại di động để lưu dữ liệu ẩn danh của những người dùng khác mà họ đã tiếp xúc. Khi người dùng tiếp xúc với người bị nhiễm bệnh, người dùng sẽ nhận được thông báo và tiến hành kiểm tra, xét nghiệm ngay lập tức. Các ứng dụng sáng tạo như ứng dụng này đã được phát triển bởi nhiều công ty tư nhân khác nhau và hỗ trợ chính phủ trong nỗ lực ngăn chặn số lượng người nhiễm gia tăng. Cũng có một số lo ngại rằng một số ứng dụng này tiêu tốn năng lượng pin cao, không an toàn về quyền riêng tư, bảo mật dữ liệu. Quan hệ đối tác công - tư hiệu quả và kịp thời đặc biệt quan trọng trong thời gian này vì các ứng dụng chỉ có thể cung cấp kết quả chính xác và kịp thời với một tập người dùng đủ lớn. Tuy nhiên, cần phải giải quyết những vi phạm tiềm ẩn về quyền riêng tư và những lo ngại về nhân quyền có thể gặp phải. Các nhà hoạch định chính sách cần xem xét nguyên tắc giảm thiểu, hạn chế việc thu thập, lưu giữ và chia sẻ dữ liệu cá nhân với những liên kết thực sự cần thiết để ngăn chặn việc lạm dụng giám sát và vi phạm quyền riêng tư.

ĐÁNH GIÁ QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ SỐ

Cuộc khủng hoảng đã khiến các dịch vụ công rơi vào tình trạng căng thẳng, chính phủ được khuyến khích triển khai các công nghệ kỹ thuật số hiệu quả để ngăn chặn sự bùng phát. Hầu hết các giải pháp có thể đưa ra thị trường nhanh chóng, mang tính sáng tạo đều xuất phát từ khu vực tư nhân. Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng đã đặt ra nhu cầu về vai trò lãnh đạo của chính phủ trong quá trình phát triển và áp dụng các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI) và người máy để đảm bảo cung cấp hiệu quả các dịch vụ công.

Khi các đường dây nóng tiếp nhận cuộc gọi khẩn cấp bị quá tải, thì công nghệ do AI hỗ trợ mang lại hiệu quả thiết yếu cho việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Trong thời gian bùng phát dịch bệnh, nhiều người đã chuyển sang tự kiểm tra các triệu chứng và truy cập "bác sĩ ảo" thông qua khám bệnh từ xa để được tư vấn y tế. Chatbots đa ngôn ngữ là giải pháp trong việc vượt qua rào cản ngôn ngữ, tiếp cận thông tin và giao tiếp với các bác sĩ y tế. Công nghệ in 3D đã được áp dụng để giải quyết tình trạng thiếu hụt van thay thế cho các thiết bị vệ sinh và tấm chắn bảo vệ mặt y tế. Robot và máy bay không người lái đã mang lại hiệu quả trong việc cung cấp an ninh và vệ sinh, giảm nguy cơ nhiễm bệnh của nhân viên y tế. Các robot tuần tra sử dụng công nghệ nhận dạng khuôn mặt và camera cảm biến nhiệt được triển khai tại các sân bay, địa điểm công cộng để quét đám đông và xác định những người có khả năng bị nhiễm bệnh. Robot khử trùng được trang bị đèn tia cực tím để khử trùng bệnh viện và các khu vực bị ô nhiễm. Các robot khác giám sát các thông số quan trọng từ các thiết bị y tế hoặc cho phép bệnh nhân giao tiếp từ xa với các y tá. Các chính phủ cũng đang sử dụng máy bay không người lái với công nghệ tương tự để giám sát đường phố, cung cấp vật tư y tế hoặc khử trùng không gian công cộng.

KẾT LUẬN

Đại dịch COVID-19 đang buộc các chính phủ và xã hội phải hướng tới công nghệ số để ứng phó với khủng hoảng trong ngắn hạn, giải quyết các tác động kinh tế xã hội trong trung hạn, tái tạo lại các chính sách và công cụ hiện có trong dài hạn.

Hình 2: Các chính sách của Chính phủ số trong từng giai đoạn

Để vượt qua thời điểm thách thức này, các chính phủ phải áp dụng cách tiếp cận cởi mở và sử dụng các kênh truyền thông số để cung cấp thông tin đáng tin cậy về sự bùng phát dịch COVID-19 toàn cầu và ở mỗi quốc gia. Quan hệ đối tác công-tư hiệu quả, thông qua chia sẻ công nghệ, chuyên môn và công cụ, có thể hỗ trợ các chính phủ tái khởi động lại nền kinh tế và xây dựng lại xã hội. Đặc biệt, các nước đang phát triển sẽ cần sự hợp tác và hỗ trợ quốc tế trong việc giảm thiểu khủng hoảng. Do đó, sự hợp tác trong các dự án ở quy mô khu vực, quốc gia và địa phương với các công ty tư nhân, các tổ chức quốc tế và các bên liên quan khác là cần thiết. Về lâu dài, các chính phủ cần đẩy nhanh việc triển khai các công nghệ sáng tạo như công nghệ dựa trên AI, blockchain và máy bay không người lái. Đầu tư vào những công nghệ này có thể hỗ trợ đáng kể khả năng phục hồi trong tương lai của nền kinh tế, y tế và cung cấp dịch vụ công.

Nguyễn Phương Nhung

Tài liệu tham khảo

[1]https://granicus.com/blog/new-research-shows-covid-19-drives-government-digital-transformation/

[2] UN/DESA Policy #61: COVID-19: Embracing digital government during the pandemic and beyond