Cùng với những hạn chế này, các mô hình phát triển Chính phủ điện tử được các nước đang phát triển áp dụng đang không đưa ra được kế hoạch chiến lược phù hợp để triển khai các dịch vụ công bền vững. Trong khi đánh giá mô hình trưởng thành của Chính phủ điện tử hiện có, một số nhận xét được đưa ra như: sự thiếu chi tiết, bản chất tập trung vào công nghệ, sự chú trọng vào việc triển khai và thiếu chiến lược áp dụng. Nghiên cứu này đóng góp vào việc đề xuất một mô hình phát triển Chính phủ điện tử mới sẽ giải quyết những hạn chế của việc thoát khỏi các mô hình Chính phủ điện tử cũ và sẽ hỗ trợ các chính phủ ở các nước đang phát triển đạt được các dịch vụ công bền vững. Để đạt được mục tiêu này, cần xem xét năm yếu tố quyết định - quy trình chi tiết, dịch vụ được sắp xếp hợp lý, khả năng tiếp cận nhanh, sử dụng công nghệ hiện đại, lòng tin và nhận thức. Mô hình đề xuất đã được xác nhận bằng cách sử dụng điều tra thực nghiệm thông qua các phương pháp khảo sát và nghiên cứu điển hình. Tác giả nhận thấy rằng cả người triển khai (chính phủ) và người chấp nhận (người dùng) dịch vụ công trực tuyến đều được hưởng lợi từ mô hình đề xuất, dẫn đến tăng tính bền vững của các dịch vụ công. Bài viết này chia thành 2 phần: Phần 1 sẽ đưa ra nghiên cứu tổng quan và các yếu tố quyết định việc thực hiện mô hình trưởng thành của Chính phủ điện tử cho các dịch vụ công bền vững; Phần 2 sẽ đưa ra mô hình trưởng thành và các giai đoạn phát triển cụ thể.

1. Phương pháp tiếp cận về xây dựng mô hình trưởng thành cho các dịch vụ công bền vững

Việc áp dụng và sử dụng các dịch vụ công của CPĐT ở các nước đang phát triển vẫn còn là một vấn đề lớn. Khoảng cách về kỹ năng số giữa người dân, các dịch vụ Chính phủ điện tử được cung cấp kém, tính sẵn sàng và khả năng tiếp cận công nghệ của người dân là một số vấn đề quan trọng mà các dự án Chính phủ điện tử phải đối mặt. Mặc dù sự xuất hiện của những vấn đề này ở các nước đang phát triển là không thể tránh khỏi, nhưng nếu các biện pháp thích hợp được thực hiện khi thiết kế các dự án Chính phủ điện tử, các chính phủ sẽ có thể đạt được sự tham gia rộng rãi hơn của các bên liên quan vào các hoạt động của Chính phủ điện tử. Việc thiết kế các dự án Chính phủ điện tử được thúc đẩy bởi các mô hình trưởng thành của Chính phủ điện tử, thường được gọi là mô hình giai đoạn. Mô hình trưởng thành là một khung khái niệm phác thảo cách thức đồng hóa các dự án Chính phủ điện tử trong các giai đoạn.

Cùng với tiến bộ công nghệ, nhiều biến thể của mô hình trưởng thành đã được các nhà nghiên cứu khác nhau đề xuất. Hầu hết tất cả các mô hình này đều thống nhất rằng sự phát triển của Chính phủ điện tử diễn ra theo phương thức tuyến tính và tiến bộ, trong đó chính phủ đạt được sự trưởng thành ở các giai đoạn khác nhau.

Các mô hình phát triển Chính phủ điện tử đóng một vai trò quan trọng trong việc thiết kế các dịch vụ Chính phủ điện tử bền vững bằng cách đánh giá bối cảnh thực hiện dự án Chính phủ điện tử và đưa ra các kế hoạch chiến lược phù hợp để thực hiện các dự án. Một kế hoạch được thiết kế tốt và được đánh giá tốt sẽ cung cấp hiểu biết tốt hơn về điểm mạnh và hạn chế của các chính phủ, cho phép lựa chọn cách tiếp cận tốt nhất có thể để đồng bộ dự án Chính phủ điện tử vì tính bền vững của nó. Các dịch vụ Chính phủ điện tử bền vững phải có khả năng hỗ trợ các chính phủ đạt được các mục tiêu của họ và cung cấp sự đơn giản trong hoạt động đồng thời chứng minh giá trị đầu tư, về chất lượng dịch vụ, sự chấp nhận và áp dụng rộng rãi hơn các dịch vụ được cung cấp, chi phí thực hiện Chính phủ điện tử và hiệu quả hoạt động. Hơn nữa, “tuổi thọ” của các dịch vụ Chính phủ điện tử được gia tăng và tính linh hoạt trong việc thay đổi khi công nghệ yêu cầu cũng là một số đặc điểm chính của Chính phủ điện tử bền vững. Dịch vụ Chính phủ điện tử bền vững là khả năng của các dịch vụ Chính phủ điện tử đáng tin cậy, lấy người dân làm trung tâm, áp dụng công nghệ hiện đại để cung cấp dịch vụ tiết kiệm chi phí, linh hoạt và hiệu quả, đồng thời hỗ trợ sự tham gia tích cực và sự hài lòng của tất cả cấp độ của người dùng.

Trong khi xác định tính bền vững của các dịch vụ Chính phủ điện tử, xem xét hai khía cạnh khác nhau - triển khai và áp dụng. Chiều hướng thực hiện đề cập đến công nghệ, ngân sách và nguồn nhân lực cần thiết để triển khai Chính phủ điện tử, trong khi khía cạnh áp dụng xem xét thiết kế và cách tiếp cận cung cấp dịch vụ Chính phủ điện tử để người dân tham gia và chấp nhận rộng rãi hơn.  Kết hợp các khía cạnh này vào mô hình đề xuất của mình để hỗ trợ các chính phủ ở các nước đang phát triển trong việc thiết kế các dịch vụ chính phủ điện tử bền vững.

2. Các yếu tố quyết định Dịch vụ công bền vững

Dựa trên những hạn chế của các mô hình phát triển Chính phủ điện tử hiện có, đề xuất một số yếu tố quyết định phải được đưa vào mô hình trưởng thành để hỗ trợ các chính phủ cung cấp các dịch vụ chính phủ điện tử bền vững. Hình 1 cho thấy việc bao gồm các yếu tố quyết định đã được xác định đóng góp như thế nào trong việc thiết kế một mô hình phát triển Chính phủ điện tử khả thi hỗ trợ các chính phủ đạt được tính bền vững.

Hình 1. Các yếu tố quyết định đến mô hình trưởng thành của chính phủ điện tử (CPĐT) đối với một CPĐT bền vững.

Các yếu tố quyết định được xác định từ cả quan điểm thực hiện và áp dụng. Mỗi yếu tố quyết định đều cố gắng giải quyết một hoặc nhiều hạn chế trong việc hỗ trợ các chính phủ đạt được hiệu quả cùng với sự tham gia tích cực của người dân. Các yếu tố quyết định đến việc triển khai của các mô hình Chính phủ điện tử đã đảm bảo rằng họ cung cấp cách tiếp cận tốt nhất có thể để triển khai Chính phủ điện tử bằng cách cung cấp các giai đoạn được xác định rõ ràng và các hoạt động cần thiết để đạt được các giai đoạn đó. Các yếu tố quyết định việc triển khai tập trung chủ yếu vào cách các chính phủ có thể đạt được các dịch vụ Chính phủ điện tử hợp lý ở các nước đang phát triển. Các yếu tố quyết định triển khai sau đây đã được đề xuất cho một mô hình phát triển Chính phủ điện tử khả thi mang lại các dịch vụ chính phủ điện tử bền vững.

Yếu tố quyết định 1: Một quá trình đồng bộ chi tiết là mong muốn cho một mô hình phát triển Chính phủ điện tử khả thi.

Các mô hình trưởng thành của Chính phủ điện tử phải có khả năng cung cấp phác thảo chi tiết về các quy trình cần thiết để đạt được các giai đoạn đồng bộ Chính phủ điện tử. Việc thiếu các quy trình chi tiết thường gây ra sự nhầm lẫn khi bắt đầu một giai đoạn, vì không có lời giải thích về cách mỗi giai đoạn sẽ được hoàn thành. Các mô hình trưởng thành hiện tại không cung cấp các hoạt động cần thiết để đạt được các giai đoạn nhất định của quá trình đồng bộ Chính phủ điện tử. Do đó, việc bao gồm các hoạt động đồng bộ chi tiết sẽ góp phần hướng tới một mô hình phát triển Chính phủ điện tử khả thi.

Yếu tố quyết định 2: Các mô hình trưởng thành của Chính phủ điện tử cần hỗ trợ các chính phủ thiết kế các dịch vụ hợp lý hóa.

Một chính phủ điện tử bền vững đòi hỏi các dịch vụ của chính phủ phải lấy người dân làm trung tâm và tinh gọn hơn. Các hệ thống Chính phủ điện tử khác nhau và cơ sở dữ liệu riêng lẻ không khuyến khích người dùng sử dụng các dịch vụ được cung cấp vì chúng dẫn đến việc chấp nhận không đầy đủ và có thể yêu cầu hành động thứ cấp, chẳng hạn như đến các văn phòng chính phủ để hoàn thành các yêu cầu dịch vụ. Hơn nữa, các hệ thống Chính phủ điện tử riêng lẻ và khác nhau đang trở nên kém bền vững hơn về mặt tài chính đối với các nước đang phát triển, vì việc bảo trì chúng đòi hỏi ngân sách quá lớn và sao chép các quy trình của chính phủ. Trừ khi các hệ thống này trở nên tập trung hoặc được kết nối, các quan chức chính phủ phải xử lý các yêu cầu dịch vụ theo cách thủ công, dẫn đến kém hiệu quả và năng suất thấp hơn. Do đó, một mô hình trưởng thành bền vững cần có thể hỗ trợ chính phủ cung cấp các dịch vụ tinh gọn thông qua việc tích hợp hệ thống chính phủ.

Yếu tố quyết định 3: Mô hình trưởng thành của Chính phủ điện tử cần nhấn mạnh việc sử dụng công nghệ hiện đại.

Các mô hình và khuôn khổ công nghệ cần được cập nhật thường xuyên để thích ứng với những thay đổi gần đây nhất của công nghệ. Để tồn tại và duy trì tính cạnh tranh, các dự án công nghệ (tức là các chính phủ điện tử) cần áp dụng công nghệ hiện đại. Hầu hết các mô hình trưởng thành đã được phát triển cách đây khá nhiều năm, và do đó thiếu chiến lược để thực hiện các dự án Chính phủ điện tử hiệu quả hơn thông qua việc áp dụng công nghệ gần đây. Việc sử dụng nền tảng điện toán đám mây cho các dịch vụ Chính phủ điện tử. Trong khi các công nghệ truyền thống ngày càng trở nên kém khả năng chi trả về mặt tài chính để duy trì và vận hành và cũng phức tạp hơn, các chính phủ nên áp dụng công nghệ mới và phức tạp hơn khi mở rộng các dịch vụ Chính phủ điện tử ở các nước đang phát triển.

Việc áp dụng Chính phủ điện tử cũng quan trọng như chính Chính phủ điện tử để trở nên thành công. Việc áp dụng Chính phủ điện tử là sự tham gia tích cực của công dân vào các hoạt động của Chính phủ điện tử. Do đó, các mô hình trưởng thành của Chính phủ điện tử cũng nên cung cấp một chiến lược để đạt được sự trưởng thành từ quan điểm chấp nhận. Việc áp dụng các dịch vụ Chính phủ điện tử và sự tham gia của người dùng phụ thuộc vào một số yếu tố quyết định, chẳng hạn như khả năng tiếp cận của các dịch vụ, sự tin cậy, nhận thức và tính dễ sử dụng. Vì vậy, các yếu tố quyết định này cần được giải quyết một cách thích hợp khi thiết kế các mô hình trưởng thành của Chính phủ điện tử.

Yếu tố quyết định 4: Các mô hình trưởng thành của Chính phủ điện tử cần hỗ trợ chính phủ trong việc xác định khả năng tiếp cận nhanh với dịch vụ.

Khả năng tiếp cận của các dịch vụ Chính phủ điện tử có liên quan chặt chẽ đến sự thành công của nó. Khả năng tiếp cận nhanh đảm bảo rằng các dịch vụ được cung cấp có thể được sử dụng bởi nhiều người nhất có thể, xét về khả năng của họ. Cụ thể, trong khi các nước đang phát triển đang phải đối mặt với thách thức to lớn từ sự phân chia khoảng cách số giữa các công dân, các chính phủ phải đảm bảo rằng tất cả công dân đều có thể thụ hưởng các dịch vụ Chính phủ điện tử một cách bình đẳng. Những người này bao gồm những người có thu nhập thấp, những người có trình độ học vấn thấp hoặc trình độ dân trí thấp, những người thất nghiệp, người cao tuổi, những người ở vùng nông thôn hoặc hẻo lánh, người khuyết tật, phụ nữ và trẻ em gái. Thiếu khả năng truy cập vào máy tính và Internet càng hạn chế họ áp dụng các dịch vụ Chính phủ điện tử. Do đó, các mô hình phát triển bền vững của Chính phủ điện tử cần hỗ trợ các chính phủ trong việc xác định các kênh cung cấp dịch vụ chính phủ điện tử khác nhau.

Yếu tố 5: Các mô hình trưởng thành của Chính phủ điện tử phải có khả năng hỗ trợ các chính phủ trong việc phát triển nhận thức và lòng tin của người dân.

Mô hình trưởng thành được đề xuất nhấn mạnh đến việc xây dựng nhận thức và lòng tin của người dân đối với các dịch vụ Chính phủ điện tử bền vững. Thiếu nhận thức về lợi ích của Chính phủ điện tử vẫn là một yếu tố quan trọng trong việc chấp nhận của người dùng ở các nước đang phát triển. Nhiều yếu tố, chẳng hạn như giáo dục, chủng tộc và văn hóa đã góp phần dẫn đến mức độ nhận thức của người dùng thấp. Một số nhóm xã hội (tức là phụ nữ, những người được coi là tầng lớp thấp hơn và những người dưới mức nghèo khổ) có nhận thức thấp hơn đáng kể về Chính phủ điện tử. Trong khi đó, việc xây dựng lòng tin của công dân đối với các dịch vụ Chính phủ điện tử là điều cần thiết nhất cho sự thành công của Chính phủ điện tử. Người dùng cần được đảm bảo về tính hợp pháp và tính xác thực của các dịch vụ Chính phủ điện tử và các chi tiết cá nhân được xử lý trực tuyến được đảm bảo với tính bảo mật cao. Do đó, để tăng cường sự tham gia của người dùng và để các dịch vụ Chính phủ điện tử có thể tiếp cận được với các nhóm xã hội biệt lập, các chính phủ cần nỗ lực nâng cao nhận thức và năng lực.

Kết luận

Nghiên cứu này đề xuất mô hình phát triển Chính phủ điện tử cho các dịch vụ Chính phủ điện tử bền vững. Nghiên cứu đã quan sát thấy nhiều hạn chế của các mô hình phát triển Chính phủ điện tử hiện có. Các mô hình tuyến tính của các giai đoạn phát triển Chính phủ điện tử, bản chất lấy công nghệ làm trung tâm, thiếu quy trình chi tiết và thiếu công nghệ hiện đại là một số vấn đề chính được tìm thấy trong bài đánh giá. Nghiên cứu nhận thấy rằng sự sai lệch trong quá trình đồng bộ dự án Chính phủ điện tử và trong các giai đoạn hoàn thiện của mô hình Chính phủ điện tử là do những hạn chế này, dẫn đến các dịch vụ Chính phủ điện tử không bền vững.

Do đó, xem xét những hạn chế của các mô hình hiện có, nghiên cứu đã xác định một số yếu tố quyết định, đối với một mô hình Chính phủ điện tử khả thi, cần phải có để phát triển các dịch vụ Chính phủ điện tử bền vững. Dựa trên các yếu tố quyết định, nghiên cứu đã phát triển một mô hình mới và đánh giá nó từ góc độ tính bền vững của các dịch vụ Chính phủ điện tử. Đặc điểm chính của mô hình đề xuất là tích hợp các giai đoạn thực hiện và áp dụng nhằm mang lại hiệu quả cho các dịch vụ của chính phủ, đồng thời điều chỉnh chúng phù hợp với nhu cầu của người dân. Kết quả của nghiên cứu điển hình đã chứng minh rằng các quy trình đồng bộ chi tiết và cách tiếp cận hợp lý để cung cấp dịch vụ là những yếu tố quyết định mong muốn nhất đối với các dịch vụ Chính phủ điện tử bền vững, từ góc độ triển khai. Mô hình đề xuất đã hỗ trợ các cơ quan chính phủ trong việc khởi tạo hiệu quả các dịch vụ Chính phủ điện tử và đạt được các dịch vụ tinh gọn. Các phát hiện từ cuộc khảo sát đã ủng hộ giả thuyết cho rằng các yếu tố quyết định việc áp dụng được đề xuất là trọng tâm đối với tính bền vững của các dịch vụ Chính phủ điện tử. Phân tích hồi quy được sử dụng để phân tích tác động của các yếu tố quyết định được đề xuất đến quyết định áp dụng các dịch vụ Chính phủ điện tử của người dùng. Nó cho thấy rằng các yếu tố quyết định đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích người dùng áp dụng các dịch vụ Chính phủ điện tử. Nhìn chung, những phát hiện này đã hỗ trợ các dịch vụ Chính phủ điện tử bền vững có thể đạt được bằng cách áp dụng mô hình phát triển Chính phủ điện tử được đề xuất và được trình bày ở bài viết tiếp theo.

Đặng Thị Thu Hương

Tài liệu tham khảo

[1] Shareef, M.A.; Kumar, V.; Kumar, U.; Dwivedi, Y.K. E-Government Adoption Model (GAM): Differing service maturity levels. Gov. Inf. Q. 2011, 28, 17–35.

[2] Napitupulu, D.; Sensuse, D.I. Toward maturity model of e-Government implementation based on success factors. In Proceedings of the 2014 International Conference on Advanced Computer Science and Information Systems (ICACSIS), Jakarta, Indonesia, 18–19 October 2014; pp. 108–112.

[3] Shahkooh, K.A.; Saghafi, F.; Abdollahi, A. A proposed model for e-Government maturity. In Proceedings of the 3rd International Conference on 2008 Information and Communication Technologies: From Theory to Applications, Damascus, Syria, 7–11 April 2008; pp. 1–5.