Theo khảo sát, đánh giá về Chính phủ điện tử của Liên Hiệp quốc (LHQ) năm 2016, nước Anh là nước đứng đầu tiên về khả năng cung cấp dịch vụ công trực tuyến phục vụ người dân, doanh nghiệp trong tổ chức của LHQ. Để đạt được thành tích này là cả một quá trình thay đổi, áp dụng các thành tựu khoa học về công nghệ thông tin và đúc rút được từ các bài học kinh nghiệm trong quá trình xây dựng Chính phủ điện tử. Trong thời gian qua, Chính phủ Anh đã liên tục xây dựng, thiết lập các hạ tầng cần thiết; các cổng giao dịch an toàn của chính phủ; các tiêu chuẩn về khả năng tương tác; tính xác thực và tính khả dụng của băng thông rộng; đồng thời cũng bãi bỏ các quy định ảnh hưởng, gây cản trở của ngành viễn thông đối với việc phát triển Chính phủ điện tử; tại các nơi có cơ sở hạ tầng kém phát triển, Chính phủ tập trung nâng cấp cơ sở vật chất, đổi mới công nghệ đảm bảo cho việc cung cấp, sử dụng dịch vụ công trực tuyến được thuận lợi. Sự phát triển dịch vụ công trực tuyến của Chính phủ Anh đi từ việc đơn giản là cung cấp các tương tác cơ bản như các biểu mẫu điện tử, đến khả năng giao dịch được đầy đủ hơn như xử lý tờ khai thuế, trợ cấp phúc lợi, hộ chiếu và nâng dần tới các giao dịch trực tuyến cũng như thực hiện công khai các dịch vụ giao nhận các kết quả giao dịch.
Một trong các dịch vụ công trực tuyến được sử dụng nhiều nhất và được ưu tiên cung cấp ngay trên giao diện của Cổng thông tin của Chính phủ Anh (cổng) tại địa chỉ Gov.uk là dịch vụ cấp phép lái xe và cấp phép xe (DVLA: Driver and Vehicle Licensing Agency). Đây là dịch vụ trực tuyến được cung cấp bởi Trung tâm Cấp phép lái xe và Quản lý xe (DVLC: Driver and Vehicle Licensing Centre) trực thuộc Bộ Giao thông vận tải của nước Anh (DfT: Department for Transport). Đây là đơn vị điển hình của việc chuyển đổi quản lý, vận hành hoàn toàn bằng giấy tờ sang quản lý, vận hành trên môi trường điện tử. Hiện nay, DVLC đang quản lý 45 triệu hồ sơ giấy phép lái xe và hơn 39 triệu hồ sơ xe các loại, hàng năm thu về cho ngành thuế từ các dịch vụ này khoảng 6 tỷ bảng Anh, với các trách nhiệm trong việc quản lý, DVLC đã cung cấp trực tuyến hồ sơ chi tiết từng hạng mục thông tin và các quy định, các điều kiện, hướng dẫn từng loại hình dịch vụ về cấp giấy phép lái xe, cấp phép xe trên Cổng thông tin của Chính phủ tạo thuận lợi cho người dân có nhu cầu sử dụng dịch vụ nhanh chóng qua môi trường mạng. Trách nhiệm của DVLC khi thực hiện các nhiệm vụ được Bộ Giao thông vận tải giao bao gồm:
- Ghi lại xác nhận của lái xe về điều kiện y tế
- Cấp giấy phép lái xe bằng thẻ từ
- Cấp giấy chứng nhận đăng ký xe cho người sử dụng xe
- Thực hiện hành động cưỡng chế đối với người trốn thuế xe phải nộp
- Cung cấp và quản lý các thiết bị lưu trữ tốc độ của xe
- Cung cấp các dịch vụ về DVLA khi cá nhân có nhu cầu đăng ký
- Trợ giúp cảnh sát và cơ quan tình báo xử lý tội phạm
- Cung cấp dữ liệu ẩn danh cho những người có quyền sử dụng dịch vụ
Có hai hình thức đăng ký sử dụng dịch vụ, một là, khai báo nộp hồ sơ trực tuyến (phải có user và password do cổng thông tin của Chính phủ cấp), hai là nộp qua đường bưu điện. Ngoài ra, trên cổng còn hướng dẫn, khuyến cáo về đảm bảo an toàn, bảo mật khi sử dụng dịch vụ trực tuyến. Với tiêu chuẩn của công nghệ bảo mật, truyền thông mã hoá giữa máy chủ (Web server) và trình duyệt (Web browser), tiêu chuẩn này hoạt động và đảm bảo rằng các dữ liệu truyền tải giữa máy chủ và trình duyệt của người dùng đều riêng tư và toàn vẹn (SSL: Secure Socket Layer ). Đảm bảo dữ liệu không bị thay đổi khi truyền từ máy tính tới máy chủ của dịch vụ và các đối tượng truy cập trái phép không thể đọc được dữ liệu. Người dùng luôn biết khi nào được kết nối an toàn, vì biểu tượng trên ổ khóa được hiển thị trên thanh trạng thái của trình duyệt và địa chỉ được bắt đầu bằng giao thức ‘https’ (https là viết tắt của từ Hypertext Transfer Protocol Secure, là một giao thức kết hợp giữa giao thức HTTP và giao thức bảo mật SSL hay TLS, cho phép trao đổi thông tin một cách bảo mật trên Internet). Tùy thuộc cách cài đặt của từng trình duyệt sẽ cảnh báo cho người sử dụng biết đã được kết nối an toàn và được bảo vệ. Việc sử dụng dịch vụ trực tuyến bắt buộc phải có tên người dùng (User ID) và mật khẩu được cấp, chấp nhận trước đó bởi cổng dịch vụ của Chính phủ Anh và mật khẩu phải đủ mạnh nếu không hệ thống sẽ đưa ra cảnh báo. Hệ thống sẽ tự động đăng xuất nếu máy tính không hoạt động hoặc trong một thời gian nhất định không sử dụng hệ thống dịch vụ trực tuyến mà vẫn đăng nhập.
Với dịch vụ trực tuyến xin giấy phép lái xe và cấp phép xe, người sử dụng sẽ được cung cấp các dịch vụ liên quan và có thể thông báo cho DVLA biết về những thay đổi của hoàn cảnh, ngoài ra còn có thể xem hồ sơ lưu trữ của mình. Trong tương lai, các dịch vụ này sẽ được bổ sung các tính năng nhằm mục đích nâng cao hiệu quả, thuận lợi cho người sử dụng. Ví dụ việc sử dụng dịch vụ trực tuyến cấp phép lái xe tạm thời còn phải đảm bảo các quy định và điều khoản sau:
- Đăng ký và ghi danh: Bạn có thể ghi danh và đăng ký trực tiếp trên cổng dịch vụ trực tuyến, các chi tiết thông tin của cá nhân sẽ được bên thứ 3 thay mặt cho DVLA kiểm tra, xác minh chi tiết các thông tin khai báo. Một số thông tin chi tiết của cá nhân sẽ được lưu trữ trên các hệ thống DVLA để xử lý đơn đăng ký lái xe của bạn. Nếu bạn chọn cung cấp địa chỉ mail, nó cũng sẽ được lưu trữ an toàn trên hệ thống cổng dịch vụ của Chính phủ và đảm bảo an toàn theo chính sách bảo mật của chính phủ. Địa chỉ mail được cung cấp sẽ là một trong những kênh liên lạc giữa hai bên.
- Tên đăng nhập và mật khẩu: Tên đăng nhập và mật khẩu để xác định danh tính của người sử dụng và xác thực thông tin người gửi. Người sử dụng có thể nhận được tên đăng nhập và mật khẩu qua đường bưu điện theo địa chỉ bưu chính đã được đăng ký với DVLA trước đó khi có yêu cầu.
- Đăng nhập: Khi đăng ký, người sử dụng có thể sử dụng các dịch vụ trực tuyến trên cổng dịch vụ của Chính phủ bằng cách đăng nhập tên đăng nhập và mật khẩu, việc này sẽ được mã hóa và gửi đến cổng chính phủ để xác thực.
- Bảo vệ: Người sử dụng phải luôn giữ mật khẩu an toàn và bí mật tài khoản đăng nhập hệ thống của mình, để đảm bảo an toàn, người dùng có thể thay đổi mật khẩu theo định kỳ và xen kẽ các ký tự, chữ, số… . Trong trường hợp quên tên đăng nhập hoặc mật khẩu người sử dụng có thể khai báo và đăng ký trên Cổng để được cấp và gửi lại theo đường bưu điện, còn trong trường hợp mất cả tên đăng nhập và mật khẩu người sử dụng có thể liên hệ trực tiếp để được trợ giúp và hỗ trợ, tất cả thông tin cần thiết đều được cung cấp tại Cổng như:
- Phương thức thanh toán: Nếu đơn đăng ký dịch vụ cần một khoản phí, người sử dụng cần thanh toán bằng điện tử một trong các loại thẻ tín dụng/thẻ ghi nợ như: Mastercard, Visa, Maestro, Delta.
- Điều khoản chung: Đơn vị cung cấp dịch vụ có thể sửa đổi các điều khoản và điều kiện quy định khi phát triển dịch vụ trực tuyến.
Giao diện hiển thị dịch vụ trực tuyến của Cổng thông tin điện tử của Chính phủ Anh
Người dân, doanh nghiệp thuận lợi khi sử dụng dịch vụ cấp phép lái xe và cấp phép xe trực tuyến bởi tất cả các thông tin, dịch vụ thành phần đều được hiển thị trên một giao diện của Cổng thông tin điện tử của Chính phủ Anh. Các thông tin quy định về người sử dụng phương tiện giao thông cần biết như: Luật Quy định về đường cao tốc, Luật An toàn đường bộ và an toàn xe… Ngoài ra, còn có các thông tin khác như các địa điểm đỗ xe, điểm nộp phạt, thông tin về dữ liệu xe, thuế, bảo hiểm… Tất cả đều được cung cấp đầy đủ trên Cổng thông tin. Trong phần dịch vụ cấp phép lái xe, người sử dụng có thể tìm từng dịch vụ thành phần, những dịch vụ phổ biến, nhiều người sử dụng được ưu tiên hiển thị trên đầu, các dịch vụ liên quan đến cấp phép lái xe như:
- Các dịch vụ phổ biến
- Xin cấp giấy phép lái xe tạm thời
- Xem hoặc chia sẻ thông tin lái xe của mình
- Đăng ký thay đổi địa chỉ cấp phép lái xe của mình với DVLA
- Xin cấp lại giấy phép lái xe do bị mất, bị đánh cắp, hư hỏng hoặc bị hư hỏng
- Gia hạn giấy phép lái xe
- Các quy định về nghĩa vụ pháp lý
- Xin cấp giấy phép lái xe
- Xem giấy phép lái xe
- Giấy phép lái xe bị mất hoặc bị mất cắp
- Xin cấp lại giấy phép lái xe do bị mất, bị đánh cắp, hư hỏng hoặc bị hư hỏng
- Cập nhật giấy phép
- Thông báo với DVLA khi thay đổi địa chỉ
- Thông báo thay đổi địa chỉ trên giấy phép lái xe
- Thông báo đổi tên hoặc giới tính trên giấy phép lái xe
- Thay đổi ảnh trên giấy phép lái xe
- Gia hạn, đăng ký lại hoặc đổi giấy phép
- Gia hạn giấy phép lái xe
- Gia hạn giấy phép lái xe khi qua 70 tuổi
- Cấp giấy phép lái xe bằng thẻ từ
- Nộp đơn xin giấy phép lái xe sau khi kiểm tra y tế
- Đăng ký thi lại giấy phép lái xe khi bị tịch thu
- Trao đổi giấy phép lái xe với nước ngoài
- Lệ phí giấy phép lái xe
- Nâng cấp giấy phép
- Thêm danh mục cao hơn vào giấy phép lái xe
- Nâng cấp giấy phép lái xe cho đủ tiêu chuẩn dạy lái xe
- Lệ phí nâng cấp giấy phép lái xe
- Lái xe máy
- Lái xe minibus
- Từ bỏ giấy phép
Từ kết quả nghiên cứu, kiểm tra việc cung cấp dịch vụ trực tuyến của Chính phủ Anh cho thấy tại sao Liên Hiệp quốc đánh giá dịch vụ trực tuyến tại Anh lại đứng đầu tiên trên thế giới. Các dịch vụ công trực tuyến được cung cấp trên cổng dịch vụ của Chính phủ Anh, với thiết kế giao diện đơn sắc, bố cục dịch vụ được hiển thị rõ ràng hình cây theo từng lĩnh vực sẽ thuận tiện cho người dân, doanh nghiệp trong việc tra cứu, tìm hiểu thông tin hoặc sử dụng dịch vụ trực tuyến. Các dịch vụ trực tuyến được cung cấp theo lĩnh vực và các dịch vụ lĩnh vực này lại được tích hợp các thành phần liên quan như thuế, bảo hiểm, y tế… tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp khai thác sử dụng.
Học tập mô hình triển khai cung cấp dịch vụ trực tuyến của Chính phủ Anh, nhóm nghiên cứu xin được đề xuất một số giải pháp để triển khai cung cấp dịch vụ trực tuyến tại Việt Nam như sau:
- Hoàn thiện hành lang pháp lý đưa ra các quy định bắt buộc trong việc xây dựng các hệ thống cổng dịch vụ công trực tuyến, theo hướng đơn giản, thuận tiện cho người sử dụng và xây dựng các cổng thanh toán điện tử quốc gia.
- Tại Việt Nam, nhiều DVCTT được thực hiện bởi nhiều cơ quan khác nhau nên cần có các quy định rõ trách nhiệm, thời hạn trong việc sử lý các hồ sơ trực tuyến.
- Cần tạo ra tính pháp lý cho bên thứ 3 để hỗ trợ trong việc xác thực, kiểm tra đánh giá tính pháp lý các dữ liệu điện tử, ngoài ra, còn chuyển đổi, lưu trữ các hồ sơ điện tử trong dịch vụ công.
- Đẩy mạnh công tác đào tạo, tuyên truyền cho người dân, cán bộ, công chức trong việc sử dụng các dịch vụ công trực tuyến trên môi trường điện tử.
- Tăng cường công tác bảo đảm an toàn, bảo mật đối với các thông tin cá nhân trên các hệ thống thông tin.
Tài liệu tham khảo:
- Báo cáo khảo sát Chính phủ điện tử của liên hiệp quốc tại địa chỉ: https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Reports/UN-E-Government-Survey-2016
- Khảo sát việc cung cấp dịch vụ trực tuyến của Chính phủ Anh tại địa chỉ: https://www.gov.uk/browse/driving/driving-licences
Bùi Hồng Hiếu 112