Chăm sóc sức khỏe của Thụy Điển chủ yếu dựa trên thuế, được tài trợ bằng ngân sách nhà nước và được cung quản lý bởi các hội đồng quận địa phương trong khuôn khổ pháp luật quốc gia. Ngân sách quốc gia tài trợ cho các quận để giảm bớt bất bình đẳng. Tính độc lập của các quận về y tế tương tự như các bang của Đức và đối với các chính quyền tiểu bang của Hoa Kỳ, Úc. Cùng với hai cơ quan khu vực và một chính quyền đô thị trên đảo, tổng cộng có 21 quận chịu trách nhiệm cung cấp các dịch vụ y tế có tiêu chuẩn tốt phục vụ chăm sóc về sức khỏe cho người dân.

Thụy Điển tương đối tiên tiến trong việc triển khai ứng dụng công nghệ thông tin trong y tế. Điều này một phần là do đầu tư công vào cơ sở hạ tầng số như băng thông rộng và phần cứng trong các dịch vụ chăm sóc sức khỏe chủ yếu do nhà nước tài trợ và sở hữu. Một phần là do lực lượng công dân và bác sĩ lâm sàng có trình độ tin học và được đào tạo cao. Thụy Điển là một trong những quốc gia có tỷ lệ sử dụng máy tính cá nhân, Internet và điện thoại thông minh cao. Mọi người đã sẵn sàng cho các dịch vụ thông tin y tế kỹ thuật số.

Quá trình phát triển công nghệ thông tin trong lĩnh vực y tế tại Thụy điển

Một trong những ứng dụng sớm nhất và quan trọng nhất của ứng dụng công nghệ thông tin trong y tế là cho hồ sơ y tế và sức khỏe điện tử. Trong những năm 1970 và 1980, một số bác sĩ đã sử dụng máy tính, nhưng phải đến những năm 1990, các khoa bệnh viện khác nhau mới bắt đầu áp dụng máy tính và bệnh án điện tử nối mạng. Bệnh viện Thụy Điển đầu tiên áp dụng hệ thống toàn bệnh viện là bệnh viện 190 giường ở miền nam Thụy Điển. Nhiều giải pháp hồ sơ sức khỏe điện tử đã được phát triển, nhưng hầu hết các nhà cung cấp đã ngừng hỗ trợ vì việc áp dụng bị hạn chế và có nhiều bất cập.

Điện toán đám mây và sự phát triển của các hệ thống nhà cung cấp bệnh án điện tử lớn hơn đã dẫn đến việc sử dụng bệnh án điện tử nhanh chóng trong các bệnh viện và chăm sóc ban đầu trong thập kỷ đầu tiên của thiên niên kỷ. Điều này liên quan đến việc tích hợp vào hệ thống hồ sơ y tế của bác sĩ và hồ sơ cho điều dưỡng và các ngành nghề y tế khác để xây dựng giải pháp hồ sơ sức khỏe điện tử.

Năm 2009, sáng kiến Bệnh nhân Quốc gia Thụy Điển đã được đưa ra theo từng giai đoạn. Hạt Uppsala là địa điểm thí điểm ban đầu và vào năm 2012, trở thành địa điểm đầu tiên ở Thụy Điển giúp bệnh nhân có thể tiếp cận được giải pháp hồ sơ sức khỏe điện tử. Những phát triển sau đó cho thấy sự vướng mắc nảy sinh là cả ngành y tế và phúc lợi đều có khó khăn về quyền truy cập vào dữ liệu bệnh nhân. Một số hệ thống giải pháp hồ sơ sức khỏe điện tử ban đầu không được các bác sĩ ưa thích sử dụng. Lý do cho việc này là giải pháp công nghệ không được thiết kế tốt.

Một phương pháp bảo mật được sử dụng rộng rãi là người dùng được ủy quyền đưa thẻ tín dụng có chip được lập trình vào đầu đọc chip được kết nối với hệ thống CNTT của cơ sở y tế và cho phép và ghi lại quyền truy cập của người dùng vào hồ sơ của bệnh nhân. Luật bảo mật dữ liệu bệnh nhân của Thụy Điển yêu cầu tổ chức phải đăng ký với tư cách là “người dùng dữ liệu” và chỉ định một nhân viên làm nhân viên bảo mật dữ liệu để thực hiện các cuộc kiểm tra hàng tháng để kiểm tra xem có truy cập trái phép hay không.

Minh họa mối quan hệ về thông tin trong chuyển đổi số y tế

Một bước phát triển quan trọng khác là số hóa các sổ đăng ký lâm sàng quốc gia của đất nước đã được đưa vào sử dụng và mang lại một số kết quả nhất định.

Những đặc điểm cơ bản và kinh nghiệm chuyển đổi số hiện nay

Trải qua quá trình phát triển, đến nay Thụy điển đã có sự chuyển đổi số rất mạnh lĩnh vực này. Thụy Điển đã ứng dụng nhiều công nghệ và nền tảng khác nhau để mang lại các lợi ích cho các cơ sở y tế cũng như người bệnh. Một số những đặc điểm, kinh nghiệm chuyển đổi số tại Thụy điển đạt được hiện nay:

Công nghệ và dịch vụ y tế số trong khu vực công và tư phát triển mạnh ở Thụy Điển

Dịch vụ và công nghệ kỹ thuật số ngày càng được quan tâm sử dụng bởi các bệnh nhân, bác sĩ lâm sàng, nhà quản lý tại Thụy Điển để đáp ứng các nhu cầu khác nhau. Một số dịch vụ số chỉ được sử dụng bởi bệnh nhân và một số chức năng được chia sẻ, kết nối với đối tượng khác; đặc biệt là các dịch vụ thu thập và phân tích dữ liệu bệnh nhân được ứng dụng bởi các nhà nghiên cứu và các tổ chức y tế.

Nhắm mục tiêu đến các nhóm dân cư có nhu cầu cao/ nhóm có nguy cơ

Trong suốt thời gian hoạt động, dữ liệu từ các cuộc điều tra đã được số hóa hoặc nhập trực tiếp vào cơ sở dữ liệu. Những dữ liệu này và phần mềm để phân tích dữ liệu được các nhà lập kế hoạch dịch vụ y tế, bác sĩ lâm sàng, nhà quản lý và nhà nghiên cứu sử dụng cho các mục đích khác nhau. Ví dụ: phần mềm hiển thị địa lý để trình diễn nổi bật các khu vực địa lý liên quan đến nhu cầu dịch vụ y tế cao như: tỷ lệ nhập viện cao vì đau tim. Những dữ liệu này có thể hướng sự chú ý vào việc đánh giá các nguyên nhân như thiếu hụt dịch vụ chăm sóc sức khỏe, thất nghiệp, thu nhập thấp. Đây là cơ sở để các nhà hoạch định chính sách đưa ra các hoạt động can thiệp kịp thời.

Cung cấp thông tin chủ động về y tế

Các bác sĩ ở trung tâm y tế có thể hiển thị danh sách bệnh nhân trên màn hình máy tính và xem dữ liệu sức khỏe hiện tại và tình trạng của từng người đến khám. Danh sách bệnh nhân được hiển thị thông tin lịch sử về huyết áp, đường huyết và các kết quả xét nghiệm của bệnh nhân để bác sĩ có thể nhanh chóng xác định bệnh nhân nào cần theo dõi đặc biệt.

Thu thập dữ liệu bệnh nhân để hỗ trợ ra quyết định

Dữ liệu thu thập từ bệnh nhân được chia sẻ giữa các bác sỹ phục vụ chăm sóc sức khỏe bệnh nhân. Thông tin chia sẻ như thuốc đang dùng, cảnh báo sức khỏe… Bên cạnh đó, trong trường hợp khám bệnh, hệ thống máy tính có thể đưa ra một số câu hỏi để bệnh nhân lựa chọn, từ đó tự động xử lý và gợi ý các tình huống và hiện trạng của bệnh nhân để hỗ trợ bác sỹ quyết định nhanh hơn.

Hỗ trợ tư vấn cho bệnh nhân

Các dịch vụ số đầu tiên được cung cấp cho bệnh nhân là các trang web, Cổng thông tin bệnh nhân và các kênh khác để bệnh nhân tiếp cận thông tin sức khỏe do hệ thống y tế cung cấp.

Theo dõi bệnh nhân, phản hồi của bệnh nhân

Số lượng thiết bị và ứng dụng tiêu dùng ngày càng tăng nhanh chóng được cung cấp cho người dân Thụy Điển, một ví dụ là thiết bị theo dõi lượng đường liên tục dành cho những người mắc bệnh tiểu đường để theo dõi mức độ đường huyết thay đổi theo từng phút. Một dịch vụ đang được sử dụng và đang được thử nghiệm ở các cộng đồng nông thôn, vùng sâu, xa khác nhau ở Thụy Điển là phòng y tế ảo - là cơ sở vật chất mà bệnh nhân có thể sử dụng mà không cần trợ giúp,

Theo dõi sự tuân thủ trong điều trị

Giải pháp chuyển đổi số giúp một số bệnh nhân dùng thuốc theo chỉ định một cách nhất quán và tuân thủ các thực hành lối sống để ngăn ngừa sức khỏe giảm sút và duy trì sức khỏe, đặc biệt là đối với những người mắc bệnh mãn tính như tiểu đường hoặc suy tim hoặc có nguy cơ cao mắc bệnh cao. Hệ thống theo dõi sự không tuân theo sự kiểm soát và gửi lời nhắc qua điện thoại thông minh. Các thiết bị số như hộp thuốc điện tử sẽ gửi cảnh báo khi không được mở ở liều lượng cần thiết cũng như "viên thuốc thông minh" sẽ giúp phép bệnh nhân tuân thủ thuốc.

Hỗ trợ quản lý chăm sóc sức khỏe chuyên sâu

Chuyển đổi số góp phần hỗ trợ công việc đánh giá nhu cầu, lập kế hoạch mục tiêu, giám sát và điều phối chăm sóc và thăm khám. Việc này được triển khai bởi nhiều hệ thống y tế kỹ thuật số quản lý chăm sóc tích hợp với bệnh nhân và những đơn vị được ủy quyền cung cấp dịch vụ dễ dàng truy cập. Một mô hình phổ biến là kết nối các hệ thống được sử dụng bởi các nhà cung cấp khá khau. Thụy điển đặt mục tiêu trong tương lại có thể kết nối với hệ thống y tế tích hợp của Hoa Kỳ.

Phát hiện các sự kiện bất lợi tiềm ẩn bằng trí tuệ nhân tạo

Ngày càng có nhiều việc sử dụng máy học và phần mềm trí tuệ nhân tạo trong chăm sóc sức khỏe. Một ứng dụng đầu tiên và đơn giản là phần mềm kiểm tra thuốc được kê đơn đưa ra cảnh báo về tương tác thuốc, liều lượng sai và cảnh báo dị ứng. Các hệ thống phần mềm phức tạp hơn quét tất cả hồ sơ bệnh án điện tử để tìm các yếu tố dự đoán hoặc dấu hiệu có thể xảy ra về lỗi trong hoạt động y tế hoặc các sự kiện rủi ro như nhiễm trùng vết mổ. Một hệ thống khác ở Thụy Điển là lấy lịch sử bệnh nhân sử dụng máy tính bảng để đưa bệnh nhân bị đau ngực thông qua một loạt câu hỏi và để đánh giá dữ liệu về nguy cơ đau tim và đưa ra chẩn đoán về tiền sử cho bác sĩ. Điều này làm giảm thời gian chẩn đoán và hỗ trợ chẩn đoán chính xác. Hệ thống chạy các thuật toán máy học trên dữ liệu từ mỗi bệnh nhân, bao gồm dữ liệu về sức khỏe để cải thiện dự đoán và chẩn đoán

Phản ứng khẩn cấp nhanh hơn

Thụy Điển có dịch vụ xe cấp cứu chăm sóc đột quỵ, bao gồm kết nối y tế từ xa với bác sĩ cấp cứu và cho phép nhân viên chăm sóc sức khỏe đánh giá và cho phép điều trị ngay lập tức trên đường khi cần thiết.

Cải thiện dịch vụ chăm sóc bệnh nhân của các bệnh viện

Các bệnh viện sử dụng các phương pháp để cải tiến chất lượng để hợp lý hóa luồng bệnh nhân qua các dịch vụ và phòng khám khác nhau dọc theo quy trình khám bệnh. Nhận dạng tần số vô tuyến và các loại cảm biến được gắn vào bệnh nhân và hiển thị trên màn hình để theo dõi vị trí của bệnh nhân và cải thiện quy trình khám. Sau đó, dữ liệu được tổng hợp và hiển thị trên bảng điều khiển hỗ cho bệnh viện phục vụ tốt hơn, bệnh nhân khám bệnh hiệu quả hơn

Phẫu thuật

Một trong những thiết bị kỹ thuật số hỗ trợ sớm được sử dụng trong phẫu thuật là việc bổ sung công nghệ kỹ thuật số vào hệ thống phẫu thuật nội soi. Nhiều hệ thống đang được sử dụng, bao gồm hệ thống Da-Vinci để phẫu thuật chính xác hơn và phẫu thuật từ xa.

Rô bốt

Các hệ thống phẫu thuật vật lý được triển khai, phổ biến hơn là các rô bốt vận chuyển vật liệu trong bệnh viện. Chúng được kết nối với các hệ thống tự động phát hiện mức cung cấp vật tư trong điều dưỡng và các phòng ban, đồng thời thu thập và cung cấp vật tư một cách tự động đến các bộ phận khác nhau của bệnh viện

Hồ sơ sức khỏe điện tử và hồ sơ sức khỏe bệnh nhân là những điển hình về công nghệ số được phát triển hỗ trợ các dịch vụ chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Tiếp theo đó, các dịch vụ số trong y tế được triển khai trên quy mô lớn. Tuy nhiên, Thụy điển cũng gặp phải khó khăn là việc kết nối các hệ thống hồ sơ sức khỏe điện tử khác nhau và các nền tảng số khác để cho phép chăm sóc tích hợp. Vấn đề tính tiện lợi và dễ dàng sử dụng cổng dịch vụ y tế công cũng còn hạn chế. Nhìn chung, khu vực công tiếp nhận công nghệ và dịch vụ kỹ thuật số chậm hơn đã dẫn đến sự chênh lệch việc triển khai dịch vụ số trong lĩnh vực y tế giữa khu vực công và tư.

Tuy nhiên, có một kinh nghiệm giải quyết việc này, Thụy điển đã xúc tiến vận động bệnh nhân và các tổ chức liên quan để thúc đẩy một mô hình chăm sóc và đồng chăm sóc lấy bệnh nhân làm trung tâm. Đây là các mô hình phát triển dịch vụ số y tế trung gian và độc lập kết nối các tổ chức y tế cả công, tư và bệnh nhân. Điều này hỗ trợ cho việc giảm sự chênh lệch về công nghệ và mang lại nhiều tiện ích hơn cho người bệnh.

Như vậy, Thụy điển đã sớm ứng dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực y tế và thời gian gần đây đã tăng tốc chuyển đổi số trong lĩnh vực này để mang lại nhiều lợi ích hơn. Một trong những trọng tâm của chuyển đổi số là hỗ trợ chuẩn đoán cho các bác sỹ, tăng cường mối giao tiếp giữa bác sỹ và bệnh nhân; ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tự động hóa và đưa công nghệ vào tự động theo dõi, cảnh báo sức khỏe bệnh nhân. Đây là những kinh nghiệm để Việt Nam có thể tập trung học hỏi để triển khai. Một kinh nghiệm quan trọng khác là vấn đề giải quyết sự chênh lệch về ứng dụng công nghệ phục vụ người bệnh trong y tế công và y tế tư bằng việc triển khai các dịch vụ y tế tích hợp trung gian kết nối công-tư. Đây có thể coi là giải pháp điển hình giải quyết vấn đề tương tự cũng đang tồn tại ở Việt Nam trong lĩnh vực y tế.

Nguyễn Khánh

Tài liệu tham khảo:

1. Nghiên cứu lập pháp, Kinh nghiệm từ pháp luật về bảo hiểm y tế ở Thụy Điển, http://www.lapphap.vn/Pages/tintuc/tinchitiet.aspx?tintucid=207275
2. Bảo hiểm xã hội Việt Nam, Thụy Điển và chính sách an sinh xã hội hoàn hảo; https://baohiemxahoi.gov.vn/tintuc/Pages/linh-vuc-bao-hiem-y-te.aspx?CateID=0&ItemID=10115
3. JOHN ØVRETVEIT, Digitalization of health in Sweden to benefit patients, Digital Transformation and Public Services; Routledge published in 2020, London and NewYork.