Ngay từ khi OECD triển khai chương trình Đánh giá quản lý công vào năm 2011, chính phủ Mexico đã đưa ra hàng loạt quyết định để tiếp tục thúc đẩy chương trình nghị sự về chuyển đổi số như một phương thức để giúp chính phủ hoạt động tốt hơn, tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội. Chính phủ nhiệm kì 2012-2018 của Mexico đã đưa ra một Chiến lược Quốc gia số (Estrategia Digital Nacional, EDN) thể hiện sự liên kết rõ ràng giữa chương trình cải cách khu vực công và Kế hoạch Phát triển Quốc gia, nhằm truyền đạt một cách rộng rãi vai trò của chuyển đổi số cho khu vực công và  toàn xã hội. Văn phòng điều phối chiến lược Quốc gia số được thành lập trực thuộc Văn phòng Tổng thống để giám sát và điều phối triển khai EDN.

Xuyên suốt Kế hoạch Phát triển Quốc gia Mexico giai đoạn 2013-18 là ba chiến lược thành phần: 1) Nâng cao tính dân chủ; 2) Hiện đại hóa Chính phủ và nâng cao khả năng tiếp cận của người dân; và 3) Các quan điểm về giới.

Chương trình Hiện đại hóa Chính phủ và nâng cao khả năng tiếp cận của người dân được cấu trúc xoay quanh 5 mục tiêu:

- Thúc đẩy một chính phủ mở, nâng cao trách nhiệm giải trình trong cơ quan hành chính công liên bang (Administración Pública Federal, APF)

- Tăng cường lập ngân sách dựa trên kết quả của APF, bao gồm cả chi tiêu liên bang

- Tối ưu hóa việc sử dụng các tài nguyên của APF

-  Cải thiện quản lý công trong APF

- Thiết lập Chiến lược Quốc gia số nhằm thúc đẩy sự tiếp cận thông tin và kiến ​​thức xã hội cho người dân Mexico

Bằng cách đặt dữ liệu và công nghệ số vào trung tâm của các giải pháp nhằm cải cách khu vực công, Mexico đã thực hiện một cách hiệu quả để đưa một văn hóa mới vào các dịch vụ công mình cũng như đảm bảo tính sẵn sàng của đất nước mình trong thời kì phát triển đột phá về mặt công nghệ.

Cấu trúc và mục tiêu của Chiến lược Quốc gia số có tập trung nhiều vào việc cải thiện hoạt động của khu vực công. Nó xác định năm lĩnh vực quan trọng giúp đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số, đó là: Quản trị công, Giáo dục, Y tế, Kinh tế và Sự tham gia của người dân

Mexico đã sớm xác định được sức mạnh của công nghê số và luôn nỗ lực để đạt được sự xuất sắc, đổi mới cách thức quản lý công và cung cấp dịch vụ. Những nỗ lực này đã được đền đáp xứng đáng. Đất nước này đã khẳng định vị thế là một quốc gia đi đầu ở khu vực Châu Mỹ Latinh và Ca-ri-bê, dần dần, vươn mình trên cả thế giới, khi hoạt động hiệu quả của nó đều được thể hiện trong các chỉ số đo lường quốc tế.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành công đã được công nhận cho những công việc đã làm, Mexico vẫn cần tiếp tục cố gắng để phát triển. Mặc dù các công nghệ số có tiềm năng rất lơn và hiệu quả cao. Chuyển đổi số bao hàm cả sự đổi mới trong mô hình cung cấp dịch vụ và cả các hoạt động trong nội bộ tổ chức. Để làm được điều này, cần có sự tính toán sâu sắc, bao gồm quy mô, hiệu ứng mạng, chi phí tiệm cận biên bằng 0, phương pháp tiếp cận hệ sinh thái và chi phí cho mỗi người dùng, phương pháp tiếp cận hệ sinh thái và giá trị được mang lại cho người dùng.

Quá trình chuyển đổi kỹ thuật số của chính phủ đòi hỏi nỗ lực cải cách mang tính bền vững nhưng. Quản trị hiệu quả trong thế kỷ 21 sẽ yêu cầu các chính phủ phải áp dụng những tiến bộ trong việc phân tích vào các hoạt động của khu vực công, ở tất cả các cấp và các ngành, để rút ra những kinh nghiệm mới mới, cho phép phát triển mô hình tự động hóa thông minh hay phát triển các mô hình kinh doanh mới để làm cho chính sách hiệu quả hơn.

Hình 1: Cấu trúc của Chiến lược Quốc gia số Mexico

Các Lĩnh vực trọng tâm và Động lực

Các yếu tố thúc đẩy quá trình chuyển số

Chiến lược kỹ thuật số quốc gia của Mexico dựa vào năm yếu tố hỗ trợ sẽ giúp cho việc chuyển đổi có thể thực hiện được. Phần này sẽ cung cấp một cái nhìn tổng quan ngắn gọn về những nỗ lực đã đạt được của chính phủ Mexico.

(1) Kết nối

Tiếp cận cơ sở hạ tầng CNTT-TT cơ bản, và đặc biệt là Internet, là yếu tố thúc đẩy và quan trọng nhất của của chuyển đổi số. Theo số liệu, Mexico đã từng ở động dưới mức trung bình theo đánh giá của tổ chức OECD, với tỷ lệ người dân sử dụng Internet rất thấp. Tuy nhiên, vào năm 2013, Mexico đã đưa ra phương án táo bạo để giải quyết vấn đề thách thức này và đẩy nhanh quá trình chuyển đổi của đất nước hướng tới nền kinh tế số, xã hội số và chính phủ số. Đáng chú ý nhất, chính phủ đã công nhận quyền truy cập Internet băng thông rộng là quyền hiến định cho tất cả công dân Mexico.

Bằng cách thiết lập quyền truy cập Internet, chính phủ Mexico đã gây áp lực lên các tổ chức công để bắt buộc hoạt động theo tiêu chuẩn này. Mexico Conectado là một chương trình được phát triển riêng để mang lại kết nối băng thông rộng cho các tổ chức, nhóm và không gian công cộng trên toàn lãnh thổ Mexico. Đánh giá chương trình này, cho đến nay đã có 68.806 trường học, 9.935 địa điểm công cộng, 9.757 bệnh viện, 6.033 khu cộng đồng, 6.690 các tổ chức chính phủ và 101 trung tâm nghiên cứu đã được kết nối với băng thông rộng. Mexico Conectado đã kết nối tổng cộng 101.322 địa điểm nhằm nỗ lực thu hẹp khoảng cách số và cải thiện phạm vi phủ sóng. Chính phủ cũng chú trọng tạo điều kiện cho khu vực tư nhân tiếp tục đầu tư vào cơ sở hạ tầng cần thiết phục vụ cho chuyển đổi số. Mặc dù Mexico vẫn đạt điểm số dưới mức trung bình của OECD nhưng đã có một sự tăng trưởng đáng kể, đặc biệt là sau năm 2014. Thật vậy, tỷ lệ dân số Mexico có kết nối Internet tăng từ 44,4% năm 2014 lên 57,4% năm 2015, và đã tiếp tục phát triển kể từ đó

(2) Kỹ năng số để hòa nhập

Xây dựng kỹ năng số của xã hội có thể giúp thúc đẩy sự đổi mới trong sản xuất hàng hóa và dịch vụ như cũng như thúc đẩy tiêu dùng, tạo điều kiện cho các mô hình kinh doanh mới. Chiến lược Quốc gia số (EDN) chỉ ra rằng hòa nhập xã hội và phát triển các kỹ năng số là các yếu tố quan trọng tạo nên thành công về kỹ thuật số trong nước. Các sáng kiến ​​hàng đầu như Prospera Digital là bằng chứng cho những nỗ lực này.

MéxicoX là một sáng kiến ​​quan trọng về phát triển kỹ năng số và hòa nhập ở Mexico, nó được phát triển bởi Bộ Giáo dục Công cộng (Secretaría de Educación Pública, SEP) phối hợp với Văn phòng điều phối Chiến lược Quốc gia số, MéxicoX là một nền tảng học tập trực tuyến với hơn 230 khóa học, từ đào tạo chuyên ngành và học thuật đến đào tạo giáo viên, xác định những thách thức quốc gia, văn hóa và các vấn đề toàn cầu. Theo Khảo sát OECD 2018 về Chính phủ số, nền tảng này đã có hơn 1,5 triệu người dùng đã đăng ký.

Một sáng kiến ​​quan trọng khác nhằm nâng cao kỹ năng kỹ thuật số và hòa nhập là @prende.mx. Sáng kiến ​​này nhằm thực hiện các chương trình thí điểm, cải thiện khả năng tiếp cận của sinh viên với các công nghệ số và sử dụng Internet có trách nhiệm. Nó cũng giúp tăng cường năng lực thiết bị trong trường học và lớp học thông qua áp dụng công nghệ, đồng thời tạo ra một cộng đồng cho giáo viên, tạo điều kiện cho việc chia kinh nghiệm trong việc áp dụng công nghệ số vào giảng dạy.

Mặc dù sáng kiến ​​này có triển vọng, nhưng vẫn còn nhiều bất cập cần được giải quyết. Các chương trình vẫn chưa phát triển các chỉ số đánh giá để thấu hiểu tác động của nó đối với sự phá triển của giáo dục cũng như đánh giá các kỹ năng số.

(3) Khả năng tương tác

Tập trung vào việc nâng cao khả năng tương tác với tư cách là động lực thúc đẩy các quy trình nghiệp vụ trong chính phủ và cung cấp dịch vụ số là một trong những nỗ lực của chính phủ Mexico. Cổng thông tin duy nhất của Mexico, Gob.mx, kết hợp với các nội dung của của khung tiêu chuẩn cho chính phủ số, đã thúc đẩy khả năng tương tác giữa các bộ và các ban ngành của chính phủ. Ngoài ra, sáng kiến ​​InteroperaMX là nền tảng tạo điều kiện cho việc chia sẻ dữ liệu đáng tin cậy, là một thành tựu nổi bật trong việc thúc đẩy dữ chia sẻ dữ liệu và khả năng tương tác trong khu vực công.

InteroperaMX, lấy cảm hứng từ Estonian X-Road, là một nền tảng cho phép các tổ chức công cộng chia sẻ dữ liệu đáng tin cậy, kèm theo các chứng nhận về tính nguyên vẹn, tin cậy của thông tin. Ý tưởng dẫn dắt cho nền tảng này là tầm nhìn đối với một nền hành chính công nơi mà người dùng chỉ phải cung cấp thông tin một lần duy nhất.

Giấy khai sinh là một trường hợp sử dụng được chính phủ lựa chọn để minh chứng sức mạnh của InteroperaMX và thúc đẩy khả năng tương tác trong khi vực công. Giấy khai sinh được yêu cầu làm bằng chứng xác thực, nhận dạng cho 2.210 hay là 46% tất cả các thủ tục và dịch vụ công ở cấp liên bang. Để xác đinh được tác mạnh mẽ của InteroperaMX trong trường hợp sử dụng này,  45% các giao dịch đã được hoàn thành quan đến các chứng từ về danh tính và đăng ký hộ tịch.

Ở định dạng tương tự, giấy khai sinh có một tác động mạnh trong việc tiết kiệm chi phí cho người dân (cả tiền bạc và thời gian), đặc biệt cho những người có thu nhập thấp. Chính phủ Mexico ước tính rằng công dân Mexico đã phải dành ra 2,2 tỷ MXN vào năm 2016 (khoảng 115,5 triệu USD), tương đương 10% thu nhập của những người nghèo nhất và 1,5% ở mức thu nhập trung bình. Những con số ước tính này dĩ nhiên không bao gồm chi phí liên quan đến vận chuyển, hối lộ hoặc dành thời gian để hoàn thành thủ tục.

Cho đến nay, 2,75 triệu giấy khai sinh đã được tải xuống. Khả năng tương tác và nhận dạng kỹ thuật số được coi là những yếu tố thúc đẩy chính của quá trình chuyển đổi vì những thành phần đều tạo điều kiện cho việc chia sẻ dữ liệu một cách an toàn để giúp khu vực công xác định danh tính một cách đáng tin cậy, chú trọng nhiệm vụ và quyền lợi của người sử dụng dịch vụ. Những sáng kiến ​​này có tiềm năng to lớn để thúc đẩy chuyển đổi cả trong khu vực công và bên ngoài khu bằng cách cho phép các mô hình phân phối bằng công nghệ số số. Tuy nhiên, cho đến nay Mexico vẫn chưa đạt đến quy quy mô hoặc đủ minh bạch xung quanh việc sử dụng và chia sẻ dữ liệu cá nhân của các tổ chức công. Điều này có lẻ điểm cuối cùng cần được xem xét cho các dịch vụ khác trong tương lai.

(4) Khuôn khổ pháp lý

Khuôn khổ pháp lý và quy định chung cho chính phủ số và CNTT-TT là một thành phần tất yếu của việc vấn đề quản trị trong thời đại số. Trong lĩnh vực này, Mexico cũng đã có những bước tiến đáng kể.

Sau cuộc cải cách hiến pháp nói trên, Điều 6, trong đoạn thứ ba, Hiến pháp Mexico có ghi: Nhà nước sẽ đảm bảo quyền tiếp cận miễn phí các công nghệ thông tin và truyền thông, cũng như các dịch vụ phát thanh truyền hình và viễn thông, bao gồm cả băng thông rộng và Internet. Vì những mục đích này, nhà nước sẽ thiết lập các điều kiện để cạnh tranh hiệu quả trong việc cung cấp các dịch vụ đó.

Thật vậy, chính quyền Tổng thống Peña Nieto 2012-2018 đã tập trung nguồn lực vào việc thúc đẩy cạnh tranh trong lĩnh vực viễn thông. Nó cũng đã thúc đẩy hiện đại hóa các quy định và quy chuẩn trong khuôn khổ quản lý chính phủ số.

Khung pháp lý và quy định hiện hành của chính phủ số ở Mexico cung cấp khuôn khổ cho việc tích hợp công nghệ số tiến bộ trong cơ quan hành chính công liên bang (APF). Thật vậy, APF đã dần dần thiết lập, tạo điều kiện thuận lợi cho việc chia sẻ các tài liệu và dữ liệu số để tránh trùng lặp.

Hơn nữa, việc hiện đại hóa khuôn khổ pháp lý và quy định cũng đã dẫn đến việc đảm bảo tốt hơn các tiêu chuẩn về mua sắm CNTT trong khu vực công, bao gồm cả việc sử dụng điện toán đám mây, phần mềm mã nguồn mở, cũng như cấu trúc các dự án ICT và đảm bảo an ninh mạng của các hệ thống chính phủ

Luật chung về bảo vệ dữ liệu cá nhân đã mang lại sự rõ ràng hơn cho pháp luật hiện hành và khuôn khổ quy định về bảo vệ quyền riêng tư ở Mexico. Những nỗ lực đáng kể cũng đã được thực hiện để thiết lập một khung pháp lý rõ ràng cho dữ liệu mở cùng với các hướng dẫn thực hiện, hỗ trợ, cũng như các điều kiện để áp dụng chữ ký điện tử tiên tiến và các cơ chế nhận dạng kỹ thuật số.

Quan trọng hơn, sự đột phá về  công nghệ số sẽ tiếp tục làm nảy sinh những vấn đề mới, thách thức phương pháp tiếp cận và các tư duy thông thường, điều này sẽ làm cho các khuôn khổ hiện có trở nên lạc hậu, yêu cầu các cơ quan quản lý và hoạch định chính sách suy nghĩ lại về các quy tắc chi phối hệ thống. Khi chính phủ Mexico tìm cách tăng cường phân phối dịch vụ thông qua các phương pháp tiếp cận thông qua công nghệ số.

(5) Dữ liệu mở

Dữ liệu, bao gồm dữ liệu mở của chính phủ (OGD), là yếu tố thúc đẩy chiến lược của quá trình chuyển đổi số cho phép chính phủ hoạt động như một nền tảng của việc tạo ra giá trị chung. OGD được thúc đẩy bởi nguyên tắc công khai, minh bạch trong kỷ nguyên số. Các tiêu chuẩn mở theo mặc định được đưa ra giúp các chính phủ có cơ hội tận dụng tài năng và năng lực bên ngoài, thúc đẩy trách nhiệm giải trình của chính phủ, tăng cường hiệu quả hoạt động của khu vực công và những đổi mới trong kinh tế và xã hội, giúp cung cấp các dịch vụ mới tiện lợi.

Tổ chức OECD đã đánh giá về các chính sách mở về dữ liệu của chính phủ ở Mexico dựa trên khung phân tích của OECD. Bài đánh giá nêu bật các cơ hội cho Mexico để gặt hái những lợi ích đầy đủ của OGD và tiếp tục tiến tới việc sử dụng dữ liệu hiệu quả  để hỗ trợ quá trình chuyển đổi số của chính phủ, xã hội và nền kinh tế./.

                                                                             Nguyễn Công Minh

Tài liệu tham khảo

[1] Digital Government in Mexico: Sustainable and Inclusive Transformation. OECD January 06, 2020