Mặc dù với sự phát triển mạnh mẽ của tiền điện tử trong thời gian gần đây, nhưng không phải quốc gia nào trên thế giới cũng công nhận lưu hành, tính pháp lý và giá trị của những đồng tiền này, ngay như chính tại Việt Nam, đồng tiền Bitcoin cũng chưa nhận được sự công nhận của pháp luật Việt Nam.

Tuy nhiên, ở đây không chỉ là vấn đề tiền ảo hay tiền điện tử, mà là công nghệ mới đó là nền tảng công nghệ chuỗi khối. Nếu có một công nghệ mới ra đời nắm giữ một tiềm năng lớn, thì việc áp dụng nó vẫn phải được tiếp tục nghiên cứu, phát triển và Blockchain hiện đang ở trong quá trình này. Dưới đây chúng ta cùng xem xét tiến trình đáp ứng nhu cầu trên thế giới của blockchain và cách thức các chính phủ trên khắp thế giới thực hiện các bước đầu tiên của họ đối với công nghệ này như thế nào.

 1.  Một số quy định pháp luật liên quan đến công nghệ chuỗi khối Blockchain

Thụy Sĩ là một trong những nước tiên phong trong lĩnh vực blockchain. Một trong những thành phố của nó, thành phố Zug khởi đầu một số công ty blockchain và cung cấp một chính sách thuế linh hoạt và vững chắc cho các công ty về blockchain.

Trung Quốc có thể được xem là mảnh đất của sự bùng nổ blockchain trong lĩnh vực gây quỹ, đầu cơ tài chính, tuy vậy các chuyên gia của đất nước này tin rằng công nghệ blockchain có thể giải quyết các vấn đề khác trong thế giới thực.

Tại Mỹ, mỗi tiểu bang lại ban hành những đạo luật khác nhau đối với công nghệ Blockchain:

- Bang Delaware: Thống đốc Bang đã ký Đạo luật SB 69 mở ra kỷ nguyên công nghệ sổ kế toán phân tán trong quản trị doanh nghiệp. Đạo luật SB 69 sửa đổi một số quy định trong Luật Doanh nghiệp của Delaware cho phép các doanh nghiệp được sử dụng mạng và cơ sở dữ liệu điện tử, bao gồm công nghệ sổ cái phân tán, để lưu trữ và duy trì tất cả các hồ sơ doanh nghiệp và gửi thông báo cho các cổ đông. Cụ thể, các doanh nghiệp ở Delaware có thể sử dụng công nghệ blockchain để duy trì các sổ cái cổ phiếu. Phiên bản cũ của đạo luật cho phép một doanh nghiệp có quyền kiểm soát trực tiếp và duy trì thông tin trên sổ cái cổ phiểu của nó. Tuy nhiên, trong phiên bản mới này cho phép sổ cái cổ phiếu của doanh nghiệp được duy trì bởi mạng ngang hàng P2P. Bất kỳ công nghệ blockchain được các doanh nghiệp sử dụng để duy trì sổ cái cổ phiếu đều có khả năng chuẩn bị và lưu trữ những thông tin cụ thể theo quy định của Luật doanh nghiệp Delaware, đồng thời có khả năng ghi lại những sự chuyển giao cổ phiếu. Ngoài ra, những doanh nghiệp duy trì các bản ghi bằng công nghệ blockchain phải có khả năng chuyển đổi các bản ghi số sang định dạng giấy dễ dàng đọc được.

- Bang Vermont: Thống đốc Bang đã ký Đạo luật SB 135 có liên quan đến công nghệ blockchain. Trong đó, Bang Vermont nhận thức được tầm quan trọng của công nghệ blockchain, đồng thời yêu cầu Trung tâm cải cách luật pháp của Trường luật Vermont, phối hợp với Ủy ban tải chính Vermont, Bộ trưởng phát triển thương mại và cộng đồng Vermont, và Bộ trưởng Bô tư pháp Vermont xây dựng báo cáo gửi Đại hội đồng bang Vermont vv đánh giá việc phát triển những ứng dụng tài chính của công nghệ blockchain. Vào 7/12/2017, Trung tâm cải cách pháp luật của bang Vermont đã ban hành báo cáo với tiêu đề “Báo cáo công nghệ tài chính” trình bày và đưa ra những khuyến nghị theo đuổi những sáng kiến công nghệ tài chính bao gồm cả blockchain.

- Bang Arizona đã thông qua Đạo luật HB 2417 chính thức công nhận những chữ ký và hợp đồng điện tử (smart contracts) được đảm bảo qua blockchain. Trong đó, đạo luật cũng định nghĩa công nghệ blockchain như một công nghệ sổ cái phân tán trong đó dữ liệu trên sổ cái được bảo vệ bằng mật mã, không thể thay đổi, có thể kiểm tra và cung cấp một sự chính xác không cần kiểm duyệt.

HB 2417 sửa đổi Luật Giao dịch Điện tử Arizona (AETA) đó là bản ghi điện tử, chữ ký điện tử trên hợp đồng và hợp đồng thông minh được bảo đảm thông qua công nghệ blockchain và được sử dụng cho các giao dịch liên quan đến giao dịch hàng hóa, cho thuê … được coi là một hồ sơ điện tử và được thi hành theo AETA. Đạo luật cũng quy định cụ thể một hợp đồng thông minh là một chương trình dựa trên sự kiện đầu vào được chạy trên sổ cái công nghệ blockchain và có thể hướng việc chuyển giao tài sản trên sổ cái đó. Sự sửa đổi này cho phép các hợp đồng thông minh và các chữ ký số thông qua blockchain có cùng hiệu lực pháp lý, tính hợp lệ và khả năng thực thi như các bản sao bằng giấy của chúng.

- Bang Nevada ban hành Đạo luật SB 398 đưa ra khuôn khổ cho việc sử dụng và thực thi công nghệ Blockchain trong các hợp đồng, cũng như chữ ký trong các bản ghi điện tử. Đạo luật này điều chỉnh Luật giao dịch điện tử đồng nhất của Nevada (công nhận tính pháp lý đối với bản ghi, chữ ký và hợp đồng điện tử tuân theo những điều kiện cụ thể).

Tương tự như bang Arizona, đạo luật SB 398 công nhận những tài liệu thông qua blockchain như một bản ghi điện tử, đáp ứng yêu cầu như đối với một bản ghi hoặc chữ ký trên giấy trong những trường hợp cụ thể. Tuy nhiên, đạo luật này đưa ứng dụng blockchain đi một bước tiến xa hơn so với đạo luật của bang Arizona, hạn chế thuế, và cấp phép liên quan đến blockchain.

Đạo luật cấm chính quyền địa phương:

+ Áp đặt thuế hoặc phí đối với việc sử dụng blockchain;

+ Yêu cầu chứng nhận, giấy phép hoặc giấy phép sử dụng blockchain;

+ Áp đặt bất kỳ yêu cầu nào khác có liên quan đến việc sử dụng blockchain.

- Bang Wyoming

Wyoming đang trong quá trình thông qua những quy định liên quan đến điện tử và blockchain. Vào tháng Hai, hai trong số năm dự luật về blockchain đầu tiên đã được Hạ viện Wyoming nhất trí thông qua và hiện đã được gửi đến Thượng viện, và được mong đợi cũng sớm được thông qua.

+ Dự luật đầu tiên - dự luật HB 19, bãi miễn tiền điện tử từ Luật chuyển tiền của Wyoming, trong Luật này đòi hỏi giấy phép cho các chuyên gia và doanh nghiệp sử dụng việc chuyển tiền điện tử.

+ Dự luật thứ hai HB70 miễn trừ các mã token blockchain khỏi các quy định trong chứng khoán truyền thống. Nếu các mã token blockchain này đáp ứng các tiêu chí nhất định, chúng không được phân loại là chứng khoán và không cần phải được đăng ký như một loại chứng khoán trong tiểu bang. Ngoài ra, dự luật HB 70 cũng miễn trừ các nhà phát triển, tổ chức phát hành và nhà môi giới ra khỏi phạm vi áp dụng của Luật chuyển tiền của Wyoming.

Như vậy, Mỹ dường như là quốc gia đang có rất nhiều đạo luật cấp tiểu bang quy định về tính pháp lý của công nghệ blockchain này. Tuy nhiên, có thể thấy những quy định tại các bang của Mỹ về blockchain chưa thực sự cụ thể và chưa có một quy định chung cấp quốc gia về blockchain.

Tại Việt Nam cũng không ngoại lệ, Việt Nam chưa có hàng lang pháp lý rõ ràng cho công nghệ Blockchain để thúc đẩy sự phát triển, ứng dụng của công nghệ này. Việt Nam cũng đang trong thời kỳ hội nhập cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Để không bỏ lỡ những cơ hội, thách thức trong cuộc cách mạng này, Việt Nam đã tạo môi trường cho việc phát triển, những cái nhìn cởi mở về công nghệ mới, công nghệ chuỗi khối Blockchain qua những buổi hội thảo, trao đổi, những nghiên cứu ứng dụng thử nghiệm, …

2.  Một số vấn đề pháp lý liên quan đến công nghệ chuỗi khối Blockchain

Những điểm ưu việt của Blockchain đang được nghiên cứu để ứng dụng vào đời sống thực tế, nhưng có một số vấn đề liên quan đến pháp lý đối với công nghệ này chưa có lời giải tối ưu:

- Không thể thay đổi và không thể hủy ngang

Chúng ta đều biết, cơ chế của Blockchain là chống lại sự giả mạo, sự thay đổi; bất kỳ một khối dữ liệu nào được sinh ra và liên kết trong chuỗi thì khả năng thay đổi dường như là không thể. Tuy nhiên, khi những quy định pháp luật có liên quan thay đổi và có hiệu lực, vậy với đặc tính không thể thay đổi và không thể hủy ngang của công nghệ blockchain sẽ là một vấn đề thách thức.

- Bảo vệ dữ liệu quan trọng

Bất kể công nghệ thay đổi như thế nào, việc bảo vệ dữ liệu cá nhân sẽ luôn là ưu tiên hàng đầu. Nhưng trên Blockchain, tất cả dữ liệu được phân tán, và tất cả các bên tham gia đều có thể có quyền truy cập vào nó, tức ai tham gia đều có thể xem được thông tin. Trong một mạng Blockchain công cộng, rất khó có thể ấn định ai sẽ là người chịu trách nhiệm lưu giữ và bảo vệ dữ liệu. Trong những tình huống này, Blockchain chứa nhiều nút thông tin, thường ở nhiều quốc gia, với nhiều chủ sở hữu, một số trong số đó là ẩn danh, trừ khi có những quy định tại chỗ để quy định người chịu trách nhiệm bảo vệ dữ liệu.

- Vấn đề với Hợp đồng thông minh

Với Hợp đồng thông minh, giao dịch chỉ có thể được thực hiện khi tất cả các điều kiện đã được thỏa mãn; mọi bước trong mỗi giao dịch đều hiển thị, có thể theo dõi, xác minh và bảo mật; trên lý thuyết, không có cơ hội nào cho một giao dịch có thể xảy ra mà khi tất cả các điều kiện trong hợp đồng chưa được hoàn thành.

Nhưng làm thế nào để đảm bảo rằng các hợp đồng thông minh Blockchain vẫn đáp ứng tất cả các yêu cầu cơ bản của một hợp đồng giấy? Đây là lý do tại sao tất cả các điều khoản của hợp đồng phải rõ ràng, và tất cả các bên phải hiểu tất cả các điều khoản trước khi đồng ý và ký hợp đồng. Như vậy, sẽ cần có thêm hướng dẫn cụ thể hơn về việc ứng dụng hợp đồng thông minh vào các lĩnh vực, ngành nghề cụ thể.

Mặt khác, về bản chất hợp đồng thông minh là các điều khoản pháp lý được dịch sang ngôn ngữ lập trình, điều này có thể khá phức tạp và khiến rất nhiều chỗ (mã code) bị lỗi. Bê cạnh đó, các bên tham gia hợp đồng thông minh có thể nằm ở các quốc gia khác nhau, vậy rất khó để chắc chắn rằng họ có thể hiểu, thống nhất và có một cách nhìn chung về các điều kiện của hợp đồng.

Nghị quyết số 23-NQ/TW ngày 22/3/2018 của Ban chấp hành Trung ương về định hướng xây dựng chính sách phát triển công nghiệp quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã vạch ra định hướng đi tắt đón đầu công nghiệp 4.0, và công nghệ Blockchain được xác định là một trong những công nghệ trọng tâm.

Tuy nhiên, nhà nước cần có những chính sách, hành lang pháp lý cụ thể đối với công nghệ này. Khi chúng ta chưa hiểu rõ về một nội dung cụ thể, ta có thể nghiên cứu những ứng dụng làm thí điểm cải tiến các quy trình công nghệ, quan sát tính hiệu quả để từ đó đưa ra các quy định pháp lý, cơ chế chính sách để có thể thúc đẩy phát triển ứng dụng cho Blockchain; ví dụ như mô hình sandbox (một cơ chế quản lý thử nghiệm) đang được áp dụng tại nhiều quốc gia và hiện tại Việt Nam cũng đang dần dần áp dụng mô hình này.

Nguyễn Trung Kiên

Tài liệu tham khảo:

- Nghị quyết số 23-NQ/TW ngày 22/3/2018 của Ban chấp hành Trung ương về định hướng xây dựng chính sách phát triển công nghiệp quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045

- https://legis.delaware.gov/BillDetail?LegislationId=25730

- https://legislature.vermont.gov/bill/status/2018/S.135

- https://www.azleg.gov/legtext/53leg/1r/bills/hb2417p.pdf

- https://www.leg.state.nv.us/App/NELIS/REL/79th2017/Bill/5463/Overview

- https://www.wyoleg.gov/2018/Introduced/HB0019.pdf

- https://www.wyoleg.gov/Legislation/2018/HB0070