Kazakhstan, quốc gia lớn thứ 9 trên thế giới với diện tích gần 3 triệu km², nổi bật với sự đa dạng về địa hình và văn hóa. Đất nước này là quê hương của các bộ lạc du mục Trung Á, với hơn 120 sắc tộc sinh sống, tạo nên một xã hội đa văn hóa phong phú. Đất nước này còn được biết đến với thảo nguyên Saryarka và quần thể tranh đá cổ Tamgaly - di sản thế giới được UNESCO công nhận.

Về phát triển chính phủ điện tử, chuyển đổi số, Kazakhstan cũng sở hữu cho mình những kết quả đáng ngưỡng mộ. Theo Báo cáo E-Government Development Index (EGDI) năm 2024 của Liên Hợp Quốc, Kazakhstan đã đạt được những bước tiến nổi bật trong phát triển chính phủ điện tử, ghi nhận vị trí thứ 24 trên 193 quốc gia. Đây là kết quả đáng chú ý khi quốc gia này tăng 4 bậc so với năm 2022, thời điểm đứng thứ 28. Sự cải thiện này khẳng định Kazakhstan là quốc gia dẫn đầu khu vực Trung Á về chuyển đổi số và chính phủ điện tử, đồng thời nổi bật trong nhóm các quốc gia không giáp biển trên toàn cầu.

Kazakhstan đã đạt thành công đáng kể trong chỉ số dịch vụ trực tuyến (Online Service Index) khi lọt vào top 10 toàn cầu, sánh ngang với các quốc gia tiên phong như Đan Mạch, Estonia và Hàn Quốc. Sự cải thiện trong dịch vụ trực tuyến cho thấy chính phủ Kazakhstan đã đẩy mạnh cung cấp dịch vụ công kỹ thuật số, giúp người dân và doanh nghiệp truy cập thuận tiện hơn vào các dịch vụ hành chính. Bên cạnh đó, Kazakhstan còn ghi nhận tiến bộ lớn trong hạ tầng viễn thông, tăng 23 bậc trên bảng xếp hạng, lên vị trí 41 thế giới, nhờ vào việc mở rộng mạng lưới băng thông rộng, phát triển mạng 5G và cải thiện kết nối kỹ thuật số tại cả các vùng xa xôi.

Kết quả này không chỉ phản ánh cam kết mạnh mẽ của chính phủ Kazakhstan trong việc thúc đẩy chuyển đổi số mà còn thể hiện sự thành công của các chiến lược công nghệ như triển khai trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain và các công nghệ dữ liệu lớn (Big Data). Tổng thống Kazakhstan, Kassym-Jomart Tokayev, đã ký nhiều chính sách quan trọng nhằm cải cách số hóa dịch vụ công, giảm đáng kể thủ tục hành chính và nâng cao tính minh bạch trong quản lý nhà nước. Các sáng kiến như hệ thống "e-Gov" và các dịch vụ thành phố thông minh (Smart City) đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện chỉ số EGDI của Kazakhstan.

Kazakhstan hiện là hình mẫu chuyển đổi số thành công tại khu vực Trung Á, đồng thời đóng góp tích cực vào mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc. Thứ hạng ngày càng cao trong EGDI cho thấy những nỗ lực không ngừng của quốc gia này trong việc đầu tư hạ tầng kỹ thuật số và cải thiện chất lượng dịch vụ công trực tuyến, tạo tiền đề vững chắc cho phát triển kinh tế số và xã hội số trong tương lai.

Để đạt được những kết quả nêu trên, một trong những nhiệm vụ được Kazakhstan ưu tiên hàng đầu đó là xây dựng, phát triển cơ sở hạ tầng số của khu vực công (DPI - Digital Public Infrastructure) - một hệ thống kỹ thuật số tích hợp các chức năng nhận dạng, thanh toán và trao đổi dữ liệu. Nền tảng này tạo điều kiện thuận lợi để phát triển và cung cấp các dịch vụ số đa dạng, hướng tới mục tiêu bao trùm tài chính và thúc đẩy quá trình chuyển đổi số.

Trong vòng vài năm trở lại đây, tỷ lệ dân số sử dụng ngân hàng trực tuyến đã tăng đáng kể từ 25% lên gần 100%, các giao dịch số chiếm đến 89% tổng số giao dịch, và hầu hết các dịch vụ công đã được số hóa hoàn toàn. Thành công của Kazakhstan là sự kết hợp hài hòa giữa vai trò chủ động của khu vực tư nhân và những chính sách hỗ trợ hiệu quả của chính phủ đã đóng góp quan trọng vào thành công của quá trình chuyển đổi số như:

• Tập trung vào việc thông qua các chính sách và quy định tạo điều kiện cho một cơ sở hạ tầng thanh toán mở, cạnh tranh và đổi mới, phù hợp với sự lựa chọn và tiện ích của người tiêu dùng.
• Định danh số an toàn, mở rộng quyền truy cập của người dùng vào các dịch vụ công và tư, đồng thời giao cho các ngân hàng nhiệm vụ triển khai rộng rãi dịch vụ này đến người dân.
• Tăng cường hợp tác công - tư để khuyến khích việc áp dụng giao dịch điện tử, đẩy mạnh việc tiếp cận dịch vụ công trực tuyến và thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt. Đồng thời, tạo điều kiện thuận lợi để khu vực tư nhân đóng vai trò chủ đạo trong việc phát triển các giải pháp công nghệ bền vững và xây dựng thị trường dịch vụ số hiện đại
• Xây dựng các khung pháp lý về bảo vệ người tiêu dùng và an ninh mạng, đồng thời thiết lập các cơ chế giám sát và xử lý các hoạt động gian lận trong hệ thống tài chính.
• Tích cực thúc đẩy đổi mới trong lĩnh vực tài chính, bằng cách triển khai các mô hình thử nghiệm quy định và đầu tư công vào các doanh nghiệp fintech và thương mại điện tử.
• Đầu tư vào kết nối internet và miễn thuế thiết bị để tạo ra hiệu ứng mạng lưới và đảm bảo rằng các khu vực xa xôi và khó tiếp cận có thể truy cập vào hệ thống thanh toán điện tử và dịch vụ công trực tuyến.
• Tích cực triển khai các chiến dịch tập huấn để nâng cao nhận thức và khuyến khích người dân sử dụng hệ thống thanh toán và định danh điện tử.

Hệ sinh thái định danh số và thanh toán của Kazakhstan:

Một ngày làm việc điển hình của một doanh nhân tại Kazakhstan sẽ minh họa rõ nét sự thuận tiện và hiệu quả của nền kinh tế số. Từ việc thanh toán cà phê bằng mã QR vào buổi sáng, đặt vé tàu, chuyển khoản, mua sắm trực tuyến, xác thực danh tính sinh trắc học để giao dịch chính phủ và thậm chí xin vay thế chấp kỹ thuật số, tất cả đều có thể được thực hiện một cách nhanh chóng và dễ dàng chỉ thông qua một chiếc điện thoại thông minh. Điều này cho thấy mức độ phát triển cao của hệ thống thanh toán điện tử và dịch vụ công trực tuyến tại Kazakhstan

Trong khi cuộc sống hàng ngày của một công dân Kazakhstan đã được số hóa một cách sâu rộng, phản ánh thực tế của các nền kinh tế phát triển, thì tại nhiều quốc gia mới nổi và đang phát triển, việc tiếp cận các dịch vụ tài chính số vẫn còn hạn chế. Cụ thể, khoảng 1,4 tỷ người trên toàn cầu chưa có cơ hội sử dụng các dịch vụ thanh toán kỹ thuật số cơ bản, và một lượng lớn dân số chỉ có quyền truy cập hạn chế vào các dịch vụ tài chính và công cộng khác. Điều này tạo ra một khoảng cách số lớn và cũng đồng thời mở ra cơ hội để các quốc gia này học hỏi từ những kinh nghiệm thành công của Kazakhstan.

Sự thành công của Kazakhstan trong việc xây dựng một nền kinh tế số là minh chứng rõ ràng cho tầm quan trọng của chính sách và đầu tư. Chỉ trong một thời gian ngắn, quốc gia này đã chuyển đổi từ một nền kinh tế truyền thống sang một nền kinh tế số hiện đại, với tỷ lệ sử dụng dịch vụ số tăng trưởng vượt bậc. Thành công này là kết quả của sự hợp tác chặt chẽ giữa Chính phủ Kazakhstan, Ngân hàng Quốc gia Kazakhstan (NBK) và khu vực tư nhân, tập trung vào việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, xây dựng khung pháp lý hiện đại và tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi cho sự phát triển của các doanh nghiệp công nghệ.

Nghiên cứu điển hình 1: Phân tích tiến trình triển khai DPI tại Kazakhstan

Danh tính số:

• Có hai hệ thống nhận dạng số cho cá nhân: Hệ thống dịch vụ định danh số phục vụ cho việc cung cấp dịch vụ công và Hệ thống trung tâm trao đổi dữ liệu nhận dạng (DSC) cung cấp dịch vụ nhận dạng sinh trắc học cho các tổ chức tài chính.
• Năm 2020, Ngân hàng Quốc gia Kazakhstan đã đưa vào hoạt động một dịch vụ nhận dạng sinh trắc học từ xa, phục vụ cho lĩnh vực tài chính với mục tiêu đẩy mạnh việc sử dụng hình thức thanh toán điện tử.

Thanh toán điện tử

• Theo quy định vào năm 2003, tất cả các doanh nghiệp kinh doanh thương mại và dịch vụ đều phải tích hợp phương thức thanh toán qua thẻ.
• Quy định năm 2011 về tiền điện tử và thanh toán số đã góp phần tạo môi trường thuận lợi cho các giao dịch điện tử an toàn và thúc đẩy sự phát triển của công nghệ tài chính số.
• Năm 2013, Kazakhstan đã thành lập Trung tâm Thanh toán Liên ngân hàng Kazakhstan (KISC) nhằm mục đích hiện đại hóa hệ thống thanh toán liên ngân hàng. Sau 10 năm hoạt động, KISC đã được tái cấu trúc thành Tập đoàn Thanh toán Quốc gia của NBK.
• Năm 2017, Kazakhstan đã triển khai chương trình "Kazakhstan Số" nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi số, xây dựng chính phủ điện tử và triển khai hệ thống nhận dạng sinh trắc học.
• Trong giai đoạn 2020-2022, NBK đã triển khai một loạt các chiến lược nhằm thúc đẩy thanh toán điện tử và hiện đại hóa cơ sở hạ tầng tài chính. Các chiến lược này bao gồm Kế hoạch Phát triển Ngành Tài chính của Cộng hòa Kazakhstan đến năm 2030, Chiến lược Phát triển Công nghệ Tài chính và Đổi mới cho giai đoạn 2020-2025 và Chiến lược Phát triển Hệ thống Thanh toán Quốc gia, vạch ra lộ trình phát triển cho hệ thống thanh toán hiện đại của Kazakhstan.
• Tháng 11 năm 2023, Ngân hàng Trung ương Kazakhstan đã triển khai thí điểm Đồng Tenge Số, một loại tiền tệ kỹ thuật số nhằm thúc đẩy việc sử dụng các phương thức thanh toán điện tử và khuyến khích sự đổi mới trong lĩnh vực tài chính. Đồng Tenge Số được thiết kế để tương tác với các thẻ ghi nợ quốc tế, mở ra khả năng thực hiện thanh toán xuyên biên giới.
• Kazakhstan đang tận dụng tiêu chuẩn API Mở để tăng cường khả năng tương tác và chức năng của các dịch vụ tài chính. Một dự án thí điểm được triển khai vào năm 2023 nhằm mục đích thử nghiệm API trong một môi trường kiểm soát. Chương trình thí điểm này cho phép khách hàng mở tài khoản tại nhiều ngân hàng khác nhau chỉ thông qua một ứng dụng duy nhất. Hiện tại, có kế hoạch mở rộng quy mô của dự án này và mở rộng việc sử dụng API Mở cho mục đích kinh doanh vào năm 2025.
• Năm 2024, Ngân hàng Quốc gia Kazakhstan đã triển khai một mã QR thống nhất để đảm bảo khả năng tương tác giữa các phương thức thanh toán khác nhau, bao gồm thanh toán thẻ, chuyển khoản tức thời và ví điện tử. Các giao dịch thanh toán QR đã bắt đầu được thực hiện từ đầu năm 2024 và đang tăng trưởng nhanh chóng, với sự tham gia của hầu hết các ngân hàng lớn tại Kazakhstan. Trước đó, ngân hàng hàng đầu của Kazakhstan là Kaspi đã phát triển mã QR riêng của mình, góp phần thúc đẩy việc áp dụng siêu ứng dụng và bao trùm tài chính. Để nâng cao hiệu quả thanh toán liên ngân hàng, Ngân hàng Quốc gia dự kiến sẽ ra mắt Hệ thống Thanh toán và Chuyển khoản Liên ngân hàng, áp dụng các nguyên tắc của ngân hàng mở vào năm 2025.

Trao đổi dữ liệu và chính phủ điện tử

• Năm 2006, chính phủ Kazakhstan đã ra mắt cổng thông tin điện tử chính phủ, một nền tảng tích hợp nhằm hiện đại hóa quản trị công và nâng cao hiệu quả tương tác giữa nhà nước và công dân, cũng như giữa các cơ quan nhà nước.
• Ứng dụng chính phủ điện tử trên thiết bị di động đã chính thức được đưa vào sử dụng từ năm 2014.
• Kể từ năm 2021, người dân có thể truy cập các dịch vụ công trực tuyến thông qua ứng dụng di động của các ngân hàng thương mại, với sự hỗ trợ của Trung tâm Trao đổi Dữ liệu Nhận dạng (IDC) trong việc xác thực danh tính số của khách hàng.

Xây dựng hệ thống nhận dạng, truy cập và thanh toán toàn diện

Danh tính số là một trong những nền tảng của nền kinh tế số hiện đại. Theo Ngân hàng Thế giới, 186 trong số 198 quốc gia và khoảng 7,35 tỷ người có một số loại danh tính số. Tại Estonia, Ấn Độ, Thụy Điển và Vương quốc Anh, danh tính số được áp dụng gần như phổ biến (xem Hình 1).

Hình 1: Tình hình sử dụng ID số, thanh toán số và giao dịch số tại một số nền kinh tế tiêu biểu (2023)

Danh tính số không phải lúc nào cũng do chính phủ tạo ra. Ví dụ, ở các nước Bắc Âu, hệ thống nhận dạng được bắt đầu bởi các ngân hàng. Thẻ ID số của Thụy Điển được sử dụng đặc biệt rộng rãi, với 1,8 lần sử dụng mỗi tuần trên mỗi người.

Có nhiều lợi ích khi sử dụng danh tính số, bao gồm giảm đáng kể chi phí xác minh danh tính của người dân; thúc đẩy tiếp cận các dịch vụ công; tạo điều kiện thuận lợi cho thanh toán trên toàn hệ sinh thái tài chính; cho phép người dùng tiếp cận các dịch vụ tài chính; và thúc đẩy hiệu quả kinh tế. Một ví dụ thường được trích dẫn là e-ID của Estonia - đặc biệt là việc sử dụng chữ ký số - giúp người Estonia tiết kiệm được năm ngày làm việc trọn vẹn mỗi năm. Tại Kazakhstan, có hai cách để xác định và xác thực cá nhân dựa trên ID số sinh trắc học, một cho các dịch vụ chính phủ điện tử và một cho các dịch vụ tài chính.3 Hầu hết tất cả các ngân hàng hạng hai và một số lượng đáng kể các tổ chức tài chính phi ngân hàng (ví dụ: 75 tổ chức thanh toán, vi mô tài chính và các tổ chức tài chính khác) được kết nối với hệ thống nhận dạng sinh trắc học số. Sử dụng các hệ thống này, người Kazakhstan có thể dễ dàng xác thực bản thân và từ đó truy cập các dịch vụ chính phủ điện tử, thực hiện thanh toán, mở tài khoản ngân hàng, đặt thẻ tín dụng và thậm chí xin vay tiền hoặc thế chấp kỹ thuật số. Việc sử dụng ID số đã tăng trưởng nhanh chóng, từ 592.000 lần sử dụng hàng tháng vào năm 2021 lên 2,4 triệu lần vào năm 2024.

Nhờ có danh tính số và hệ thống thanh toán ngày càng phổ biến, Kazakhstan đã nhanh chóng tăng tỷ lệ thanh toán kỹ thuật số lên 89% vào năm 2024, thu hẹp khoảng cách với Thụy Điển và Singapore, nơi 98% và 97% các khoản thanh toán là kỹ thuật số, tương ứng (xem Hình 1). Các hoạt động thương mại bán lẻ cũng đã nhanh chóng được số hóa. Trong nửa đầu năm 2024, tỷ lệ thanh toán hàng hóa và dịch vụ thông qua internet và ứng dụng ngân hàng di động là 62%, tăng từ 47% vào năm 2023. So với các thị trường mới nổi khác, hành trình của Kazakhstan đã song hành và, theo một số cách, vượt qua Brazil, nơi thanh toán kỹ thuật số tăng gấp đôi từ 35% lên 70% tổng số khoản thanh toán trong giai đoạn 2014-2023. (Còn tiếp phần 2)

B.T.Hiếu – Phòng Chính sách số

Tài liệu tham khảo:

https://www.csis.org/analysis/building-digital-public-infrastructure-lessons-learned-kazakhstan