Giai đoạn thứ tư: Xã hội 5.0, đích đến của Chuyển đổi số và Phát triển thành phố thông minh tại Nhật Bản

Nhật Bản là một trong số nhiều quốc gia trên thế giới đang trải qua sự xuất hiện nhanh chóng đồng thời của ba hiện tượng: tổng dân số giảm, tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động giảm và tỷ lệ người cao tuổi tăng. Các thành phố khu vực và thành phố lớn ở Nhật Bản hiện đang phải đối mặt với một số vấn đề phát sinh từ những xu hướng vĩ mô này. Đây vấn đề dự kiến sẽ xảy ra trên toàn thế giới trong tương lai gần.

Ở Bắc Mỹ và Châu Âu, ba hiện tượng này sẽ không xuất hiện nhanh như ở Nhật Bản do các yếu tố bao gồm di dân, nhập cư. Tuy nhiên, các khu vực này cũng sẽ phải đối mặt với những hiện tượng tương tự trong vài thập kỷ tới.

Những vấn đề mà các thành phố khu vực và thành phố lớn Nhật Bản đang phải đối mặt trước phần còn lại của thế giới không thể được giải quyết chỉ bằng các biện pháp khẩn cấp thiển cận hoặc cải thiện dần dần có thể mang lại kết quả trong giai đoạn hiện tại của cuộc sống hoặc công việc hiện tại của một người, hoặc trong thời gian nhiệm kỳ của một chính phủ hoặc thị trưởng. Một tầm nhìn mới để giải quyết bài toán một cách căn cơ mà Nhật Bản đang hướng đến là “Sáng kiến Siêu thành phố, được hình dung là mô hình xã hội tương lai Xã hội 5.0”

Thông qua thu thập, lược dịch tài liệu có liên quan, bài viết này giới thiệu chương trình chính sách đầy tham vọng, Xã hội 5.0 - Một khái niệm của Nhật Bản về một xã hội siêu thông minh được thiết kế để ứng phó với những thách thức kinh tế và xã hội to lớn mà Nhật Bản và thế giới đang phải đối mặt, tận dụng sự phát triển về công nghệ và khả năng thương mại hóa của Nhật Bản, và đưa ra một chiến lược phối hợp, hướng tới tương lai có thể đảm bảo vị thế dẫn đầu của Nhật Bản trong cuộc cách mạng công nghệ

a. Xã hội 5.0 là gì?

Đây là một xã hội tập trung vào con người, lấy con người làm trung tâm, thông qua lợi ích kinh tế để giải quyết các vấn đề xã hội bằng các hệ thống thông tin được phát triển thông qua sự tích hợp với các không gian vật lý. Mô hình xã hội mới lạ này tập trung vào sự kết nối với thế giới mạng, được định nghĩa và phát triển trong quá trình Công nghiệp thứ tư để giải quyết các vấn đề xã hội hiện tại một cách hiệu quả hơn.

Dựa trên một hệ thống thống nhất, mô hình xã hội mới này quản lý các vấn đề kinh tế - xã hội, tập trung trực tiếp vào lợi ích và nhu cầu của con người. Theo quan điểm tổ chức, Xã hội 5.0 tìm cách tạo ra các phương pháp mới để kết nối, vận hành các hệ thống, trong đó các khu vực công – tư – trung tâm nghiên cứu, trường đại học nỗ lực cùng nhau để tạo ra một khái niệm cho các hoạt động hợp tác được thúc đẩy bởi sự kết nối xã hội hiện tại.

Chính phủ Nhật Bản xác định các hành động sau đây sẽ được triển khai và thực hiện trong Xã hội 5.0 để thực hiện các “Mục tiêu Phát triển Bền vững vào năm 2030”:

Thành phố và Khu vực. Trong Xã hội 5.0, các quy trình và dữ liệu xã hội phải là những cách thức cho phép phát triển các giải pháp thông minh hơn, thiết kế cuộc sống tốt đẹp dựa trên thiết lập một xã hội công bằng, tôn trọng tính đa dạng.

Năng lượng. Các lưới điện siêu nhỏ, phi tập trung tại khu vực địa phương được phát triển sẽ cung cấp năng lượng sạch bền vững cho người dân.

Giảm nhẹ và phòng ngừa thiên tai. Để giảm nhẹ thiên tai, các công nghệ số mới sẽ được sử dụng. Các dịch vụ y tế phải được tiếp tục vận hành ngay cả trong các trường hợp khẩn cấp.

Chăm sóc sức khỏe. Trong các giai đoạn y tế phòng ngừa, sự phát triển của công nghệ chăm sóc sức khỏe mới sẽ có sẵn cho mọi người. Dựa trên sáng kiến, yêu cầu ​​của riêng mình, các cá nhân có thể sử dụng và quản lý dữ liệu liên quan đến sức khỏe của họ.

Nông nghiệp và Thực phẩm. Các công nghệ tiên tiến sẽ được áp dụng ở mức độ lớn nhất để tối ưu hóa chuỗi giá trị thực phẩm với sự tham gia của một số bên liên quan, chẳng hạn như các tập đoàn tư nhân, nông dân và các công ty nông nghiệp.

Dữ liệu lớn, khoa học dữ liệu và AI là các công nghệ Nghiên cứu và Phát triển (R&D) thiết yếu phải được tích hợp chính xác để đạt được các mục tiêu tập trung vào việc hợp nhất tiên tiến giữa không gian mạng và không gian vật lý của Xã hội 5.0. Thông tin sẽ được thu thập từ một số loại cảm biến đặt tại các không gian vật lý và được số hóa thông qua công nghệ - thiết bị IoT. Hơn nữa, các công nghệ mới dựa trên cơ sở hạ tầng mới được cập nhật và nâng cấp, chẳng hạn như công nghệ điện toán đám mây, IoT, AI và dữ liệu lớn sẽ sẽ lưu trữ, phân tích và xử lý dữ liệu này tạo ra không gian ảo tích hợp đa khía cạnh từ không gian vật lý của thành phố.

b. Xã hội 5.0: Triển khai và Tác động

Cơ sở hạ tầng số

Mô hình xã hội mới này được thiết lập trong cơ sở hạ tầng số, bao gồm hạ tầng mạng băng thông rộng, điện toán đám mây, trung tâm dữ liệu và dữ liệu lớn được tích hợp vào cơ sở hạ tầng đô thị mới với các quy trình thông minh về năng lượng, nước và mạng lưới giao thông. Việc tích hợp cơ sở hạ tầng trong Xã hội 5.0 xoay quanh các kết nối băng thông rộng tốc độ cao song hành với tính di động phổ biến; tính sẵn sàng của đô thị cũng thúc đẩy các quy trình xây dựng chuyên sâu cho nhiều loại cơ sở hạ tầng số để tạo mối quan hệ giữa người dùng, IoT, dữ liệu lớn, AI và các dịch vụ được cá nhân hóa

Mạng cảm biến. Thông tin thu thập được từ cảm biến được gửi đến các đơn vị xử lý trung tâm, tại đó thông tin được tích hợp và lưu trữ trong các nền tảng quản lý dữ liệu ở cấp độ trung gian. Ở cấp độ này, dữ liệu phi cấu trúc được lưu trữ để phân tích tiếp theo ở cấp cao nhất. Mạng lưới này cũng được sử dụng để trao đổi dữ liệu từ các tổ chức khác quan tâm đến việc mang lại lợi ích cho người dân địa phương

IoT (Internet vạn vật). Mọi thứ được kết nối với Internet đều có các công nghệ ảo hóa nâng cao giúp xác định dữ liệu chính xác từ thế giới vật lý, tạo điều kiện thuận lợi cho việc biên soạn dữ liệu phù hợp theo thời gian thực và gửi dữ liệu này đến không gian mạng.

Dữ liệu lớn dùng để chỉ một lượng lớn dữ liệu, bao gồm dữ liệu có cấu trúc và không có cấu trúc không thể phân tích theo cách truyền thống. Dữ liệu lớn tập hợp các kỹ thuật có thể được sử dụng để biên soạn và xử lý lượng lớn dữ liệu và tiến hành phân tích ngay lập tức thông qua khoa học dữ liệu. Điều này tạo ra các giá trị bổ sung liên quan đến xã hội thông tin. Ngoài ra, Xã hội 5.0 đã đặt ra các yêu cầu triển khai các giải pháp IoT để đảm bảo có thể lưu trữ, bổ sung khối lượng dữ liệu mới thu thập được.

AI (Trí tuệ nhân tạo). Dựa trên lưu lượng dữ liệu được liên tục bổ sung và quản lý thông qua giải pháp IoT và dữ liệu lớn, kỹ thuật AI được sử dụng, phân tích áp dụng để giám sát và thu thập thông tin để tạo điều kiện thuận lợi cho các quy trình ra quyết định, đảm bảo an toàn ở các khu vực đô thị.

Trên thực tế, những năng lực của AI đã được cải thiện nhanh chóng nhờ vào phát minh về học sâu. AI có khả năng phân tích các mẫu nhận dạng phức tạp, dự đoán hành vi và thực hiện chính xác các hoạt động của hệ thống vật lý. Mục tiêu của nó là đưa ra quyết định và giải quyết các vấn đề quá phức tạp khi nó được thiết kế và thực hiện đúng.

Dịch vụ hướng đến cá nhân hóa được chứng minh trong một số lĩnh vực, chẳng hạn như năng lượng, thực phẩm, chăm sóc sức khỏe, cơ sở hạ tầng khu vực địa phương, biến đổi khí hậu và phòng ngừa/giảm nhẹ thiên tai.

Tuy nhiên, Xã hội 5.0 sẽ không thiết lập các Dịch vụ hướng đến cá nhân hóa này trong một số lĩnh vực riêng lẻ, bao gồm những lĩnh vực có liên quan trong đời sống cư dân, có tác động đến các hành vi, văn hóa và mô hình xã hội khác nhau.

Sức khỏe

Già hóa dân số là vấn đề quan trọng đang được thảo luận trên phạm vi toàn cầu. Nhật Bản là trường hợp điển hình với một xã hội đang trong xu hướng già hóa, theo ước tính vào năm 2065, những người từ 65 tuổi trở lên sẽ chiếm 38,4% tổng dân số. Điều này sẽ dẫn đến sự sụt giảm đáng kể lực lượng lao động trong khi làm tăng chi phí chăm sóc sức khỏe và an sinh xã hội

Trong chăm sóc sức khỏe kỹ thuật số, Xã hội 5.0 đưa ra một góc nhìn thay thế, trong đó cung cấp hỗ trợ và cải thiện các hệ thống y tế chăm sóc sức khỏe để đảm bảo chất lượng cuộc sống tốt thông qua việc triển khai công nghệ, thông tin chi tiết về dữ liệu có thể được sử dụng để dự báo và ngăn ngừa bệnh tật dựa trên các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tức thời và từ xa.

Giáo dục

Trong những năm gần đây, giáo dục chịu nhiều ảnh hưởng của các công nghệ số mới, thúc đẩy những thay đổi quan trọng về mặt cấu trúc. Giảng dạy trực tiếp trên lớp không còn là điều cần thiết hay bắt buộc nữa. Các công nghệ Xã hội 5.0 hiện đại hứa hẹn tiếp cận được nhiều học sinh hơn cùng lúc thông qua việc giảng dạy bằng các công cụ hội nghị truyền hình và thực tế ảo mà không bị hạn chế về mặt lớp học, Tuy nhiên để làm được điều này cần phải có một hệ thống giáo dục toàn diện ở các cấp độ khác nhau cùng với các chuyên gia có các kỹ năng liên quan đến quản lý và xử lý dữ liệu. Ngoài ra, hệ thống giáo dục Xã hội 5.0 thúc đẩy thiết kế lại các quy trình đào tạo để tạo điều kiện phát triển các năng lực không chỉ cho công việc mà còn phát triển năng lực cho việc tiếp thu văn hóa, thích ứng với môi trường liên tục thay đổi, nâng cao khả năng tương tác với môi trường xã hội.

Khi sử dụng mô hình giáo dục mới này, các sáng kiến ​​cũng phải được triển khai để cho phép kết nối giữa các hệ sinh thái đa dạng nhằm đạt được giá trị gia tăng lớn hơn của các sản phẩm và dịch vụ. Quan hệ đối tác được thiết lập với ngành công nghiệp, học viện và chính phủ sẽ có tác động đáng kể hơn đến kiến ​​thức được tạo ra, cũng như đáp ứng các yêu cầu và vấn đề của xã hội nói chung.

Sản xuất – Chế tạo

Tại Trung Quốc, Công nghiệp 4.0 đã thiết lập nền tảng cho một kế hoạch chiến lược sản xuất mang tên “Made in China 2025”. Khái niệm này thúc đẩy những tiến bộ công nghệ với trọng tâm toàn cầu, trong đó các sản phẩm của Trung Quốc có thể đáp ứng các mục tiêu đổi mới ở cấp độ quốc gia và quốc tế bằng cách thiết lập các ưu tiên cao hơn cho các công nghệ mới.

Đối với Nhật Bản là định hướng lại các nỗ lực của mình với tầm nhìn toàn diện hơn về công nghệ. Ba mục tiêu quốc gia Nhật Bản đề xuất cùng với các mục tiêu công nghiệp để tạo ra các lợi ích xã hội nâng cao, kết hợp với các lĩnh vực kỹ thuật số và vật lý để cải thiện phúc lợi xã hội:

- Cung cấp các sản phẩm và dịch vụ thiết yếu, với số lượng đủ, theo yêu cầu của mọi người bất cứ khi nào họ cần.

- Đáp ứng các nghĩa vụ xã hội đa dạng nhằm cung cấp các dịch vụ chất lượng cao hơn cho toàn thể nhân loại.

- Tạo ra môi trường cho một cuộc sống năng động và thú vị.

Lĩnh vực sản xuất của Xã hội 5.0 tạo ra một môi trường trong đó có sự chuyển động giữa các ngành công nghiệp và các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), chiếm 90% tổng số công ty trên toàn cầu, để tạo ra một thế giới bền vững với chất lượng cuộc sống và phúc lợi xã hội được cải thiện. Vai trò của các các doanh nghiệp vừa và nhỏ trên thị trường là tạo ra sự đa dạng và đổi mới theo yêu cầu của dân số.

Đổi mới bền vững

Trong quá trình phát triển Xã hội 5.0, đổi mới bền vững được coi là một khái niệm cơ bản. Là một quá trình mà các cân nhắc về môi trường, xã hội và tài chính bền vững được tích hợp vào các hệ thống tổ chức.

Sự tích hợp như vậy được tạo ra từ các ý tưởng đến từ nghiên cứu phát triển và được thương mại hóa các kết quả sau đó. Những kết quả đó là các sản phẩm, dịch vụ, công nghệ và các mô hình kinh doanh và tổ chức mới.

Trong bối cảnh kinh tế, tính bền vững liên quan đến lợi nhuận, với các vấn đề về tăng trưởng kinh tế, sử dụng hiệu quả các nguồn lực và khả năng tài chính của các doanh nghiệp thương mại.

Trong bối cảnh môi trường, nó tập trung vào cuộc chiến chống ô nhiễm, sử dụng hiệu quả và hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Trong bối cảnh xã hội, tính bền vững đề cập đến các vấn đề như bình đẳng cơ hội; công bằng trong phân phối của cải; đề cao hành vi đạo đức và vô tư. Theo cách này, nó hướng mục tiêu tạo ra một nền kinh tế cạnh tranh hơn, tạo ra tăng trưởng kinh tế bền vững với nhiều việc làm tốt hơn và gắn kết xã hội hơn, dẫn đến tăng trưởng bền vững và toàn diện.

Chuyển đổi số

Mô hình do Xã hội 5.0 đề xuất một số thay đổi để tạo cơ hội cho các hệ thống và quy trình mới. Đó là những thay đổi về công nghệ, kinh tế, địa chính trị và tinh thần thúc đẩy thay đổi mạnh mẽ nhiều khía cạnh của xã hội, bao gồm đời sống riêng tư, hành chính công, cơ cấu công nghiệp và việc làm, thông qua sử dụng môi trường không gian mạng được tích hợp vào không gian vật lý.

Kết quả của sự tích hợp này là một lượng lớn thông tin (dữ liệu lớn) được thu thập, được tích lũy thông qua các cảm biến. Để xử lý phân tích chúng, các công cụ trí tuệ nhân tạo AI được sử dụng để tạo ra các kết quả giá trị cho người dùng theo nhiều cách khác nhau.

c. Nhược điểm của mô hình Xã hội 5.0

Trong mô hình mới của Xã hội 5.0, số hóa được sử dụng trong nhiều quy trình đổi mới mà tính bền vững hiện diện ở nhiều cấp độ khác nhau. Tuy nhiên, để triển khai mô hình này, cần cân nhắc một số nhược điểm:

(1) Triển khai Xã hội 5.0, ở cấp độ toàn cầu, là bước nhảy vọt về công nghệ từ 4G lên 5G... Tuy nhiên quá trình này phức tạp và đòi hỏi những cải tiến liên tục, đáng kể để đáp ứng yêu cầu các bên liên quan.

(2) Sự phát triển kỹ thuật số được đề xuất trong Xã hội 5.0 có liên quan chặt chẽ với các công nghệ IoT; theo cách này, các vấn đề liên quan đến an toàn bảo mật cho khối lượng dữ liệu quan trọng của các tổ chức, cá nhân được thu thập là ưu tiên hàng đầu.

(3) Việc triển khai Robot trong các quy trình công nghiệp dẫn đến việc giảm số lượng nhân công và đồng thời làm tăng thu nhập cho nhân viên chuyên môn.

(4) Công nghệ phải được thay đổi và phần cứng trở nên lỗi thời, gây ô nhiễm môi trường theo thời gian.

Đối với Nhật Bản, những nhược điểm nêu trên là không đáng kể và nó không thể phủ nhận việc triển khai mô hình này là hoàn toàn cần thiết và đúng đắn. Hầu hết các khía cạnh được đánh giá của Xã hội 5.0 đều nhằm mục đích tận dụng lợi thế tối đa của chuyển đổi công nghệ để cải thiện điều kiện sống và đạt được sự phát triển bền vững.

Xã hội 5.0. Thời cơ mới cho Việt Nam phát triển

Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (công nghiệp 4.0) đang tạo ra những biến đổi sâu sắc, chưa từng có về kinh tế, xã hội và con người. Trên nền tảng nay và những thành tựu quản lý hiện đại, các nước phát triển đang tiên phong xu hướng xây dựng một mô hình xã hội “siêu thông minh” và “siêu hiệu quả” với tên gọi “xã hội 5.0”. Mục tiêu của mô hình xã hội này là vì con người và hướng vào con người, khai thác tốt nhất khía cạnh nhân văn của các thành tựu công nghệ mới.

Điều này có những gợi mở quan trọng cho khát vọng và tầm nhìn phát triển Việt Nam hướng tới một xã hội hiện đại, nhân văn, vì con người, lấy con người làm trung tâm như một giá trị cốt lõi, phổ quát nhất của nhân loại.

Lời kết

Có thể nói xu hướng Xã hội 5.0 của Nhật Bản đại diện cho một khuôn khổ có tư duy tiến bộ để giải quyết một số thách thức cấp bách nhất của thời đại hiện nay. Bằng cách tích hợp các công nghệ tiên tiến với sự nhấn mạnh mạnh mẽ vào phúc lợi xã hội và tính bền vững của môi trường, Xã hội 5.0 hướng đến mục tiêu tạo ra một xã hội siêu thông minh coi trọng tính toàn diện, sức khỏe và phát triển cân bằng. Trong đó, tập trung vào vào mục tiêu con người là cốt lõi của các chuyển đổi cùng với tăng trưởng kinh tế, phát triển công nghệ và tính bền vững. Cung cấp các giải pháp công bằng, các dịch vụ tùy chỉnh có thể được tạo ra cho bất kỳ ai, ở bất kỳ đâu, bất kỳ lúc nào phù hợp với nhu cầu của mỗi người.

Khi chúng ta hướng tới tương lai, các nguyên tắc và chiến lược của Xã hội 5.0 đưa ra một bản thiết kế đầy hứa hẹn cho các quốc gia khác như Việt Nam đang trong quá trình nỗ lực chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn… nhằm đạt được một xã hội dân chủ, bền vững, công bằng và văn minh.

Người thực hiện

   Lê Việt Hưng

Phòng Dịch vụ số

Tài liệu tham khảo

https://medium.com/@tradefin101/goals-and-strategies-of-society-5-0-japans-pioneering-vision-for-a-sustainable-future-03686e0ada1f

https://vju.ac.vn/en/japans-society-5-0/

https://www.digital.go.jp/en/dfft-en

https://bi.titanconsulting.jp/document/what-are-the-main-challenges-of-digital-transformation-in-japan/