Ngày nay, dữ liệu là nguồn tài nguyên cốt lõi có thể - và thực sự - định hình cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Dữ liệu nằm sau các hệ thống cung cấp các dịch vụ công thiết yếu, hỗ trợ cách chúng ta tìm kiếm và tiếp nhận thông tin, và có thể được sử dụng để giải quyết các cuộc khủng hoảng toàn cầu cấp bách như biến đổi khí hậu. Trong một thế giới mà lời hứa về dữ liệu được tối đa hóa, mọi người đều được hưởng lợi theo những cách có ý nghĩa.

Nhưng việc mở khóa dữ liệu hiệu quả không phải là một nhiệm vụ dễ dàng. Nó đòi hỏi một hệ sinh thái kỹ thuật số được thiết kế, triển khai và quản lý tốt, tạo ra môi trường thuận lợi và các biện pháp bảo vệ cần thiết để truy cập - và chia sẻ - dữ liệu.

Khi lượng dữ liệu được tạo ra tăng nhanh chóng, và tiềm năng sử dụng của nó cũng tăng, nhu cầu làm đúng điều này trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Các hệ thống trao đổi dữ liệu quốc gia tích hợp có thể cung cấp một chốt chặn cho nỗ lực này.

Ngày nay, chính phủ đóng vai trò là người giám hộ dữ liệu hành chính như hồ sơ giáo dục, hồ sơ khai thuế và hồ sơ khai sinh và tử vong. Điều này giúp Chính phủ nắm quyền quyết định về cách thức thu thập, quản lý và chia sẻ dữ liệu đó một cách có trách nhiệm. Các hệ thống trao đổi dữ liệu quốc gia tích hợp có thể mang lại nhiều lợi ích cho chính phủ, khu vực tư nhân và công dân, từ việc cải thiện hiệu quả của các dịch vụ công đến thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời, có những thách thức rất lớn đối với việc triển khai hiệu quả các hệ thống trao đổi dữ liệu quốc gia, chẳng hạn như sự phân mảnh về tài trợ và nguồn lực, thiếu sự phối hợp nội bộ và các mối lo ngại về an ninh và quyền riêng tư đối với công dân.

Các yếu tố tạo nên ự trao đổi dữ liệu tốt đã được thiết lập tương đối tốt: luật pháp và quy định hiệu quả, công nghệ đáng tin cậy, cơ chế giải trình và giám sát, và sự tham gia của xã hội dân sự.

Với quyền truy cập vào một loạt dữ liệu hành chính về công dân, cũng như thông tin về các nguồn lực và dịch vụ, câu hỏi chính đối với những người ra quyết định của chính phủ là làm thế nào dữ liệu có thể lưu chuyển – hoặc được trao đổi – theo cách mở rộng giá trị trong khi vẫn bảo vệ quyền riêng tư và quyền. Câu hỏi về việc ai được hưởng lợi là vốn có đối với những cân nhắc này. Giá trị của dữ liệu có thể tích lũy cho các bộ và sở ban ngành của chính phủ, cho khu vực tư nhân và học viện, và/hoặc cho công dân. Lý tưởng nhất là cả ba nhóm đều có được giá trị.

Để đạt được mục đích này, các hệ thống trao đổi dữ liệu quốc gia tích hợp đã và đang thu hút được sự chú ý. Kể từ đại dịch Covid 19, nhu cầu triển khai các hệ thống trao đổi dữ liệu quốc gia đã tăng vọt do nhu cầu ngày càng tăng của các chính phủ trong việc số hóa các dịch vụ thiết yếu. Chia sẻ dữ liệu có trách nhiệm giữa cac cơ quan chính phủ và với khu vực tư nhân mang lại vô số cơ hội cho các quốc gia trên toàn thế giới. Những lợi ích này gồm

- Cải thiện hiệu quả hoạt động của chính phủ, cho phép họ hoạt động với ít thủ tục hành chính hơn và chi phí thấp hơn.

Ví dụ: Tại Estonia, 99% các dịch vụ công đều trực tuyến, trong khi việc nộp thuế thông qua hệ thống e-Tax mất khoảng ba đến năm phút và được hơn 95% dân số sử dụng

- Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và thu doanh thu.

Ví dụ: Tại Singapore, để cải thiện các vấn đề về chuỗi cung ứng cản trở dòng chảy thương mại quốc tế, quốc gia này đã thành lập Sàn giao dịch dữ liệu thương mại Singapore (SGTradex).

- Tối đa hóa lợi ích của cuộc cách mạng AI bằng cách đảm bảo dữ liệu không bị lưu giữ trong các kho lưu trữ riêng biệt.

Ví dụ: Tại Ấn Độ, Tòa án Tối cao đã phát triển Phần mềm Tòa án Tối cao Vidhik Anuvaad (SUVAS), một công cụ dịch thuật hỗ trợ AI để cho phép truy cập vào các tài liệu tư pháp bằng ngôn ngữ khu vực bằng cách tập hợp các phán quyết từ khắp các Tòa án Tối cao trên khắp cả nước.

- Theo dõi tiến độ thực hiện các mục tiêu phát triển, chẳng hạn như Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) do Liên hợp quốc dẫn đầu.

Ví dụ: Tại Uruguay, họ xác định việc chia sẻ dữ liệu là một công cụ thiết yếu để theo dõi tiến độ thực hiện các mục tiêu phát triển quốc gia của mình – mã hóa tầm quan trọng của nó trong các tài liệu hướng dẫn chính, chẳng hạn như Kế hoạch Chính phủ Kỹ thuật số và Chương trình nghị sự Kỹ thuật số 5 năm của Uruguay.

Ngoài chính phủ và khu vực tư nhân, công dân cũng là bên liên quan chính của hệ thống trao đổi dữ liệu quốc gia. Việc cung cấp tính minh bạch và quyền kiểm soát dữ liệu cho công dân có thể:

- Tăng cường hợp đồng xã hội giữa công dân và chính phủ của họ.

Ví dụ:  Ở Estonia, những nỗ lực thiết lập cách tiếp cận hậu Xô Viết đối với chính phủ đã xây dựng được lòng tin thông qua việc ưu tiên tính minh bạch và quyền tự chủ của công dân, khác biệt hoàn toàn so với các mô hình trước đây.

- Cho phép cá nhân mang theo thông tin xác thực và lịch sử dữ liệu (như hồ sơ y tế) để cải thiện các điều khoản cho vay, chăm sóc y tế và nhiều hơn nữa.

Vid dụ: Ở Ấn Độ, công dân được trao quyền quản lý dữ liệu của chính họ do chính phủ biên soạn. Họ có quyền truy cập vào dữ liệu đó và có thể chia sẻ thêm với bác sĩ, ngân hàng hoặc các tổ chức khác khi họ muốn.

- Nâng cao hiệu quả và trải nghiệm của người dân trong việc tiếp cận các dịch vụ công.

Ví dụ: Tại Bangladesh, hơn 76% công dân báo cáo sự hài lòng với các dịch vụ của chính phủ kể từ khi chính phủ thành lập hàng nghìn Trung tâm kỹ thuật số trên khắp cả nước.

Kinh nghiệm của Băngladesh

Năm 2007, trước thềm cuộc bầu cử quan trọng của đất nước, Chính phủ Bangladesh phát hiện ra 10 triệu "bầu cử ma" đã đăng ký trong hệ thống của họ. Khi cân nhắc cách giải quyết thách thức này, các nhà lãnh đạo chính phủ phải vật lộn với một vấn đề rộng hơn: đất nước không có hệ thống đăng ký dân sự đáng tin cậy, bao gồm nhưng không giới hạn ở đăng ký cử tri. Trên thực tế, trước năm 2004, chỉ có 8% công dân Bangladesh được đăng ký khai sinh. Điều này có nghĩa là hơn 90% dân số không có giấy tờ tùy thân hợp pháp hoặc bằng chứng về sự tồn tại.

Sau khi xóa bỏ các danh sách cử tri giả mạo và trùng lặp, chính phủ đã tận dụng tình hình này như một cơ hội để suy nghĩ rộng hơn về việc trao đổi dữ liệu và cung cấp dịch vụ. Họ nhận ra rằng việc sửa chữa hệ thống đăng ký hộ tịch và chia sẻ dữ liệu giữa các bộ khác nhau là bước khởi đầu để giải quyết vấn đề này. Việc triển khai hệ thống đăng ký được tích hợp trên toàn chính phủ và được hỗ trợ bởi hơn 4.000 địa điểm đăng ký trên khắp cả nước đã giúp tăng tỷ lệ đăng ký hộ tịch lên hơn 90% chỉ trong 15 năm. Đây là bước nền tảng hướng tới tiến trình phát triển ở Bangladesh.

Kết quả: Ngày nay, hàng triệu công dân Bangladesh đã đăng ký danh tính khi sinh, mang lại phẩm giá và sự công nhận mà trước đây bị chính phủ bỏ qua. Những nỗ lực trao đổi dữ liệu của Bangladesh hiện đã kết nối những công dân này với khả năng tiếp cận dịch vụ tốt hơn.

Các dịch vụ của chính phủ hiệu quả hơn đáng kể, mang lại lợi ích cho cả chính phủ và công dân. Các dịch vụ chính phủ điện tử được cung cấp thông qua 9.000 Trung tâm kỹ thuật số - hiện có mặt tại hơn 50 quận - đã giảm 17% số lần đến trực tiếp, 16% chi phí cho công dân và 78% thời gian cần thiết. Sự hài lòng của công dân được báo cáo là 76% vào năm 2022, tăng từ 50% vào năm 2018.

Mô hình kinh doanh cho các dịch vụ của chính phủ mở rộng đến nhóm các doanh nhân khu vực tư nhân quản lý các trung tâm kỹ thuật số địa phương. Tính đến năm nay, họ cung cấp hơn 300 dịch vụ của chính phủ, trong khi thu nhập trung bình của họ đã tăng từ 7 đô la Mỹ lên 283 đô la mỗi tháng – một bước nhảy vọt lớn.

Bangladesh đã triển khai chiến lược Dữ liệu Chính phủ Mở vào năm 2016, và sau đó là Cổng dữ liệu mở. Sự kết hợp giữa chiến lược dữ liệu chính phủ mở và định hướng lại thể chế nhất quán để thu thập và quản lý dữ liệu đã thúc đẩy một số sáng kiến kỹ thuật số liên quan đến Mục tiêu Phát triển Bền vững. Mặc dù các sáng kiến dựa trên trao đổi dữ liệu này ban đầu nhằm mục đích báo cáo tiến độ phát triển, nhưng kể từ đó, chúng đã được sử dụng để tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho việc cung cấp dịch vụ công.

Kinh nghiệm của Rwanda

Chính phủ Rwanda mong muốn tăng hiệu quả của các dịch vụ Chính phủ. Do đó trên cơ sở các hệ thống ID quốc gia, Cổng thông tin công dân được xây dựng và sử dụng rộng rãi (IremboGov). Nhưng trong khi đất nước nhanh chóng trở thành quốc gia tiên phong trong ID quốc gia, công dân của họ vẫn phải đến nhiều sở ban ngành của chính phủ và vẫn phải cung cấp các tài liệu để nhận giấy chứng nhận kết hôn, giấy khai sinh và giấy chứng nhận đất đai. Đồng thời, các sở ban ngành của chính phủ gặp vấn đề trong việc theo dõi tiến độ xử lý giấy tờ, làm mất dữ liệu quan trọng trong quá trình này.

IremboGov được hình dung là một nền tảng một cửa cho tất cả các dịch vụ của chính phủ. Hơn 50 bộ, sở và cơ quan đã hoàn thành việc tích hợp API của họ với cơ sở dữ liệu ID quốc gia, giúp việc tuân thủ dễ dàng hơn. Ngoài ra, phạm vi phủ sóng điện thoại và nhận dạng gần như phổ biến ở Rwanda - hầu như mọi người Rwanda đều có thẻ và số nhận dạng quốc gia.

Kết quả:

Đối với công dân Rwanda, nền tảng này đã tiết kiệm được hơn 100 triệu giờ làm việc (tính đến tháng 2 năm 2024) và giảm thời gian truy cập dịch vụ từ 5 ngày xuống còn 24 giờ. Hơn 7.000 đại lý trên khắp cả nước cung cấp quyền truy cập dặm cuối vào nền tảng, đảm bảo công dân không có internet hoặc kỹ năng số hạn chế có thể truy cập các dịch vụ công thông qua một trung gian đáng tin cậy. Để củng cố và tăng cường sự hòa nhập và khả năng tiếp cận các dịch vụ cho công dân, Irembo tổ chức các hội thảo cho các cơ quan chính phủ và các chiến dịch nâng cao nhận thức cho công dân.

Đối với chính phủ, có những lợi ích rõ ràng trong việc tạo ra doanh thu, với hơn 350 tỷ đồng franc Rwanda được thu thập thông qua nền tảng này. Đồng thời, 45% người dùng IremboGov thanh toán các dịch vụ trực tuyến – một bước quan trọng hướng tới mục tiêu nền kinh tế không dùng tiền mặt.

Kinh nghiệm từ Uganda

Ra mắt vào năm 2016, nền tảng trao đổi dữ liệu quốc gia của Uganda, UGhub, được thúc đẩy bởi sự quan tâm của chính phủ trong việc tự động hóa các thỏa thuận chia sẻ dữ liệu song phương trong các bộ, sở và cơ quan của chính phủ. Nói một cách đơn giản: động lực chính là làm cho các chức năng trong chính phủ trở nên liền mạch hơn.

Quay trở lại một bước, vào năm 2012, chính phủ đã khởi động một nỗ lực công nghệ nội bộ lớn. Vào thời điểm đó, một mớ hỗn độn các hệ thống trùng lặp và quan liêu đã tạo ra sự kém hiệu quả lớn trên khắp chính phủ và khiến các bộ, sở và cơ quan xa lánh nhau. Họ đã sử dụng 130 cơ sở dữ liệu và nền tảng truy cập dữ liệu khác nhau. 63% không cung cấp dịch vụ điện tử dựa trên web và 78% không cung cấp dịch vụ điện tử dựa trên thiết bị di động.

Để giải quyết tình trạng phân mảnh này, Uganda đã ra mắt UGhub – nền tảng trao đổi dữ liệu quốc gia. Cơ quan Công nghệ Thông tin Quốc gia (NITA-U) được giao nhiệm vụ giám sát và quản lý nền tảng này, cũng như làm quen với các bộ, sở và cơ quan chính phủ khác nhau về các cơ hội mà UGhub mang lại. Kể từ đó, NITA-U đã nỗ lực để điều chỉnh các động cơ giữa các bên liên quan, với các kết quả khác nhau. Họ đã tìm cách phát triển các chính sách mới, được định hình bằng các phương pháp có sự tham gia, cũng như cải thiện bảo mật dữ liệu và sự tin tưởng vào các hoạt động của nền tảng.

Kết quả:

UGhub đã tạo điều kiện cho hơn 100 triệu giao dịch (tính đến tháng 3 năm 2024). Tuy nhiên, hầu hết trong số này chỉ được thực hiện bởi một số ít bộ, sở, cơ quan chính phủ và các tổ chức khu vực tư nhân.

Khó khăn: Việc tiếp nhận giữa các đối tác chính phủ không diễn ra nhanh như mong đợi. Trong khi hơn 60 bộ, sở và cơ quan chính phủ hiện đã tham gia UGhub và 73 đối tác khu vực tư nhân đã tham gia, thì vẫn còn nhiều đối tác khác chưa tham gia. Sự ngờ vực về tính an toàn và quyền giám hộ dữ liệu là một trong những yếu tố chính làm chậm quá trình áp dụng. Để giải quyết thách thức này, NITA-U đã tập trung vào việc tạo ra các quy trình có sự tham gia và xác định xây dựng lòng tin là trọng tâm trong nhiệm vụ của mình và cần thiết để đẩy nhanh sự phát triển của nền tảng. Họ tiến hành nhiều phiên quản lý thay đổi với nhiều bộ, sở và cơ quan chính phủ khác nhau để giải thích những tác động của việc tham gia nền tảng và giải quyết các mối quan ngại.

Mô hình bền vững của UGhub cũng đặt ra một thách thức, với nhu cầu đa dạng hóa các nguồn tài trợ để hỗ trợ mô hình này trong trung hạn đến dài hạn.

Kinh nghiệm của Ghana

Tại Ghana, hiện có khoảng 254 bộ, sở, ban ngành của chính phủ đang hoạt động. Đồng thời, có hơn 120 tổ chức công đang điều hành hơn 2.000 điểm dịch vụ vật lý – chủ yếu là các quy trình thủ công. Do đó, việc thu thuế là một thách thức lớn đối với Ghana, với khoản lỗ lên tới hơn 160 triệu đô la. Điều này đã thúc đẩy việc tạo ra Ghana.gov12 – một cửa sổ duy nhất để thu thuế cho các dịch vụ của chính phủ.

Đồng thời, Ghana mong muốn tạo ra sự gắn kết lớn hơn trong toàn bộ chính phủ và tối đa hóa giá trị của việc sử dụng và tái sử dụng dữ liệu. Mục tiêu của họ là cung cấp một nền tảng cho tất cả những người thu thập dữ liệu tham gia và cung cấp một cách thống nhất và chuẩn hóa để chia sẻ dữ liệu theo thời gian thực.

Kết quả:

Ngày nay, hơn 170 bộ, sở, ban ngành và cơ quan chính phủ đang sử dụng nền tảng này ở một mức độ nào đó. Tuy nhiên, nhận thức và việc áp dụng thực tế Ghana.gov – và những gì nó cung cấp – vẫn còn chậm. Các bên liên quan của chính phủ vẫn còn do dự trong việc chuyển đổi từ quy trình giấy tờ và thay đổi hành vi lâu đời. Người dân cũng đã thể hiện sự do dự khi chấp nhận Ghana.gov và những hàng dài người vẫn tiếp tục xếp hàng tại các văn phòng chính phủ để thanh toán cho các dịch vụ, mặc dù có các lựa chọn trực tuyến. Ở cấp độ dưới quốc gia, cơ sở hạ tầng hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận nhiều hơn với các dịch vụ kỹ thuật số vẫn còn hạn chế.

Mặc dù có một hệ sinh thái công nghệ tài chính phát triển mạnh mẽ và môi trường quản lý chặt chẽ, nhưng vẫn thiếu sự tham gia nhất quán của chính phủ trong Ghana.gov. Ngày nay, nhiều thỏa thuận dịch vụ được đàm phán giữa Ghana.gov và bộ, sở hoặc cơ quan có liên quan. Không có nỗ lực phối hợp liên chính phủ trung ương, điều này đã cản trở khả năng mở rộng hiệu quả của nền tảng.

Nhìn chung, những nỗ lực của chính phủ nhằm thúc đẩy hệ thống dữ liệu quốc gia tích hợp cho Ghana đã bị đình trệ do những hạn chế về tài chính và nhiệm vụ thực hiện không rõ ràng. Điều này đã mở đường cho những nỗ lực trao đổi dữ liệu quốc gia theo ngành nhiều hơn, được thúc đẩy bởi các trường hợp sử dụng cụ thể và nhu cầu của các bên liên quan.

Tổng hợp kinh nghiệm các nước:

- Xây dựng sự tham gia và lòng tin của công dân có thể đo lường được là chìa khóa thành công lâu dài;

- Nhiều nỗ lực trao đổi dữ liệu quốc gia được thúc đẩy bởi một trường hợp sử dụng duy nhất nêu ra một vấn đề cần giải quyết.

- Hoạch định chính sách có sự tham gia là điều cần thiết để xây dựng sự đồng thuận, lòng tin và cuối cùng là việc áp dụng các hệ thống trao đổi dữ liệu quốc gia. Nhưng việc triển khai hiệu quả các quy trình có sự tham gia đòi hỏi phải đầu tư nhiều thời gian và nguồn lực.

- Xây dựng và duy trì hệ thống trao đổi dữ liệu quốc gia tốt đòi hỏi đầu tư và chiến lược dài hạn. Cần có nhiều mô hình và nguồn tài trợ hơn để cho phép các chính phủ xác định phương án nào hiệu quả nhất với bối cảnh và hệ sinh thái dữ liệu của họ.

Kết luận: Như vậy, qua nghiên cứu kinh nghiệm triển khai hệ thống trao đổi dữ liệu ở một số quốc gia, Chúng ta có thể rút ra một số kinh nghiệm cho Việt Nam như sau:

Thứ nhất: Muốn triển khai kết nối, chia sẻ dữ liệu cần sự tham gia của người dân, cần xây dựng lòng tin ở người dân, đây là chìa khóa mang lại sự thành công lâu dài nhất.

Thứ hai: Đôi khi nỗ lực của Chính phủ để giải quyết một trường hợp cụ thể về trao đổi dữ liệu nó lại là động lực làm thay đổi cả một quốc gia về trao đổi dữ liệu.

Thứ ba: Triển khai xây dựng việc kết nối, trao đổi dữ liệu cần được hoạch định một cách bài bản, cần nhiều thời gian và nguồn lực tập trung.

Thứ tư: Xây dựng và duy trì hệ thống trao đổi dữ liệu quốc gia đòi hỏi phải có sự đầu tư về người, về của, và phải được xây dựng chiến lược dài hạn. Cần có sự tham gia của Chính quyền, người dân và doanh nghiệp.

Lương Thị Kim Thanh

Tài liệu tham khảo:

1. Data can drive shared prosperity for governments, businessses, an citizens.

2. https://www.statistics.gov.rw/data-portals