Chuyển đổi số là xu thế tất yếu trong kỷ nguyên số, tạo ra phương thức phát triển mới, ảnh hưởng mạnh mẽ đến cấu trúc tổ chức và hoạt động của Chính phủ, doanh nghiệp, cũng như lối sống của người dân. Nhiều quốc gia đang triển khai chiến lược chuyển đổi số nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy phát triển bền vững. Chuyển đổi số không chỉ giúp tối ưu chi phí, tăng hiệu quả mà còn mở ra cơ hội sáng tạo, khởi nghiệp và phát triển kinh doanh. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này đòi hỏi sự đồng bộ trong phát triển hạ tầng công nghệ, nguồn nhân lực, khung pháp lý và quản trị quốc gia. Tầm nhìn chiến lược và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan là yếu tố quyết định thành công. UNCTAD đã khởi xướng “Tầm nhìn Geneva về Tương lai Kinh tế số” năm 2023 nhằm thu hẹp khoảng cách số và hỗ trợ các quốc gia đang phát triển. Năm 2024, Liên Hợp Quốc sẽ thông qua Thỏa thuận Số Toàn cầu với mục tiêu thu hẹp khoảng cách số, quản trị dữ liệu công bằng, và đảm bảo không gian số an toàn. Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), chuyển đổi số có thể đóng góp 100 nghìn tỷ USD cho kinh tế toàn cầu vào năm 2025 và giảm 20% lượng khí thải.

Chuyển đổi số quốc gia được xác định là một chủ trương lớn, có tính đột phá chiến lược trong xây dựng và phát triển đất nước. Đảng và Nhà nước ta đã cụ thể hóa chủ trương này trong các văn kiện Đại hội XIII và các chiến lược, nghị quyết liên quan như Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2021-2030 và Nghị quyết số 52-NQ/TW năm 2019 của Trung ương; Chính phủ ban hành Chương trình chuyển đổi số quốc gia vơi  mục tiêu là xây dựng Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số, hoàn thành các cơ sở dữ liệu quốc gia, đồng thời đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ số vào quản lý, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý điều hành, cung cấp dịch vụ công chất lượng cho người dân, doanh nghiệp.

Kinh nghiệm quốc tế

Singapore đã áp dụng mô hình “Quốc gia thông minh” từ năm 2014, tập trung vào ba trụ cột chính: người dân, chính phủ, và doanh nghiệp. Chính phủ khuyến khích thử nghiệm các ý tưởng sáng tạo và chấp nhận rủi ro. Singapore cũng chú trọng xây dựng hạ tầng số, triển khai mạng 5G trên toàn quốc để thúc đẩy kinh tế số. Các dịch vụ công trực tuyến được cung cấp toàn diện trong các lĩnh vực như giao thông, y tế, môi trường, và kinh doanh, đảm bảo mọi người dân đều được tiếp cận.

Pháp xây dựng các công cụ như FranceConnect để kết nối và chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan mà không cần phải tái cấu trúc hệ thống hiện tại. Các dịch vụ công được số hóa theo hướng lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm, trong đó ưu tiên các thủ tục được sử dụng thường xuyên nhất. Pháp cũng đặt ra các tiêu chí đánh giá chất lượng dịch vụ công trực tuyến để đảm bảo tính đồng bộ, hiệu quả và minh bạch trong hoạt động hành chính.

Hàn Quốc đã triển khai kế hoạch "Korea New Deal" và "Digital New Deal" nhằm thúc đẩy chuyển đổi số trong quản lý công và dịch vụ công. Chính phủ phát triển hạ tầng công nghệ như mạng 5G, AI, và dữ liệu lớn để tối ưu hóa quản lý hành chính và nâng cao năng suất. Các dịch vụ công trực tuyến được triển khai rộng rãi để cải cách thủ tục hành chính và phục vụ người dân tốt hơn.

Estonia được xem là quốc gia tiên phong trong lĩnh vực chính phủ số, với hệ thống e-Governance. Người dân có thể thực hiện gần như mọi giao dịch với chính phủ, từ đăng ký kinh doanh đến bầu cử, chỉ bằng vài thao tác trực tuyến. Hệ thống định danh điện tử của Estonia giúp đảm bảo tính an toàn và minh bạch, đồng thời tiết kiệm chi phí quản lý nhà nước.

Những kinh nghiệm này cho thấy tầm quan trọng của việc xây dựng hạ tầng số, hệ sinh thái công nghệ, và hệ thống pháp lý đồng bộ trong quá trình chuyển đổi số. Đồng thời, sự phối hợp giữa các bên liên quan, lấy người dân làm trung tâm và khuyến khích sáng tạo là các yếu tố quyết định sự thành công.

Đổi mới hoạt động quản lý, chỉ đạo, điều hành của cơ quan nhà nước, cung cấp dịch vụ công chất lượng cho người dân, doanh nghiệp trên môi trường điện tử

Hiện đại hóa hoạt động chỉ đạo, điều hành của cơ quan nhà nước:

Công nghệ thông tin (CNTT) đã được ứng dụng sâu rộng trong hoạt động của các cơ quan Đảng và Nhà nước, trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực trong công tác quản lý, chỉ đạo và điều hành. Điều này góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động, giảm chi phí vận hành và tăng năng suất lao động. Các phần mềm, hệ thống thông tin, và nền tảng số phục vụ hoạt động của cơ quan nhà nước đã được xây dựng và ứng dụng từ trung ương đến cơ sở, mang lại những kết quả rõ rệt, trở thành công cụ thiết yếu trong đáp ứng nhu cầu ngày càng cao. Việc sử dụng văn bản điện tử thay thế cho văn bản giấy, kết hợp với chữ ký số, đã trở nên phổ biến trong các cơ quan nhà nước, giúp tiết kiệm chi phí lên đến hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm nếu áp dụng triệt để trên toàn quốc.

Hệ thống quản lý văn bản và điều hành đã được triển khai đồng bộ hoặc kết nối liên thông tới cấp xã, tạo thành hệ thống chung xuyên suốt từ trung ương đến cơ sở. Điều này giúp công tác chỉ đạo, điều hành trở nên nhanh chóng, hiệu quả hơn. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương đã triển khai các hoạt động chỉ đạo và điều hành trực tuyến, sử dụng dữ liệu được chia sẻ, thay thế các văn bản và báo cáo giấy bằng điện tử, tổ chức họp trực tuyến thay cho họp trực tiếp, tiết kiệm hàng nghìn tỷ đồng chi phí mỗi năm.

Hệ thống thông tin báo cáo Chính phủ và Trung tâm thông tin chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã được triển khai và vận hành tại các bộ, ngành và địa phương. Hiện nay, 69/179 chế độ báo cáo đã được tích hợp trên Hệ thống thông tin báo cáo Chính phủ, với dữ liệu từ 167/200 chỉ tiêu kinh tế - xã hội theo Quyết định 293/QĐ-TTg. Trung tâm này đã kết nối các hệ thống báo cáo và cơ sở dữ liệu quốc gia, chuyên ngành của 15 bộ, cơ quan và 63 địa phương, đảm bảo thông tin được liên thông và đồng bộ.

Trục liên thông văn bản quốc gia, đưa vào hoạt động từ năm 2019, đã kết nối 100% các bộ, ngành, địa phương và hơn 30.000 đơn vị hành chính. Đồng thời, hệ thống đã mở rộng kết nối đến các cơ quan Đảng, Quốc hội, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và nhiều tổ chức khác. Tính đến tháng 5/2024, hơn 35,8 triệu văn bản điện tử đã được gửi nhận qua Trục, trung bình 1,1 triệu văn bản mỗi tháng, với riêng 5 tháng đầu năm 2024 đạt 5,5 triệu văn bản. Đến nay, 98% cơ quan gửi, nhận văn bản điện tử và 80% lãnh đạo các cấp đã sử dụng chữ ký số cá nhân, góp phần giảm thủ tục hành chính và nâng cao hiệu quả quản lý.

Ngoài ra, hệ thống e-Cabinet, triển khai từ tháng 6/2019, đã hỗ trợ 97 phiên họp Chính phủ và xử lý 2.236 phiếu lấy ý kiến thành viên Chính phủ, thay thế 762.529 tài liệu giấy. Hệ thống giám sát, đo lường Chính phủ số cũng đã kết nối 1.035 cổng thông tin điện tử và 83 hệ thống giải quyết thủ tục hành chính, thu thập dữ liệu tự động để đánh giá mức độ cung cấp và sử dụng dịch vụ công trực tuyến, cảnh báo các vấn đề về hiệu quả, khả năng truy cập và sự hiện diện của cơ quan nhà nước trên không gian mạng. Điều này góp phần hiện đại hóa và tăng cường hiệu quả quản trị trong bối cảnh chuyển đổi số.

Hình: Số lượng gửi, nhận văn bản điện tử trên Trục liên thông văn bản quốc gia

Nhằm chuyển đổi công tác chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ sang môi trường điện tử, ứng dụng công nghệ hiện đại để nâng cao năng lực quản trị, năng lực hoạt động, hiệu quả quản lý của chính quyền các cấp, các hoạt động đã dần được đưa lên môi trường số, Thủ tướng Chính phủ đã Ban hành Kế hoạch hành động chuyển đổi số hoạt động chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trực tuyến và dựa trên dữ liệu giai đoạn 2024 - 2025, định hướng đến năm 2030.

Nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ công cho người dân, doanh nghiệp:

Chất lượng thông tin được cung cấp cho người dân và doanh nghiệp đã được cải thiện đáng kể, góp phần tăng cường tính minh bạch trong hoạt động của cơ quan nhà nước, đồng thời giảm nguy cơ tham nhũng. Hiện nay, 100% bộ, ngành, địa phương đã triển khai Cổng Thông tin điện tử, cùng với các trang thông tin điện tử của các đơn vị trực thuộc. Các cổng này cung cấp đa dạng thông tin về hoạt động của cơ quan, pháp luật, chính sách, thủ tục hành chính, dự án, quy hoạch, và đấu thầu. Người dân và doanh nghiệp có thể dễ dàng tra cứu thông tin nhanh chóng, mọi lúc mọi nơi. Nội dung trên các cổng thông tin điện tử ngày càng phong phú, được cập nhật thường xuyên để đáp ứng nhu cầu của người dùng.

Công tác giải quyết thủ tục hành chính đã có những bước tiến vượt bậc nhờ chuyển đổi từ hình thức trực tiếp sang trực tuyến, giúp rút ngắn thời gian, giảm chi phí và giấy tờ, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ công. Đến cuối năm 2023, các bộ, ngành đã cắt giảm và đơn giản hóa gần 2.500 quy định kinh doanh, công khai hơn 15.700 quy định trên Cổng tham vấn và tra cứu quy định kinh doanh. Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành 15 quyết định nhằm tiếp tục đơn giản hóa các quy định kinh doanh, tạo môi trường đầu tư thuận lợi. Ngoài ra, 528/1.086 thủ tục hành chính đã được cắt giảm theo các Nghị quyết của Chính phủ về cải cách hành chính.

Hiện tại, tất cả các bộ, ngành và địa phương đều nỗ lực đưa các dịch vụ công lên trực tuyến và trực tuyến toàn trình, góp phần cải cách thủ tục hành chính, tiết kiệm thời gian và chi phí cho người dân, doanh nghiệp. Việc ứng dụng CNTT trong cung cấp dịch vụ công trực tuyến giúp người dân và doanh nghiệp thực hiện các thủ tục mọi lúc, mọi nơi, theo dõi quá trình giải quyết hồ sơ, từ đó đảm bảo tính công khai, minh bạch. Đồng thời, hệ thống này giúp Chính phủ nâng cao hiệu quả quản lý, tối ưu hóa nguồn lực và tăng cường tính minh bạch, qua đó cải thiện sự hài lòng của người dân và doanh nghiệp.

Cổng Dịch vụ công quốc gia được triển khai với hơn 13,2 triệu tài khoản người dùng, cung cấp hơn 4.500 dịch vụ công trực tuyến toàn trình. Đến nay, cổng đã xử lý 299,5 triệu hồ sơ thủ tục hành chính và cung cấp nhiều dịch vụ thiết yếu như kê khai thuế, bảo hiểm xã hội, thanh toán điện nước và đăng ký doanh nghiệp trực tuyến. Đây được xem là bộ phận “một cửa” điện tử giúp mọi người dân thực hiện thủ tục hành chính dễ dàng và thuận tiện.

Xu thế, định hướng

Chuyển đổi số không đơn thuần là ứng dụng CNTT mà yêu cầu phải có một cuộc cách mạng với những cải cách mạnh mẽ, toàn diện để điều chỉnh quan hệ sản xuất, tạo động lực mới cho phát triển đất nước, chuyển đổi số toàn diện đang trở thành mục tiêu quan trọng để thay đổi căn bản hoạt động của các cơ quan nhà nước.

Chuyển đổi số sẽ giúp nâng cao năng lực quản trị quốc gia, giúp các cơ quan trong hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả hơn. Việc số hóa toàn bộ các hoạt động quản lý, chỉ đạo và điều hành sẽ giúp các cơ quan nhà nước có thể kết nối, liên thông và chia sẻ dữ liệu hiệu quả. Hoạt động của các cơ quan trong hệ thống chính trị được vận hành trên nền tảng số, với khả năng giám sát trực tuyến và toàn diện, tăng cường minh bạch, hiện đại. Các dịch vụ công sẽ được cung cấp trực tuyến một cách toàn trình và cá nhân hóa, phục vụ tốt hơn cho nhu cầu của người dân. Đồng thời, việc khuyến khích các doanh nghiệp tham gia phát triển ứng dụng, dịch vụ số mới theo hình thức đối tác công tư sẽ thúc đẩy sáng tạo và đổi mới trong khu vực công.

Nguyễn Thanh Thảo - Phòng Chính sách số

Nguồn tài liệu:

- Báo cáo Tổng kết thực hiện Nghị quyết số 36-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa XI về đẩy mạnh ứng dụng, phát triển công nghệ thông tin đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế;

- Chương trình SmartNation của Singapre, Korea New Deal Hàn Quốc.