Cơ sở hạ tầng công cộng kỹ thuật số (DPI - digital public infrastructure) là nền tảng công nghệ số chung, được nhiều quốc gia trên thế giới đã và đang tập trung xây dựng, chia sẻ bởi cộng đồng, nhằm cung cấp các dịch vụ công trực tuyến một cách hiệu quả và thuận tiện. DPI được ví von giống như một "con đường số" kết nối chính phủ, doanh nghiệp và người dân, tạo điều kiện cho việc trao đổi thông tin, dữ liệu và các dịch vụ công một cách nhanh chóng và an toàn. Trong bài viết này, sẽ tập trung tìm hiểu quan điểm của một số tổ chức trên thế giới về DPI

1. Quan điểm của UN về DPI

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, Liên Hợp Quốc (UN) đã xác định cơ sở hạ tầng công cộng kỹ thuật số (DPI) là yếu tố then chốt trong việc hiện thực hóa các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs - Sustainable Development Goals) và thu hẹp khoảng cách số. DPI được xem là nền tảng cho một tương lai số mở, tự do và an toàn cho tất cả mọi người, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ công và tư một cách hiệu quả và toàn diện. Bài phân tích này sẽ đi sâu vào quan điểm của Liên Hợp Quốc về DPI, các khía cạnh quan trọng cấu thành DPI, vai trò của DPI trong việc đạt được các SDGs, và những khuyến nghị của Liên Hợp Quốc đối với các quốc gia trong việc xây dựng và phát triển DPI.

a) Định nghĩa và khái niệm dpi theo Liên hợp quốc

Liên hợp quốc định nghĩa DPI là "các nền tảng số được chia sẻ, chẳng hạn như hệ thống nhận dạng số, thanh toán số và nền tảng trao đổi dữ liệu, được xây dựng trên các tiêu chuẩn và quy chuẩn mở, an toàn và có khả năng tương tác, tạo điều kiện cho việc cung cấp các dịch vụ công và tư một cách hiệu quả và toàn diện". Định nghĩa này nhấn mạnh tính chất nền tảng, khả năng chia sẻ, tính mở, an toàn và khả năng tương tác của DPI. Ba thành phần chính được Liên hợp quốc đề cập đến bao gồm:

• Hệ thống nhận dạng số: Cho phép xác thực danh tính cá nhân một cách số hóa, tạo điều kiện cho việc truy cập các dịch vụ công và tư một cách an toàn và tiện lợi.
• Thanh toán số: Tạo điều kiện cho các giao dịch tài chính được thực hiện một cách số hóa, thúc đẩy thương mại điện tử và giảm thiểu sử dụng tiền mặt.
• Nền tảng trao đổi dữ liệu: Cho phép các hệ thống và tổ chức khác nhau trao đổi dữ liệu một cách an toàn và hiệu quả, tạo điều kiện cho việc phối hợp và cung cấp dịch vụ liên ngành.

b) Các Khía cạnh Quan trọng của DPI theo Liên hợp quốc

Liên hợp quốc đã xác định các khía cạnh quan trọng cần được đảm bảo trong quá trình xây dựng và phát triển DPI, bao gồm:

• Tính toàn diện (Inclusivity): DPI phải phục vụ tất cả mọi người, bao gồm cả các nhóm yếu thế và bị thiệt thòi như người nghèo, người khuyết tật, người dân tộc thiểu số, và phụ nữ. Điều này đòi hỏi việc thiết kế DPI phải xem xét đến các nhu cầu và khả năng khác nhau của các nhóm này, đảm bảo khả năng tiếp cận và sử dụng công bằng.
• Khả năng tiếp cận (Accessibility): DPI phải dễ dàng tiếp cận và sử dụng cho tất cả mọi người, bất kể vị trí địa lý, trình độ học vấn hay khả năng kinh tế. Điều này bao gồm việc cung cấp hạ tầng kết nối internet rộng khắp, thiết kế giao diện thân thiện với người dùng, và cung cấp các dịch vụ hỗ trợ người dùng.
• Tính bền vững (Sustainability): DPI cần được xây dựng và vận hành một cách bền vững về mặt tài chính, kỹ thuật và môi trường. Điều này đòi hỏi việc có kế hoạch đầu tư và duy trì dài hạn, sử dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng và thân thiện với môi trường, và xây dựng năng lực cho các tổ chức và cá nhân liên quan.
• An ninh và bảo mật (Security and Privacy): DPI phải đảm bảo an ninh và bảo mật cho dữ liệu cá nhân của người dùng, tuân thủ các tiêu chuẩn và quy định quốc tế về bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư. Điều này bao gồm việc áp dụng các biện pháp bảo mật kỹ thuật và pháp lý phù hợp, và thiết lập cơ chế giám sát và xử lý vi phạm.
• Khả năng tương tác (Interoperability): DPI cần được xây dựng dựa trên các tiêu chuẩn mở và quy chuẩn chung, cho phép các hệ thống và nền tảng khác nhau tương tác và trao đổi dữ liệu một cách liền mạch. Điều này tạo điều kiện cho việc tích hợp các dịch vụ và tối ưu hóa hiệu quả hoạt động của DPI.
• Quản trị (Governance): Cần có một khung quản trị rõ ràng và minh bạch cho DPI, xác định rõ vai trò và trách nhiệm của các bên liên quan, và đảm bảo sự tham gia của các bên trong quá trình xây dựng và vận hành DPI.

c) Vai trò của DPI trong việc đạt được các SDGs

Liên hợp quốc nhận thấy DPI có vai trò quan trọng trong việc đạt được nhiều mục tiêu SDGs, cụ thể:

• Xóa đói giảm nghèo (SDG 1): DPI có thể giúp cung cấp các dịch vụ tài chính số đến những vùng sâu vùng xa, hỗ trợ người nghèo tiếp cận các khoản vay, bảo hiểm và các dịch vụ tài chính khác. DPI cũng có thể giúp kết nối người nghèo với thị trường lao động và các cơ hội kinh doanh.
• Sức khỏe tốt và cuộc sống hạnh phúc (SDG 3): DPI có thể cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe từ xa, theo dõi dịch bệnh và cung cấp thông tin y tế cho người dân. Ứng dụng công nghệ telehealth và telemedicine có thể giúp người dân ở vùng sâu vùng xa tiếp cận được các dịch vụ y tế chất lượng cao.
• Giáo dục chất lượng (SDG 4): DPI có thể mở rộng khả năng tiếp cận giáo dục trực tuyến, cung cấp tài liệu học tập số và hỗ trợ học tập từ xa. Các nền tảng học tập trực tuyến và ứng dụng di động có thể giúp học sinh và sinh viên tiếp cận được nguồn tài liệu phong phú và học tập mọi lúc mọi nơi.
• Tăng trưởng kinh tế và việc làm bền vững (SDG 8): DPI có thể tạo điều kiện cho thương mại điện tử, phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) và tạo ra việc làm mới. Các nền tảng thương mại điện tử và dịch vụ số có thể giúp DNVVN tiếp cận thị trường rộng lớn hơn và giảm chi phí hoạt động.
• Đô thị và cộng đồng bền vững (SDG 11): DPI có thể hỗ trợ quản lý đô thị thông minh, cải thiện dịch vụ công và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Các ứng dụng di động và hệ thống thông tin đô thị có thể giúp người dân tiếp cận thông tin về giao thông, môi trường, và các dịch vụ công khác.
• Đối tác vì các mục tiêu (SDG 17): DPI thúc đẩy sự hợp tác giữa các quốc gia, tổ chức quốc tế, khu vực tư nhân và xã hội dân sự trong việc đạt được các mục tiêu phát triển bền vững. DPI tạo ra một nền tảng chung để các bên liên quan có thể chia sẻ thông tin, phối hợp hành động và hợp tác giải quyết các thách thức phát triển.

d) Khuyến nghị của Liên hợp quốc

Liên hợp quốc khuyến khích các quốc gia đầu tư vào xây dựng và phát triển DPI dựa trên các nguyên tắc về tính toàn diện, khả năng tiếp cận, tính bền vững, an ninh, bảo mật, khả năng tương tác và quản trị tốt. Điều này đòi hỏi sự cam kết mạnh mẽ từ chính phủ, sự tham gia tích cực của khu vực tư nhân và xã hội dân sự, và sự hợp tác quốc tế.

Tóm lại, Liên hợp quốc coi DPI là một yếu tố then chốt để xây dựng một thế giới kết nối và bền vững hơn. Bằng cách đầu tư vào DPI và tuân thủ các nguyên tắc đã được đề ra, các quốc gia có thể tận dụng tối đa tiềm năng của công nghệ số để đạt được các Mục tiêu Phát triển Bền vững và mang lại lợi ích cho tất cả mọi người, đặc biệt là những nhóm yếu thế và bị thiệt thòi trong xã hội. Việc triển khai và phát triển DPI một cách hiệu quả và toàn diện không chỉ góp phần thu hẹp khoảng cách số mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển kinh tế, xã hội và môi trường bền vững trên phạm vi toàn cầu.

2. Quan điểm của một số tổ chức khác về DPI

a) Định nghĩa và Quan điểm của Ngân hàng Thế giới (WB)

Ngân hàng Thế giới định nghĩa DPI là "hệ thống nhận dạng số, thanh toán số và trao đổi dữ liệu, hỗ trợ các chức năng kinh tế và xã hội quan trọng". WB tập trung vào vai trò của DPI trong việc thúc đẩy ba trụ cột chính:

• Tài chính toàn diện: DPI tạo điều kiện cho việc tiếp cận các dịch vụ tài chính cho mọi người, đặc biệt là những nhóm dân cư chưa được tiếp cận dịch vụ ngân hàng truyền thống. Hệ thống thanh toán số cho phép các giao dịch nhanh chóng, an toàn và chi phí thấp, thúc đẩy hoạt động kinh tế và giảm nghèo.
• Quản trị tốt: DPI giúp tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý nhà nước. Hệ thống nhận dạng số cho phép xác thực danh tính công dân một cách chính xác, từ đó cải thiện hiệu quả cung cấp dịch vụ công và giảm thiểu tham nhũng.
• Cung cấp dịch vụ hiệu quả: DPI giúp tối ưu hóa việc cung cấp các dịch vụ công và tư. Các nền tảng số cho phép người dân tiếp cận dịch vụ mọi lúc mọi nơi, giảm thiểu thủ tục hành chính và tiết kiệm thời gian.

Theo WB, ba thành phần cốt lõi của DPI bao gồm:

• Nhận dạng số (Digital Identification): Xác thực danh tính cá nhân một cách an toàn và tin cậy trên môi trường số, là nền tảng cho các giao dịch và tương tác trực tuyến.
• Thanh toán số (Digital Payments): Cơ sở hạ tầng cho phép thực hiện các giao dịch tài chính điện tử nhanh chóng, an toàn và chi phí thấp, thúc đẩy kinh tế số.
• Trao đổi dữ liệu (Data Exchange): Khung pháp lý, kỹ thuật và tổ chức cho phép chia sẻ dữ liệu an toàn và có kiểm soát giữa các tổ chức, tạo điều kiện cho phối hợp và cung cấp dịch vụ liên ngành.

b) Định nghĩa và quan điểm của Liên minh Châu Âu (EU)

EU tiếp cận DPI từ góc độ "chủ quyền số" và "liên kết số". Họ coi DPI là nền tảng cho phép công dân và doanh nghiệp tương tác với chính phủ và các dịch vụ công một cách an toàn và hiệu quả trên toàn EU. Khác với WB tập trung vào khía cạnh kinh tế, EU nhấn mạnh các nguyên tắc:

• Bảo mật dữ liệu: Dữ liệu cá nhân được bảo vệ theo các tiêu chuẩn cao nhất, tuân thủ các quy định về bảo mật và quyền riêng tư của EU (GDPR).
• Quyền riêng tư: Quyền kiểm soát dữ liệu cá nhân được đặt lên hàng đầu, người dân có quyền quyết định cách thức dữ liệu của họ được thu thập và sử dụng.
• Khả năng tương tác giữa các hệ thống: Các hệ thống DPI của các quốc gia thành viên EU phải có khả năng tương tác với nhau, tạo điều kiện cho công dân và doanh nghiệp di chuyển và hoạt động tự do trong khối.
• EU nhìn nhận DPI như một công cụ để xây dựng một không gian số thống nhất, nơi công dân và doanh nghiệp có thể hưởng lợi từ các dịch vụ công số xuyên biên giới một cách an toàn và tin cậy.

d) Định nghĩa và quan điểm của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF)

WEF tập trung vào vai trò của DPI trong việc thúc đẩy đổi mới và tăng trưởng kinh tế. Họ định nghĩa DPI là "tập hợp các nền tảng số, cả công và tư, cho phép các dịch vụ số được cung cấp trên quy mô lớn". Điểm khác biệt của WEF là:

• Nhấn mạnh hệ sinh thái mở và cạnh tranh: WEF khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân vào việc xây dựng và phát triển DPI, tạo ra một thị trường cạnh tranh và thúc đẩy đổi mới.
• Tập trung vào khả năng mở rộng quy mô: DPI được xem là công cụ để cung cấp dịch vụ số trên diện rộng, tiếp cận được số lượng lớn người dùng với chi phí hiệu quả.
• Khuyến khích đổi mới: WEF tin rằng DPI là nền tảng cho phép các doanh nghiệp phát triển các dịch vụ số sáng tạo, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo ra việc làm mới.

e) Các đặc điểm chung của DPI theo các tổ chức

Mặc dù có những điểm nhấn khác nhau, cả WB, EU và WEF đều thống nhất về một số đặc điểm chung của DPI:

• Tính mở (Openness): DPI thường được xây dựng dựa trên các tiêu chuẩn mở và giao thức mở, cho phép khả năng tương tác và tránh sự phụ thuộc vào một nhà cung cấp duy nhất. Tính mở thúc đẩy sự cạnh tranh và đổi mới.
• Tính tương tác (Interoperability): Các hệ thống và nền tảng khác nhau có thể giao tiếp và trao đổi dữ liệu với nhau một cách liền mạch. Điều này rất quan trọng để tạo ra một hệ sinh thái số kết nối.
• Tính bền vững (Sustainability): DPI được thiết kế để có thể duy trì và phát triển trong dài hạn, với các cơ chế quản trị và tài chính rõ ràng. Tính bền vững đảm bảo sự ổn định và tin cậy của DPI.
• Bảo mật và quyền riêng tư (Security and Privacy): Dữ liệu cá nhân được bảo vệ theo các tiêu chuẩn cao nhất, tuân thủ các quy định về bảo mật và quyền riêng tư. Đây là yếu tố then chốt để xây dựng lòng tin của người dùng vào DPI.

Hình 1: Cơ sở hạ tầng công cộng kỹ thuật số (DPI - digital public infrastructure)

Phân tích trên cho thấy mặc dù mỗi tổ chức có một góc nhìn riêng, nhưng đều thống nhất về vai trò quan trọng của DPI trong kỷ nguyên số. WB tập trung vào khía cạnh phát triển ở các nước đang phát triển, EU chú trọng bảo vệ quyền công dân trong không gian số, còn WEF nhấn mạnh vai trò của DPI trong việc thúc đẩy đổi mới và tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Các đặc điểm chung như tính mở, tính tương tác, tính bền vững, bảo mật và quyền riêng tư là những yếu tố then chốt để xây dựng một hệ thống DPI hiệu quả và bền vững. Việc hiểu rõ các quan điểm này giúp các quốc gia xây dựng chiến lược DPI phù hợp với bối cảnh và mục tiêu phát triển của mình, từ đó tận dụng tối đa tiềm năng của DPI để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội một cách bền vững và toàn diện.

Việt Nam đang trong quá trình xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng số, bao gồm cả các yếu tố cấu thành DPI, mặc dù chưa có một hệ thống hoàn chỉnh và được gọi tên chính thức là "DPI". Ttuy nhiên, đã có những bước tiến đáng kể và đang tập trung vào các khía cạnh quan trọng của DPI như đã được Liên Hợp Quốc đề cập. Để tiếp tục thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia trong thời gian tới, việc hoàn thiện, phát triển cơ sở hạ tầng số cần được tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa phù hợp với điều kiện phát triển của đất nước, bắt kịp xu thế phát triển chung của thế giới.

B.T.Hiếu – Phòng Chính sách số

Tài liệu tham khảo:

https://www.un.org/techenvoy/sites/www.un.org.techenvoy/files/29_April_2024_Interim_Report_on_Digital_Public_Infrastructure_Safeguards_open_for_public_comment.pdf;

https://www.worldbank.org/en/news/speech/2022/09/21/remarks-by-world-bank-group-president-david-malpass-at-the-future-of-digital-cooperation-building-resilience-through-saf

https://www.weforum.org/stories/2021/08/4-reasons-you-should-care-about-digital-public-infrastructure/