Trong những năm gần đây, thị trường giao dịch dữ liệu tại Trung Quốc đã có sự chuyển đổi đáng kể, trở thành nền tảng cho nền kinh tế số đang bùng nổ của đất nước. Thị trường giao dịch dữ liệu của Trung Quốc lớn nhất thế giới đặt ra các tiêu chuẩn mới cho hoạt động giao dịch dữ liệu toàn cầu.

Những điểm chính về sự phát triển của ngành giao dịch dữ liệu của Trung Quốc

Trung Quốc tin rằng dữ liệu đóng vai trò là nền tảng của số hóa và phát triển quốc gia, điều này sẽ định hình sự phát triển trong tương lai của nước này. Về vấn đề đó, ngay từ ngày 30/3/2020, Trung Quốc đã công bố “Ý kiến ​​của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc và Hội đồng Nhà nước về việc thiết lập các hệ thống và cơ chế triệt để hơn để phân bổ các yếu tố sản xuất dựa trên thị trường”, chính thức thiết lập khả năng tiếp thị của dữ liệu là “yếu tố sản xuất thị trường” thứ năm ngoài ra đất đai, lao động, vốn và công nghệ.

Trung Quốc có những loại dữ liệu nào?

Trung Quốc có những dữ liệu nào? Đó là dữ liệu cá nhân, dữ liệu độc quyền hoặc bảo mật, dữ liệu công khai, meta dữ liệu, giao tiếp kết nối giữa máy với máy, dữ liệu vệ tinh.

Vào ngày 02/12/2022, Trung Quốc đã thông qua chính sách dữ liệu quan trọng nhất cho đến nay “Ý kiến ​​của Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc và Quốc vụ viện về việc xây dựng Hệ thống cơ sở dữ liệu để sử dụng tốt hơn dữ liệu làm yếu tố sản xuất” còn được gọi là “20 biện pháp dữ liệu” tập trung vào bốn chủ đề chính liên quan đến quản lý dữ liệu, bao gồm quyền sở hữu dữ liệu, luồng dữ liệu và giao dịch, phân phối doanh thu dữ liệu và quản trị bảo mật dữ liệu. Theo các Biện pháp, Chính phủ Trung Quốc công nhận rằng “dữ liệu là một loại yếu tố sản xuất mới, dữ liệu là nền tảng của số hóa, mạng lưới và trí tuệ”. Dữ liệu đã nhanh chóng được tích hợp vào mọi khía cạnh của sản xuất, phân phối, lưu thông, tiêu dùng và quản lý dịch vụ xã hội, làm thay đổi sâu sắc phương thức sản xuất, đời sống hằng ngày và quản trị xã hội.

Vào ngày 05/01/2024, 17 bộ, bao gồm Cục Quản lý Dữ liệu Quốc gia (NDA), đã cùng nhau ban hành Kế hoạch Hành động ba năm “Thành phần Dữ liệu X” nhằm thúc đẩy việc sử dụng dữ liệu trong 12 lĩnh vực, từ sản xuất và tài chính đến đổi mới công nghệ và phát triển xanh và ít carbon. Bằng cách thúc đẩy việc sử dụng dữ liệu, Trung Quốc kỳ vọng sẽ cải thiện việc phân bổ nguồn lực và thúc đẩy các ngành công nghiệp và mô hình mới cũng như các động lực tăng trưởng kinh tế mới. Kế hoạch hành động chỉ ra rằng Trung Quốc sẽ tăng cường nỗ lực thúc đẩy ứng dụng dữ liệu cấp cao, đảm bảo chất lượng cung cấp dữ liệu, cải thiện môi trường lưu thông dữ liệu và tăng cường bảo mật dữ liệu.

Trung Quốc đã bước vào giai đoạn phát triển tích hợp mới của nền kinh tế số và nền kinh tế thực. Các yếu tố dữ liệu với tư cách là yếu tố sản xuất mới trao quyền cho các ngành công nghiệp truyền thống khác một cách toàn diện. Ba loại sản phẩm dữ liệu trên thị trường giao dịch dữ liệu của Trung Quốc là: bộ dữ liệu, dịch vụ dữ liệu và ứng dụng dữ liệu. Với sự xuất hiện của các công nghệ mới như điện toán đám mây, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo đã thúc đẩy nền kinh tế số phát triển nhanh hơn.

Chính phủ Trung ương đã ban hành rộng rãi các văn bản chính sách liên quan để thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của các ngành công nghiệp dữ liệu của Trung Quốc và các giao dịch dữ liệu trong nền kinh tế số được mong đợi trong tương lai. Trong một thị trường mở, thị trường giao dịch dữ liệu của Trung Quốc sẽ được tiêu chuẩn hóa hơn nữa để hoạt động tốt hơn, hiệu quả hơn và chất lượng cao hơn.

Tất cả các tỉnh, thành phố ở Trung Quốc đã tích cực hưởng ứng lời kêu gọi và ban hành các chính sách thúc đẩy phát triển các yếu tố dữ liệu. Mỗi vùng tiếp tục triển khai các chính sách dựa trên đặc điểm phát triển kinh tế số của mình. Hiện nay, Trung Quốc có hơn 80 trung tâm trao đổi dữ liệu và giao dịch dữ liệu trên khắp cả nước, tương đương ít nhất một trung tâm ở mỗi thành phố lớn và vừa. Thị trường dữ liệu là thị trường toàn diện trải rộng trên nhiều lĩnh vực khác nhau và các kịch bản ứng dụng tài nguyên dữ liệu của Trung Quốc rất phong phú và đầy màu sắc. Thứ nhất, theo lĩnh vực ứng dụng dữ liệu, quy mô giao dịch dữ liệu trong ngành tài chính là chiếm thị phần khoảng 35%, đây hiện là thị trường giao dịch dữ liệu lớn nhất trong các phân khúc ngành. Thứ hai, là giao dịch dữ liệu trong ngành Internet với quy mô chiếm khoảng 24%. Thứ ba, là giao dịch dữ liệu trong ngành truyền thông chiếm khoảng 9%. Thứ tư, các giao dịch dữ liệu trong ngành sản xuất, các vấn đề Chính phủ và y tế chiếm 6%-7% thị phần chung. Cuối cùng, các giao dịch còn lại chiếm khoảng 8% quy mô thị trường giao dịch dữ liệu.

Cơ sở pháp lý thị trường giao dịch dữ liệu của Trung Quốc

Điều 19 Luật An toàn dữ liệu của Trung Quốc quy định Nhà nước thiết lập và hoàn thiện hệ thống quản lý giao dịch dữ liệu, điều chỉnh hành vi giao dịch dữ liệu và xây dựng thị trường giao dịch dữ liệu. Điều khoản này cung cấp cơ sở pháp lý cơ bản cho sự phát triển của các giao dịch dữ liệu.

Tháng 12/2022, Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc và Hội đồng Nhà nước đã ban hành “Ý kiến về xây dựng hệ thống dữ liệu cơ bản để phát huy tốt hơn vai trò của các yếu tố dữ liệu” đã đề xuất “Khám phá hệ thống quyền sở hữu và hệ thống thị trường có lợi cho việc bảo vệ an ninh dữ liệu, sử dụng hiệu quả và lưu thông tuân thủ, đồng thời cải thiện hệ thống thị trường và cơ chế của các yếu tố dữ liệu”.

Theo hướng dẫn của các chính sách quốc gia, hơn 20 tỉnh và thành phố đã xây dựng các quy định địa phương về giao dịch dữ liệu là các quy định về dữ liệu, biện pháp tạm thời để quản lý thực hiện các địa điểm giao dịch dữ liệu để khuyến khích và hỗ trợ các giao dịch dữ liệu.

Điều kiện thành lập sàn giao dịch dữ liệu

Thượng Hải, Thẩm Quyến, Bắc Kinh đã ban hành Quy định về dữ lieu, quy định kế hoạch thiết lập thị trường dữ liệu, cho phép thành lập các sàn giao dịch dữ liệu, các nguyên tắc về bảo mật dữ liệu, trách nhiệm pháp lý, dữ liệu cá nhân,…

Thượng Hải, Thẩm Quyến, Quảng Đông, Quảng Tây, Hà Bắc, Thiên Ân, Đức Dương,… đã ban hành các biện pháp tạm thời hoặc các Quy định tạm thời về quản lý giao dịch dữ liệu, quy định chi tiết về:

- Cơ quan quản lý, thành lập;

- Cơ quan quản lý, giám sát;

- Các điều kiện về thực thể giao dịch dữ liệu, chủ thể giao dịch dữ liệu;

- Quy định về quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia giao dịch dữ liệu;

- Quy định về các sản phẩm dữ liệu được giao dịch;

- Quy định nghiệp vụ giao dịch dữ liệu;

- Quy định cơ quan điều hành địa điểm giao dịch dữ liệu;

- Quy định về bảo mật;

- Quy định về tiêu chuẩn kinh doanh, trong đó có quy định về cung cấp cơ sở hạ tầng giao dịch dữ liệu như địa điểm giao dịch và hệ thống thông tin giao dịch;

- Các điều cấm và thời gian áp dụng.

Hệ thống thị trường giao dịch dữ liệu

Phân loại theo khu vực và ngành dịch vụ của Trung Quốc, thị trường giao dịch dữ liệu có thể được chia thành thị trường giao dịch quốc gia, khu vực và công nghiệp. Các địa điểm giao dịch dữ liệu quốc gia bao gồm Trao đổi dữ liệu Thượng Hải, Trao đổi dữ liệu Thâm Quyến, Trao đổi dữ liệu lớn Quý Dương,... Tại đây các đối tượng dịch vụ và nhà cung cấp dịch vụ thường không giới hạn ở các đơn vị địa phương và có cam kết tỏa ra cả nước. Tuy nhiên, vị trí “quốc gia” của các sàn giao dịch này vẫn chưa được xác nhận chính thức bởi luật pháp hoặc các tổ chức có thẩm quyền.

Địa điểm giao dịch dữ liệu khu vực nằm trong khu vực lân cận để giao dịch và lưu thông dữ liệu. Hầu hết các địa điểm giao dịch dữ liệu đều được thành lập bởi các cơ quan chính quyền và báo cáo cho văn phòng tài chính địa phương, và theo đó, nhiệm vụ chính của địa điểm giao dịch dữ liệu là hồi sinh dữ liệu trong khu vực địa phương.

Các nền tảng giao dịch dữ liệu dựa trên ngành tập trung vào giao dịch và lưu thông dữ liệu cụ thể của ngành, chẳng hạn như Nền tảng dịch vụ dữ liệu lớn hàng hải Thanh Đảo và Nền tảng giao dịch dữ liệu Internet vệ tinh toàn cầu Thiểm Tây.

Đánh giá cho thấy hầu hết các tổ chức sàn giao dịch dữ liệu đều do Chính phủ lãnh đạo, trong khi một số tổ chức được Chính phủ hướng dẫn, hoạt động độc lập và hoạt động theo định hướng thị trường. Dữ liệu cho thấy hơn một nửa số tổ chức này là doanh nghiệp nhà nước hoặc doanh nghiệp 100% vốn nhà nước.

Ví dụ, Sàn giao dịch dữ liệu lớn Quý Dương ban đầu được vận hành như một công ty sở hữu hỗn hợp, nhưng hiện tại cổ phần dự kiến đã được đổi thành công ty 100% vốn nhà nước; cổ đông lớn của Công ty Thương mại Dữ liệu lớn Quốc tế Bắc Kinh, Tập đoàn Tài chính Bắc Kinh; Co., Ltd., nắm giữ 65% cổ phần và đứng đằng sau việc này thông qua Bắc Kinh. Công ty TNHH Quản lý và Vận hành Vốn Nhà nước được kiểm soát bởi Ủy ban Quản lý và Giám sát Tài sản Nhà nước Thành phố Bắc Kinh; người kiểm soát của Công ty TNHH Thương mại Dữ liệu Quảng Châu là Chính quyền Thành phố Quảng Châu, nắm giữ 70% cổ phần thông qua Công ty TNHH Tập đoàn Thương mại Quảng Châu,…

Các bên tham gia giao dịch dữ liệu

Về nguyên tắc, các bên tham gia giao dịch dữ liệu có thể là pháp nhân, tổ chức khác và thể nhân. Tuy nhiên, hiện tại, các nền tảng trao đổi dữ liệu chủ yếu dành cho người dùng doanh nghiệp và người dùng cá nhân. Một trường hợp điển hình Trung tâm giao dịch tài nguyên công cộng của thành phố Hengyang, tỉnh Hồ Nam đã ban hành “Thông báo giao dịch dự án chuyển nhượng quyền thương mại thành phố thông minh và tài nguyên dữ liệu thành phố thông minh”, trong đó, công khai quyền nhượng quyền tài nguyên dữ liệu của chính quyền địa phương thông qua cơ chế giao dịch quyền sở hữu truyền thống và quyền sở hữu dữ liệu thuộc về Chính quyền nhân dân thành phố Hengyang và người chuyển nhượng quyền tài sản là Cục dịch vụ phê duyệt và kiểm tra hành chính thành phố Hengyang. Dự án này được biết đến là giao dịch công khai đầu tiên của nhượng quyền dữ liệu ở Trung Quốc và đã thu hút sự chú ý rộng rãi trong và ngoài ngành.

Đánh giá dữ liệu

“20 biện pháp dữ liệu” hỗ trợ khám phá các mô hình định giá đa dạng và cơ chế hình thành giá phù hợp với đặc điểm của các yếu tố dữ liệu và thúc đẩy việc sử dụng dữ liệu công cộng có trả tiền để phát triển kỹ thuật số theo hướng dẫn định giá của chính phủ và định giá độc lập của doanh nghiệp và thị trường dữ liệu.

Điều 57 của Quy định dữ liệu thành phố Thượng Hải làm rõ rằng các thực thể thị trường tham gia vào hoạt động giao dịch dữ liệu có thể đặt giá riêng theo quy định của pháp luật.

Không có quy định pháp lý nào ở trên đề cập đến vấn đề dữ liệu được định giá như thế nào, đây là một trong những vấn đề cấp bách nhất trong các giao dịch dữ liệu hiện nay. Đề cập đến Đánh giá giá trị tài sản dữ liệu lớn về công nghệ thông tin (Dự thảo cho ý kiến) do Ủy ban Beacon quốc gia soạn thảo và Ý kiến hướng dẫn về định giá tài sản dữ liệu do Hiệp hội định giá tài sản Trung Quốc ban hành, định giá tài sản dữ liệu chủ yếu sử dụng phương pháp chi phí truyền thống, phương pháp thu nhập và phương pháp thị trường.

- Phương pháp chi phí thường sử dụng chi phí thay thế của tài sản dữ liệu làm cơ sở để xác định giá trị, bao gồm chi phí lập kế hoạch trước, chi phí xây dựng, chi phí vận hành và bảo trì, mua sắm phần mềm và phần cứng liên quan trực tiếp đến tài sản dữ liệu hoặc có thể được phân bổ hợp lý, chi phí cơ sở hạ tầng và chi phí quản lý công, lợi nhuận hợp lý và các loại thuế liên quan,...

- Phương pháp thu nhập thường xác định giá trị của tài sản dữ liệu bằng cách đo lường thu nhập dự kiến trong tương lai được tạo ra bởi tài sản dữ liệu và chuyển đổi nó thành giá trị hiện tại. Phương pháp thu nhập có yêu cầu cao về khả năng đo lường lợi nhuận kỳ vọng và việc định giá tài sản dữ liệu theo phương pháp thu nhập phụ thuộc nhiều vào các kịch bản ứng dụng hoặc mô hình kinh doanh của chúng và việc định giá cùng một tài sản dữ liệu có thể khá khác nhau trong các kịch bản ứng dụng khác nhau.

- Cách tiếp cận thị trường nhằm định giá và định giá bằng cách chọn các tài sản dữ liệu giống nhau hoặc tương tự như thị trường giao dịch, kích thước dữ liệu, trường ứng dụng, lĩnh vực ứng dụng,... làm tài liệu tham khảo và điều chỉnh các yếu tố cụ thể và được cá nhân hóa. Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp tiếp cận thị trường giả định sự tồn tại của một thị trường giao dịch mở và tích cực và đủ số lượng các trường hợp có thể so sánh.

Trong thực tế, một số nền tảng giao dịch sẽ yêu cầu nhà cung cấp dữ liệu gửi mô tả về đầu vào chi phí tương ứng và giá trị giao dịch của cùng một loại dữ liệu, để cung cấp cơ sở cho việc đánh giá tài sản dữ liệu tiếp theo. Guiyang Big Data Exchange cũng đã phát triển một máy tính giá giao dịch sản phẩm dữ liệu, xem xét toàn diện nhiều yếu tố giá trị như chi phí dữ liệu, chất lượng dữ liệu và nội dung bảo mật bằng cách thiết lập mô hình đánh giá, đánh giá và tính toán giá của các sản phẩm dữ liệu dựa trên mô hình kinh doanh ước tính và quy mô thị trường, để cung cấp tham chiếu giá cho hai bên đàm phán giá.

Kết luận

Có thể thấy, chính sách thúc đẩy thị trường dữ liệu của Trung Quốc về cơ bản được hình thành từ năm 2020 trở lại đây. Một mặt, do Trung Quốc đã nhận ra tầm quan trọng của việc lưu thông và sử dụng dữ liệu để nâng cao khả năng cạnh tranh trong nền kinh tế số toàn cầu. Mặt khác, kể từ đại dịch COVID-19, dữ liệu đã đi sâu vào mọi khía cạnh của đời sống kinh tế, xã hội, ý nghĩa của dữ liệu ngày càng trở nên nổi bật.

Do dữ liệu là một yếu tố mới, có những đặc thù nhất định, các quy tắc pháp lý và logic quản trị của nó khác với các yếu tố truyền thống và không còn tập trung vào việc ai sở hữu quyền tài sản dữ liệu. Thay vào đó, việc tạo điều kiện lưu thông dữ liệu để kích thích thị trường dữ liệu.

Trong Chiến lược dữ liệu quốc gia đến năm 2030 của Việt Nam được Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 02/02/2024 đã xác định “Thị trường dữ liệu là yếu tố đột phá; từng bước tạo lập và thúc đẩy mở thị trường dữ liệu; lấy thị trường dữ liệu làm động lực phát triển dữ liệu (bao gồm các hoạt động trong chuỗi giá trị của dữ liệu như thu thập, lưu trữ, làm giàu, xử lý, chia sẻ, phân tích, phân phối dữ liệu,...) và kích thích thúc đẩy chuyển đổi số các ngành, lĩnh vực”.

Như vậy, về định hướng chính sách, Việt Nam đã có những văn bản quan trọng xác định lộ trình phát triển thị trường dữ liệu. Tuy nhiên, dựa trên Chiến lược dữ liệu quốc gia, căn cứ vào tình hình cụ thể của từng bộ, ngành, địa phương để “quyết định việc xây dựng và ban hành Chiến lược dữ liệu của riêng bộ, ngành, địa phương hoặc lồng ghép các nội dung về chiến lược phát triển dữ liệu trong các đề án, kế hoạch về chuyển đổi số của bộ, ngành để thực hiện đồng bộ với Chiến lược dữ liệu quốc gia theo hướng: Đảm bảo chi tiết hóa các giải pháp, nhiệm vụ của Chiến lược dữ liệu quốc gia và phù hợp với điều kiện, nhu cầu, định hướng phát triển của bộ, ngành; tập trung vào hai mũi nhọn: (i) Xây dựng các cơ sở dữ liệu về định danh số của các đối tượng được quản lý để thuận lợi trong quản lý nhà nước, tạo sự đồng bộ, thông suốt trên toàn quốc, và (ii) Tài nguyên dữ liệu lớn để khai thác, hỗ trợ ra quyết định, nâng cao năng lực chỉ đạo điều hành của cơ quan nhà nước”.

Lê Thị Thùy  Trang

Tài liệu tham khảo

China’s Data as a Fifth Market Production Factor - an Asset on Your Balance Sheet.

Better governance to unleash the value of data: China’s practice of building a data trading system in the global context.

China Data Collection And Labeling Market Size & Outlook.

Data Governance Strategy Guidance: Boost China's Digital Government Construction Towards High-quality Development.