1. Giới thiệu

Trong bối cảnh thế giới đang trải qua cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, chuyển đổi số đã trở thành một xu hướng không thể đảo ngược, ảnh hưởng sâu sắc đến các lĩnh vực kinh tế, xã hội và quản lý nhà nước. Hạ tầng số quốc gia được xem là nền tảng quan trọng trong việc cung cấp các dịch vụ công và tư, giúp tối ưu hóa quy trình vận hành, tăng cường tính minh bạch, và thúc đẩy sự phát triển bền vững. Các quốc gia như Ấn Độ, Estonia, và Hàn Quốc đã thành công trong việc xây dựng các nền tảng số quốc gia để cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ công của người dân, từ đó thúc đẩy tài chính toàn diện, đổi mới sáng tạo và sự tham gia của cộng đồng vào các hoạt động kinh tế.

Trong bối cảnh này, IndiaStack nổi bật như một ví dụ tiêu biểu về hạ tầng kỹ thuật số mở. Được xây dựng trên các công nghệ hiện đại như định danh số Aadhaar, giao diện thanh toán hợp nhất (UPI), và chữ ký điện tử (e-Sign), IndiaStack không chỉ thay đổi cách người dân tiếp cận các dịch vụ tài chính, mà còn góp phần xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ. Những thành tựu này không chỉ thúc đẩy chuyển đổi số tại Ấn Độ mà còn cung cấp các bài học quý giá cho các quốc gia khác, đặc biệt là Việt Nam – nơi chuyển đổi số được xem là chìa khóa để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Mục tiêu của bài nghiên cứu này là phân tích vai trò của IndiaStack trong chuyển đổi số tại Ấn Độ, từ đó rút ra các bài học và khuyến nghị thực tiễn cho Việt Nam. Với sự tương đồng về quy mô dân số và mục tiêu chuyển đổi số, việc áp dụng các bài học từ IndiaStack có thể giúp Việt Nam đẩy nhanh tiến trình số hóa, nâng cao hiệu quả cung cấp dịch vụ công và thúc đẩy phát triển kinh tế số.

2. Tổng quan về IndiaStack

Định nghĩa và cấu trúc

IndiaStack là một tập hợp các công nghệ và API mở, được phát triển để tạo ra một hệ sinh thái số toàn diện tại Ấn Độ. Đây là một nền tảng số quốc gia tiên phong, kết nối các thành phần khác nhau của xã hội với các dịch vụ công và tư thông qua công nghệ hiện đại. Cấu trúc của IndiaStack bao gồm bốn lớp chính:

- Aadhaar: Hệ thống định danh số quốc gia cung cấp mã định danh duy nhất cho mỗi công dân, giúp xác minh danh tính nhanh chóng và hỗ trợ các dịch vụ công như y tế, giáo dục, và an sinh xã hội.

- e-KYC: Một dịch vụ xác thực điện tử dựa trên dữ liệu Aadhaar, cho phép các tổ chức tài chính và doanh nghiệp thực hiện quy trình xác minh khách hàng một cách nhanh chóng, an toàn và tiết kiệm chi phí.

- UPI (Unified Payments Interface): Giao diện thanh toán hợp nhất giúp thực hiện các giao dịch tài chính tức thời giữa các tài khoản ngân hàng trên nền tảng điện tử, hỗ trợ quá trình tài chính toàn diện và giảm sự phụ thuộc vào tiền mặt.

- e-Sign: Một dịch vụ chữ ký điện tử giúp người dùng ký các tài liệu và thực hiện các giao dịch trực tuyến một cách tiện lợi và bảo mật.

Những thành phần này phối hợp chặt chẽ với nhau, tạo thành một hệ sinh thái thống nhất, hỗ trợ các cơ quan nhà nước và doanh nghiệp tư nhân trong việc cung cấp các dịch vụ một cách hiệu quả và minh bạch.

Mục tiêu và tầm nhìn

Mục tiêu chính của IndiaStack là xây dựng một hạ tầng số mở, tạo cơ hội tiếp cận bình đẳng cho tất cả người dân, bất kể khu vực địa lý hay điều kiện kinh tế. Nền tảng này được thiết kế để:

- Thúc đẩy tài chính toàn diện: Đưa các dịch vụ tài chính đến gần hơn với người dân, đặc biệt là các cộng đồng yếu thế, thông qua các giải pháp thanh toán điện tử hiện đại.

- Cải thiện tính minh bạch trong dịch vụ công: Sử dụng công nghệ định danh số để giảm thiểu gian lận, nâng cao hiệu quả phân phối và đảm bảo các chương trình phúc lợi đến đúng đối tượng.

- Khuyến khích đổi mới sáng tạo: Việc cung cấp các API mở đã tạo điều kiện cho các doanh nghiệp phát triển các ứng dụng và dịch vụ mới, đóng góp vào sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp tại Ấn Độ.

Với tầm nhìn dài hạn, IndiaStack không chỉ hướng đến chuyển đổi số mà còn nhắm tới việc cải thiện chất lượng sống của người dân và tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của quốc gia. Hệ thống này đã trở thành hình mẫu tiêu biểu, cung cấp nhiều bài học quý báu cho các quốc gia khác trong việc xây dựng hạ tầng số quốc gia.

3. Vai trò của IndiaStack trong chuyển đổi số tại Ấn Độ

IndiaStack đã đóng vai trò trung tâm trong hành trình chuyển đổi số tại Ấn Độ, tác động mạnh mẽ đến nhiều lĩnh vực từ tài chính, dịch vụ công cho đến hệ sinh thái khởi nghiệp. Các sáng kiến như UPI, Aadhaar và các API mở đã không chỉ cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân mà còn đặt nền tảng cho sự phát triển bền vững của quốc gia.

(1) Tăng cường tài chính toàn diện

Một trong những thành tựu nổi bật nhất của IndiaStack là việc triển khai Unified Payments Interface (UPI), giúp cách mạng hóa hệ thống thanh toán tại Ấn Độ. UPI cho phép thực hiện các giao dịch tức thời giữa các tài khoản ngân hàng thông qua ứng dụng di động, giúp loại bỏ sự phức tạp của các quy trình truyền thống.

Nguồn: NPCI

Hệ thống UPI đã tạo điều kiện cho hơn 80% người dân Ấn Độ tiếp cận các dịch vụ tài chính, đặc biệt là tại các khu vực nông thôn và những nhóm yếu thế trước đây bị loại khỏi hệ thống tài chính chính thống. Việc sử dụng UPI đã giảm thiểu đáng kể nhu cầu sử dụng tiền mặt, tăng cường tính minh bạch và giảm chi phí giao dịch, từ đó hỗ trợ sự phát triển của các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

(2) Cải thiện dịch vụ công

Aadhaar, hệ thống định danh số quốc gia, đã thay đổi cách thức chính phủ cung cấp dịch vụ công tại Ấn Độ. Aadhaar cung cấp một mã định danh số duy nhất cho mỗi công dân, giúp giải quyết các vấn đề lâu đời như gian lận, thất thoát và sự thiếu chính xác trong các chương trình phúc lợi.

Nguồn: UIDAI

Aadhaar đã được tích hợp vào các chương trình phúc lợi như phân phối lương thực, hỗ trợ tài chính và chăm sóc sức khỏe. Điều này đảm bảo các khoản trợ cấp đến đúng đối tượng, giảm thiểu gian lận và nâng cao hiệu quả quản lý. Ngoài ra, Aadhaar còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở tài khoản ngân hàng, đăng ký dịch vụ viễn thông và thực hiện giao dịch tài chính.

(3) Thúc đẩy khởi nghiệp và đổi mới

Các API mở của IndiaStack đã trở thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy đổi mới sáng tạo tại Ấn Độ. Các doanh nghiệp, đặc biệt là trong lĩnh vực fintech, đã tận dụng các API này để xây dựng các ứng dụng và dịch vụ mới, từ đó thay đổi cách người dân tiếp cận các sản phẩm tài chính, giáo dục và chăm sóc sức khỏe.

Hơn 2.000 ứng dụng fintech đã được phát triển dựa trên các API của IndiaStack, tạo ra một hệ sinh thái khởi nghiệp sôi động và thu hút đầu tư lớn từ cả trong và ngoài nước. Trong năm 2024, Ấn Độ đã thu hút hơn 10 tỷ USD đầu tư vào các công ty fintech, phần lớn nhờ vào hạ tầng kỹ thuật số mở của IndiaStack.

Những số liệu trên minh chứng cho tác động sâu rộng của IndiaStack trong việc thúc đẩy chuyển đổi số tại Ấn Độ, từ việc tăng cường tài chính toàn diện, cải thiện hiệu quả dịch vụ công đến việc thúc đẩy khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo.

4. Bài học từ IndiaStack cho Việt Nam

IndiaStack là một mô hình mẫu điển hình về hạ tầng số, tạo ra sự chuyển đổi số mạnh mẽ trong các lĩnh vực tài chính, dịch vụ công và đổi mới sáng tạo. Từ thành công của Ấn Độ, Việt Nam có thể học hỏi và áp dụng những bài học sau để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số quốc gia. Để những bài học này thực tiễn hơn, cần đặt chúng trong bối cảnh cụ thể về hiện trạng chuyển đổi số tại Việt Nam.

(1) Về phát triển hạ tầng định danh số

Hiện tại, Việt Nam đã bắt đầu triển khai một số nền tảng định danh số, điển hình là Cơ sở Dữ liệu Quốc gia về Dân cư với hơn 98 triệu thông tin dân cư được thu thập và quản lý. Trong quá trình phát triển một hệ thống định danh số quốc gia, việc học tập những mặt tích cực và cải thiện những mặt hạn chế của những chương trình như Aadhaar sẽ tạo điều kiện kết nối dữ liệu giữa các cơ quan nhà nước và dịch vụ tư nhân, giúp tăng hiệu quả quản lý.

Việc tăng cường áp dụng định danh số sẽ cải thiện khả năng truy cập các dịch vụ công và hỗ trợ các chương trình an sinh xã hội, đảm bảo trợ cấp đến đúng đối tượng. Đồng thời, định danh số có thể tích hợp với các dịch vụ tài chính để mở rộng khả năng tiếp cận của người dân, đặc biệt là ở khu vực nông thôn.

(2) Xây dựng hệ thống thanh toán điện tử toàn diện

Việt Nam đã có những tiến bộ đáng kể trong phát triển thanh toán điện tử. Tỷ lệ người dân có tài khoản ngân hàng đạt 87% vào năm 2023, nhưng giao dịch không dùng tiền mặt vẫn tập trung chủ yếu ở thành phố lớn. Việc học tập và triển khai một hệ thống thanh toán tương tự UPI sẽ giúp mở rộng tài chính toàn diện đến các khu vực nông thôn, nơi mà hạ tầng tài chính vẫn chưa phát triển mạnh mẽ.

Hệ thống thanh toán tương tự UPI cần đảm bảo chi phí thấp, tích hợp liền mạch với các ngân hàng, tổ chức tài chính, và ví điện tử. Điều này sẽ không chỉ thúc đẩy thương mại điện tử mà còn giảm sự phụ thuộc vào tiền mặt, cải thiện tính minh bạch trong giao dịch.

(3) Khuyến khích sử dụng API mở

Mặc dù Việt Nam đã có các nỗ lực phát triển nền tảng tích hợp dữ liệu quốc gia, việc cung cấp API mở vẫn còn hạn chế. Các API mở tương tự IndiaStack có thể hỗ trợ doanh nghiệp phát triển các ứng dụng và dịch vụ sáng tạo trong lĩnh vực fintech, giáo dục, y tế và giao thông.

Các lĩnh vực như y tế và giáo dục đang thiếu hụt các giải pháp công nghệ phù hợp, với chi phí phát triển cao do thiếu các nền tảng API tiêu chuẩn. Việc xây dựng các API mở sẽ giúp giảm chi phí và thời gian phát triển, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp nhỏ và khởi nghiệp tham gia vào hệ sinh thái số.

(4) Đảm bảo an ninh và quyền riêng tư

An ninh mạng và bảo vệ dữ liệu cá nhân là vấn đề đang được Việt Nam quan tâm, nhưng việc triển khai vẫn chưa đồng đều. Tính đến năm 2023, khoảng 70% doanh nghiệp tại Việt Nam không có biện pháp bảo mật đủ mạnh, dẫn đến nhiều vụ tấn công mạng và rò rỉ dữ liệu cá nhân.

Việc đầu tư vào công nghệ bảo mật, ban hành các tiêu chuẩn rõ ràng về bảo vệ dữ liệu và nâng cao nhận thức của người dân sẽ là chìa khóa để đảm bảo an toàn cho hệ thống kỹ thuật số.

5. Kết luận

IndiaStack đã chứng minh vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy chuyển đổi số tại Ấn Độ, trở thành một hình mẫu điển hình cho các quốc gia đang tìm kiếm giải pháp số hóa hiệu quả. Với các thành phần như hệ thống định danh số Aadhaar, giao diện thanh toán hợp nhất UPI, và các API mở, IndiaStack đã tạo nên một hệ sinh thái số toàn diện, hỗ trợ tài chính toàn diện, cải thiện chất lượng dịch vụ công, và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Thành công của IndiaStack không chỉ mang lại những lợi ích kinh tế và xã hội to lớn cho Ấn Độ mà còn cung cấp những bài học quý báu về cách thiết kế và triển khai hạ tầng kỹ thuật số quốc gia. Đối với Việt Nam, những bài học từ IndiaStack là cơ hội để tăng tốc tiến trình chuyển đổi số, tối ưu hóa hiệu quả hoạt động của chính phủ và doanh nghiệp, đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

Lê Hà Trang - Văn phòng Cục

Tài liệu tham khảo

1. International Monetary Fund (IMF), Stacking up the Benefits: Lessons from India’s Digital Journey, 2023. [Online]. Available: https://www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2023/03/31/Stacking-up-the-Benefits-Lessons-from-Indias-Digital-Journey-531692

2. Bộ Thông tin và Truyền thông, "Báo cáo tình hình chuyển đổi số quốc gia tháng 6 năm 2024," Cổng Thông tin điện tử Bộ Thông tin và Truyền thông, 2024. [Online]. Available: https://mic.gov.vn/bao-cao-tinh-hinh-chuyen-doi-so-quoc-gia-thang-6-nam-2024-197240704083827059.htm.

3. World Bank, "Chuyển đổi số tại Việt Nam: Không kỹ năng, không thành công," World Bank Blogs, 2020. [Online]. Available: https://blogs.worldbank.org/vi/eastasiapacific/chuyen-doi-so-tai-viet-nam-khong-ky-nang-khong-thanh-cong.

4. UIDAI, Aadhaar Dashboard: National Identity Statistics, 2024. [Online]. Available: https://uidai.gov.in/aadhaar_dashboard/india.php

5. NPCI, UPI Product Statistics, 2024. [Online]. Available: https://www.npci.org.in/what-we-do/upi/product-statistics