1. Tổng quan
Giữa bối cảnh toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng, sự tiến triển không ngừng của công nghệ là ngọn hải đăng của sự chuyển đổi và thách thức. Các hệ thống tư pháp trên toàn thế giới đang áp dụng chuyển đổi số để làm cho các quy trình pháp lý dân sự và thương mại hiệu quả hơn.
Trong mấy thập niên vừa qua, quản lý tư pháp của Uganda phần lớn được thiết lập và thúc đẩy bởi mô hình "toàn ngành" được áp dụng vào cuối những năm 1990 để giải quyết các khoảng cách và thách thức mang tính hệ thống. "Cách tiếp cận liên kết chuỗi" này đã truyền cảm hứng cho các cải cách sâu rộng trong hệ thống tư pháp của Uganda, được xác định bởi sự đổi mới và tích hợp chuyển đổi số vào các quy trình nghiệp vụ vượt qua các ranh giới thể chế. Thông qua chương trình tư pháp lấy con người làm trung tâm, các thể chế tư pháp của Uganda do Tòa án lãnh đạo đang áp dụng các hoạt động sáng tạo, trao quyền cho các bên liên quan bằng thông tin và cung cấp các nền tảng kỹ thuật số để tạo điều kiện tiếp cận công lý cho tất cả mọi người.
2. Kinh nghiệm và tác động của chuyển đổi số trong quản lý tư pháp ở Uganda
Phân tích cải cách công lý số và tác động của chúng (tiếp theo Phần 2)
Truy tố
Tại Cơ quan Công tố, Hệ thống thông tin quản lý vụ án công tố là nền tảng công lý điện tử được sử dụng để quản lý tất cả các vụ án hình sự do Cảnh sát (điều tra viên) đệ trình và được phê duyệt để truy tố. Hệ thống thông tin quản lý vụ án công tố được triển khai tại các Cơ quan Công tố trên toàn quốc cung cấp cơ sở dữ liệu hồ sơ tội phạm và sổ đăng ký điện tử cho tất cả các vụ án hình sự được chuyển tiếp và xử lý bởi các Cơ quan Công tố trên toàn quốc, hệ thống quản lý tài liệu và hình ảnh để giảm các trường hợp mất hồ sơ và chậm trễ trong quá trình truy tố; cơ chế cộng tác và phối hợp giữa các công tố viên trên khắp các Cơ quan Công tố bằng cách liên kết các hoạt động của tất cả các văn phòng và điểm nghiệp vụ trên toàn quốc, một điểm chuyển thông tin tội phạm quốc gia để biết thông tin về bản chất tội phạm liên quan đến bất kỳ công dân hoặc người không phải công dân nào trong phạm vi Uganda; thông tin quản lý kịp thời để hỗ trợ ra quyết định; và chuyển dữ liệu/thông tin đến các tổ chức Ngành Tư pháp, Luật pháp và Trật tự có liên kết chặt chẽ với hoạt động của Cơ quan Công tố (cụ thể là cảnh sát và tư pháp Uganda).
Hệ thống thông tin quản lý vụ án công tố có tiềm năng tác động lớn đến hệ thống tư pháp hình sự ở Uganda do vai trò của Cơ quan Công tố trong các thủ tục tố tụng liên quan đến các vụ án hình sự. Tuy nhiên, những thách thức liên quan đến việc triển khai toàn diện tại các Cơ quan Công tố trên khắp cả nước (do hạn chế về cơ sở hạ tầng) và việc áp dụng hạn chế của các công tố viên đã giảm thiểu tác động của nó. Việc tích hợp giữa Hệ thống thông tin quản lý vụ án công tố, Hệ thống thông tin cảnh sát điện tử và Hệ thống thông tin quản lý vụ án điện tử trong ngành tư pháp sẽ mang lại giá trị đáng kể cho quy trình quản lý vụ án hình sự với khả năng quản lý điện tử các hồ sơ vụ án trong toàn bộ chuỗi tư pháp hình sự. Những nỗ lực tích hợp Hệ thống thông tin quản lý vụ án công tố và Hệ thống thông tin quản lý vụ án điện tử đang được tiến hành và được tạo điều kiện thông qua hệ thống trạm tích hợp của Chính phủ Uganda do Cơ quan Công nghệ Thông tin Quốc gia điều hành.
Xét xử
Hệ thống thông tin quản lý vụ án điện tử được triển khai vào năm 2021 tại một số tòa án thí điểm như: Tòa án tối cao; Tòa phúc thẩm/Tòa án hiến pháp; Tòa án chống tham nhũng; Tòa án đất đai; Tòa án dân sự; Tòa án thương mại; Tòa án sơ thẩm Mengo; Tòa án tối cao Luwero; Tòa án tội phạm quốc tế; Tòa án hình sự; Tòa án sơ thẩm Buganda Road; Tòa án sơ thẩm tiêu chuẩn, tiện ích và động vật hoang dã…
Hình: Hệ thống thông tin quản lý vụ án điện tử (Nguồn Internet)
Hệ thống thông tin quản lý vụ án điện tử cung cấp một nền tảng số quản lý vụ án an toàn, minh bạch và có trách nhiệm mà nhân viên tòa án (cán bộ tư pháp) và người kiện tụng có thể truy cập cho tất cả các vụ án dân sự và hình sự. Thông qua Hệ thống thông tin quản lý vụ án điện tử, người kiện tụng có thể nộp hồ sơ trực tuyến và thực hiện tất cả các khoản thanh toán tòa án bắt buộc cho Cơ quan Doanh thu Uganda (URA) theo phương thức điện tử thông qua tích hợp với cổng thanh toán của Chính phủ Uganda.
Với vị thế chiến lược của ngành tư pháp – được giao nhiệm vụ xét xử mọi vụ án (dân sự và hình sự) trên khắp cả nước, việc triển khai Hệ thống thông tin quản lý vụ án điện tử tại tòa án là một sự can thiệp mang tính thay đổi cuộc chơi trong việc quản lý tư pháp tại Uganda. Những nỗ lực đang được tiến hành để triển khai đầy đủ Hệ thống thông tin quản lý vụ án điện tử tại tất cả các tòa án (và các phân khu tòa án) trên khắp cả nước. Việc tích hợp Hệ thống thông tin quản lý vụ án điện tử với các nền tảng công lý điện tử trên khắp các tổ chức Ngành Tư pháp, Luật pháp và Trật tự và hơn thế nữa sẽ cung cấp các cơ chế trao đổi dữ liệu cho các công tố viên, cố vấn pháp lý tư nhân (xử lý các vụ án tại tòa án), nhân viên cải huấn, cảnh sát, nhà tạm giam (trong các vấn đề liên quan đến tội phạm vị thành niên), nhân viên dịch vụ cộng đồng và nhà cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý.
Việc số hóa các quy trình nghiệp vụ của tòa án thông qua Hệ thống thông tin quản lý vụ án điện tử dự kiến sẽ cải thiện việc lưu trữ hồ sơ và giảm sự chậm trễ cũng như tình trạng tồn đọng hồ sơ bằng cách tự động hóa và chuẩn hóa các thủ tục thủ công, giảm tương tác giữa người với người, do đó làm cho việc tham gia vào các xu hướng tham nhũng trở nên khó khăn về mặt kỹ thuật và thực tế, hướng dẫn người dùng thực hiện các hoạt động tại tòa án hàng ngày và thông báo cho người dùng về các hành động đang chờ xử lý, cải thiện hiệu quả chung và tiết kiệm chi phí, cho phép ban quản lý tòa án đưa ra quyết định sáng suốt về các thủ tục và phân bổ nguồn lực tốt hơn, đồng thời đóng vai trò trung tâm trong việc di chuyển các hồ sơ vụ án giữa các tổ chức Ngành Tư pháp, Luật pháp và Trật tự - từ cơ quan thực thi pháp luật (cảnh sát), cơ quan Công tố; đến tòa án, đến cơ quan cải tạo (nhà tù), v.v. dẫn đến cải thiện giao tiếp và giảm khả năng xảy ra lỗi xử lý vụ án.
Việc giới thiệu công nghệ hội nghị truyền hình tại tòa án Uganda đã phần nào cung cấp giải pháp cho tình trạng tồn đọng vụ án bằng cách giảm thiểu sự chậm trễ về mặt thủ tục, tăng hiệu quả chi phí cho người sử dụng tòa án và giảm thiểu những thách thức do khoảng cách địa lý không thuận tiện đến tòa án, đồng thời tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của hệ thống. Tất cả các phán quyết của tòa án đều được công bố trực tuyến để công chúng có thể truy cập thông qua ULII – một dịch vụ pháp lý miễn phí do đơn vị báo cáo luật của Ngành tư pháp cung cấp (tại website https://ulii.org/). Điều này góp phần tăng cường khả năng tiếp cận hệ thống quản lý tư pháp hiệu quả và nâng cao lòng tin của công chúng vào các thể chế tư pháp. Do một số lý do hạn chế hoặc không thể tiếp cận Tòa án, dịch vụ Hội nghị truyền hình đã cung cấp nền tảng để bị cáo có thể ra Tòa án thông qua liên kết video với các cơ sở giam giữ. Trong quá trình thẩm vấn chính, thẩm vấn chéo và thẩm vấn lại, nhân chứng có thể nhìn thấy người đặt câu hỏi và bất kỳ người nào khác đưa ra tuyên bố liên quan đến bằng chứng của nhân chứng, và tòa án có thể nghe và quan sát thái độ của nhân chứng. Hiện nay, tòa án có thể tiếp nhận bằng chứng bằng liên kết âm thanh video từ các bên liên quan đến vụ án (đặc biệt là các nhân chứng) không thể ra tòa do tuổi còn nhỏ, tuổi già, khoảng cách và chi phí. Các nhân chứng có thể ra tòa trực tuyến thông qua tiện ích nghe nhìn với khuôn mặt được nhìn thấy rõ ràng để tạo điều kiện cho cố vấn pháp lý và viên chức tư pháp chủ tọa xác định và thẩm tra. Kết quả là, ví dụ, phụ nữ và trẻ em là nạn nhân của bạo lực tình dục và bạo lực giới có thể ra tòa qua liên kết video để tránh bị xâm hại lần thứ hai, điều mà họ phải chịu khi phải ra tòa để làm chứng trước sự chứng kiến của những kẻ xâm hại họ.
Giam giữ và cải tạo
Hệ thống thông tin quản lý tù nhân được triển khai tại Cơ quan quản lý nhà tù Uganda cung cấp chức năng giám sát tù nhân số bởi các viên chức nhà tù và cung cấp chức năng thu thập, xử lý, phân tích và phổ biến dữ liệu về tất cả các hoạt động quản lý tù nhân. Các hoạt động này bao gồm tiếp nhận tù nhân, tham dự phiên tòa và lên lịch, xác thực sinh trắc học, thả và rời khỏi nơi giam giữ, quản lý và quản lý bản án, phân loại tù nhân, quản lý đồn trại giam, quản lý tài sản của tù nhân,…
Việc tích hợp Hệ thống thông tin quản lý tù nhân và Hệ thống thông tin quản lý vụ án điện tử trong ngành tư pháp hiện đang trong giai đoạn triển khai. Việc trao đổi dữ liệu giữa Hệ thống thông tin quản lý tù nhân và Hệ thống thông tin quản lý vụ án điện tử sẽ tăng thêm giá trị đáng kể cho chuỗi tư pháp hình sự bằng cách có thể giải quyết các thách thức liên quan đến việc quá hạn tạm giam – một vấn đề dai dẳng đối với hệ thống tư pháp của Uganda có thể được khắc phục một phần thông qua việc lưu chuyển (và quản lý) thông tin hiệu quả giữa tòa án và nhà tù.
Việc tích hợp Hệ thống thông tin quản lý tù nhân với các hệ thống trong Cảnh sát Uganda có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc chia sẻ dữ liệu tiền án và hồ sơ tội phạm để làm phong phú thêm quá trình điều tra tội phạm/tình báo tội phạm và giảm thêm tỷ lệ tái phạm của Uganda vốn đã thấp nhất ở Châu Phi (thông qua việc theo dõi các cựu tù nhân và chia sẻ dữ liệu này với các cơ quan thực thi pháp luật).
(còn tiếp)
Nguyễn Thanh Thủy - Phòng Quản lý đầu tư
Tài liệu tham khảo:
- https://cepiluganda.org/news-blog/understanding-the-administration-of-the-judiciary-act-2020;
- https://iacajournal.org;
- https://www.parliament.go.ug;
- https://dashboard.hiil.org/publications/trend-report-2021-delivering-justice/case-study-local-council-courts-in-uganda;
- https://www.sdg16.plus/justice;
- http://www.commonlii.org;
- https://www.hiil.org;
- https://governance.jlos.go.ug/index.php/component/k2/item/121-access-to-justice-strategic-plan-2020-2025;
- https://www.newvision.co.ug/category/news/number-of-prisoners-in-uganda-up-by-23-report-NV_182211;
- https://upf.go.ug;
- https://ulii.org;
- https://mia.go.ug/about-us/objectives;
- https://sdgs.un.org/goals/goal16;
- https://www.uncdf.org/article/7859/closing-the-growing-digital-skills-gap-in-uganda.