1. Tổng quan

Thế giới đang bước vào kỷ nguyên của chuyển đổi số, phát triển kinh tế số và xã hội số, đây là quá trình thay đổi và phát triển gắn liền với việc ứng dụng công nghệ số vào mọi mặt của đời sống xã hội. Các sản phẩm mới, dịch vụ mới, mô hình hoạt động mới dựa trên công nghệ và dữ liệu số liên tục xuất hiện, làm thay đổi chuỗi giá trị toàn cầu và mặt bằng cạnh tranh. Các doanh nghiệp ngày càng phụ  thuộc vào công nghệ số, từ sản xuất đến phân phối và trong lĩnh  vực dịch vụ. Chuỗi cung ứng tích hợp với các công nghệ số mang lại hiệu quả, năng suất cao hơn và tăng sự hài lòng của khách hàng. Kỹ năng số đã trở thành một nhu cầu thiết yếu, giúp công dân tiếp cận các dịch vụ, tham gia vào nền kinh tế số, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tăng trưởng kinh tế. 

Nhận thức được tầm quan trọng của kỹ năng số của con người đối với quá trình chuyển đổi số, phát triển kinh tế số và xã hội số, nhiều quốc gia đã có các hành động để xác định, đánh giá thực trạng và có chính sách phát triển, nâng cao kỹ năng số cho công dân của họ. Trong đó, việc phát triển chính sách và khung kỹ năng số đã được nhiều quốc gia, khu vực quan tâm đặc biệt.

2. Tình hình phát triển chính sách và khung kỹ năng số ở Châu Phi 

Hiện nay, nhiều khung kỹ năng số đã được xây dựng nhằm trang bị các kiến thức và kỹ năng số cho mọi người dân để thích ứng với sự phát triển và ứng dụng của công nghệ trong mọi lĩnh vực của đời sống, xã hội trong thời đại số. Các chính phủ trên toàn thế giới nhận ra nhu cầu về một cách tiếp cận toàn xã hội đối với kỹ năng số. Ở Châu Phi, việc phát triển các kỹ năng số trong các lĩnh vực then chốt là ưu tiên với mục tiêu công nghiệp hóa và giải quyết nhu cầu lao động của nền kinh tế số đang phát triển. 

Hình: Nhu cầu về kỹ năng số ở Châu Phi vào năm 2030 (%)

 (Nguồn: Weforum 2020)

2.1. Các chính sách và khung kỹ năng số ở cấp độ lục địa và khu vực 

Liên minh Châu Phi và các quốc gia thành viên muốn thúc đẩy sự tự lực, thúc đẩy đổi mới và tăng cường quyền sở hữu của người châu Phi trong lĩnh vực kỹ thuật số. Trong Chiến lược chuyển đổi số, Liên minh Châu Phi cam kết phát triển 'chương trình phát triển kỹ năng điện tử trực tuyến quy mô lớn để cung cấp kiến thức và kỹ năng cơ bản về bảo mật và quyền riêng tư trong môi trường số'. Kiến thức và kỹ năng số là yếu tố quan trọng đối với quyền sở hữu và quyền hành của người châu Phi đối với quá trình chuyển đổi số của riêng mình. Để giúp công dân trở thành nhà sản xuất cạnh tranh chứ không chỉ là người tiêu dùng thụ động trong nền kinh tế số toàn cầu, các chính phủ châu Phi cần đầu tư vào nền tảng của quá trình chuyển đổi số, bao gồm kiến thức số và kỹ năng số cùng với các thành phần khác như cơ sở hạ tầng cơ bản đáng tin cậy. Sự tham gia có trách nhiệm và an toàn vào không gian trực tuyến sẽ trở nên quan trọng hơn nữa khi các quốc gia châu Phi hướng tới hội nhập khu vực. Một cách tiếp cận hài hòa đối với kiến thức số và kỹ năng số sẽ rất cần thiết để áp dụng các chính sách của lục địa trên một số lĩnh vực khác nhau. 

Một bước quan trọng hướng tới việc thúc đẩy các cơ quan của Châu Phi trong quá trình chuyển đổi số là Chiến lược Giáo dục Số và Kế hoạch Triển khai (2023-2028) của Liên minh Châu Phi, một chiến lược được soạn thảo theo Sáng kiến Chính sách và Quy định ba bên Liên minh Châu Phi - Liên minh Châu Âu - Liên minh Viễn thông Quốc tế cho Châu Phi Số, nêu rõ cách nâng cao trình độ hiểu biết số trên khắp lục địa. Rút ra những bài học kinh nghiệm trong đại dịch COVID-19, một trong những mục tiêu của sáng kiến là xây dựng và triển khai Khung Chứng nhận Kỹ năng số và Hiểu biết Số cho Giáo viên trên toàn lục địa dựa trên Khung Năng lực công nghệ thông tin dành cho Giáo viên của UNESCO và Khung DigComp dành cho Nhà giáo dục của Liên minh Châu Âu (DigCompEdu). Học viện Kỹ thuật số Smart Africa sắp hoàn thiện khung kỹ năng số của Châu Phi dựa trên các khung quốc tế, bao gồm khung Liên minh Châu Âu - DigComp2.2, khung kỹ năng số của UNESCO, cũng như Kỹ năng số cho trẻ em của UNICEF và các khung kỹ năng số của Nigeria, Nam Phi và Vương quốc Anh.

Khi điều chỉnh các khung kỹ năng số cho phù hợp với bối cảnh châu Phi, Học viện Kỹ thuật số Smart Africa đã dựa theo UNESCO để mở rộng khung DigComp2.2 của Liên minh Châu Âu bằng cách đưa vào một trình độ kỹ năng mới cho những người không có bất kỳ kỹ năng số và công nghệ số nào. Sáu trụ cột (thiết bị vận hành, thông tin và kỹ năng số, truyền thông, nội dung số, an toàn và giải quyết vấn đề) bao gồm các kỹ năng cần thiết để tham gia một cách có trách nhiệm và an toàn vào không gian số, bảo vệ bản thân, tổ chức và toàn xã hội khỏi những rủi ro và tác hại phát sinh từ các công cụ số. Học viện Kỹ thuật số Smart Africa tiếp tục tăng cường ảnh hưởng của mình trên khắp lục địa bằng cách xây dựng các học viện kỹ thuật số quốc gia tại sáu quốc gia châu Phi, cụ thể là Benin, Ghana, Bờ Biển Ngà, Cộng hòa Congo, Rwanda và Sierra Leone. Tại Rwanda, nơi đặt trụ sở chính của Smart Africa, liên minh đã hợp tác với chính phủ để cung cấp đào tạo ngắn hạn cho nhân viên công nghệ thông tin trong khu vực công, trong khi các chương trình khác tập trung vào các chuyên gia, giáo viên, doanh nhân, người tiêu dùng và công dân. Học viện Kỹ thuật số Smart Africa cũng đang trong quá trình phát triển Chỉ số kỹ năng số cho châu Phi. 

Các Cộng đồng Kinh tế khu vực và chính phủ quốc gia, những đơn vị thực hiện tham vọng của lục địa, nhấn mạnh vào các kỹ năng số để tạo việc làm, năng suất và phát triển kinh tế, thường cũng hướng đến mục tiêu bao gồm phụ nữ và các nhóm thiểu số. Bên cạnh những nỗ lực này, các Cộng đồng Kinh tế khu vực chỉ đóng một vai trò hạn chế trong việc xây dựng và triển khai các chính sách và khung kỹ năng số. Nguyên nhân là do hầu hết các Cộng đồng Kinh tế khu vực đều thiếu vốn và thiếu nhân sự, và việc phát triển các khung kỹ năng số theo truyền thống nằm ngoài phạm vi hướng đến thương mại của hầu hết các Cộng đồng Kinh tế khu vực.

2.2. Kinh nghiệm của Rwanda, Senegal và Nam Phi trong việc phát triển và triển khai các chính sách và khung kỹ năng số

Hầu hết các quốc gia châu Phi đều đề cập đến kỹ năng số trong các chiến lược phát triển công nghệ thông tin của mình. Tuy nhiên, chỉ có một số ít quốc gia, bao gồm Botswana, Kenya, Nigeria, Rwanda và Nam Phi, đã phát triển các chính sách hoặc khung kỹ năng số quốc gia độc lập. Những quốc gia có khung kỹ năng số nhấn mạnh đến nhu cầu xây dựng năng lực số để tăng cường phát triển kinh tế xã hội, thúc đẩy việc làm và tăng khả năng cạnh tranh ở cấp độ khu vực hoặc toàn cầu. Trước các mối đe dọa giám sát trực tuyến, do các quốc gia thúc đẩy và các mô hình kinh doanh săn mồi của các công ty công nghệ lớn của Hoa Kỳ hoặc Trung Quốc, thông tin trực tuyến sai lệch và các mối đe dọa an ninh mạng, cần phải nhấn mạnh hơn nữa vào các kỹ năng số cho công dân để tiếp cận internet một cách an toàn. 

Các phương pháp tiếp cận kỹ năng số 

Rwanda, Senegal và Nam Phi đã ưu tiên lĩnh vực kỹ thuật số như một nguồn tạo việc làm tiềm năng, đồng thời họ cũng coi các kỹ năng số là một yếu tố tiềm năng góp phần tạo ra việc làm gián tiếp.

Nâng cao kỹ năng số là cốt lõi trong khát vọng của Rwanda trở thành một quốc gia có thu nhập cao vào năm 2050, một trung tâm công nghệ thông tin và truyền thông khu vực và là đối thủ cạnh tranh toàn cầu về đổi mới, nghiên cứu và phát triển. Rwanda mong muốn trở thành một nền kinh tế dựa trên dữ liệu và xã hội dựa trên tri thức, cung cấp việc làm có thu nhập cho công dân của mình trong khi xóa bỏ tình trạng nghèo đói cùng cực. Mục tiêu là tạo ra 3 triệu việc làm dựa trên công nghệ thông tin và truyền thông vào năm 2030, tăng từ 1 triệu việc làm vào năm 2016 (theo Chiến lược phát triển kỹ năng quốc gia và thúc đẩy việc làm 2019-2024 của Rwanda). Bằng cách thúc đẩy sự xuất sắc trong nghiên cứu và phát triển, Rwanda cũng muốn chuyển từ một nước nhập khẩu kỹ năng thành một nước xuất khẩu kỹ năng để cạnh tranh trong nền kinh tế kỹ thuật số toàn cầu.

Những trở ngại chính trong việc đạt được tầm nhìn của Rwanda là khả năng chi trả cho các thiết bị và trình độ hiểu biết và kỹ năng số thấp hoặc thiếu. Chính phủ chỉ xem xét 30% thanh thiếu niên (tuổi 16-30) có hiểu biết về kỹ thuật số, trong khi sự phân chia kỹ thuật số đặc biệt được cảm nhận dọc theo ranh giới thành thị-nông thôn và giới tính. Số lượng sử dụng internet thấp như vậy làm chậm sự phát triển của quốc gia và hạn chế khả năng cạnh tranh của quốc gia trong khu vực và toàn cầu theo nhiều cách khác nhau. Nếu không có hiểu biết cơ bản về kỹ thuật số, hầu hết dân số không thể truy cập các dịch vụ chính phủ điện tử thông qua cổng thông tin điện tử 'Irembo'. Trình độ kỹ năng số thấp trong nhóm dân số trong độ tuổi lao động cũng có nghĩa là hàng triệu người từ bỏ công việc có ý nghĩa và thiếu triển vọng nghề nghiệp có thể giúp họ và gia đình thoát khỏi đói nghèo.

Senegal được xếp hạng cao trong bảng xếp hạng cơ sở hạ tầng kỹ thuật số và đổi mới sáng tạo giữa các quốc gia Tây Phi nhưng cần phải đào sâu chuyển đổi kỹ thuật số ở cấp độ xã hội rộng hơn. Do đó, chính phủ Senegal đã cam kết tăng đóng góp của ngành công nghiệp kỹ thuật số từ 3,5% lên 10% GDP quốc gia và phát triển ngành công nghiệp để có thể tạo ra giá trị cho công dân của mình. Một trong những mục tiêu của Senegal là tạo ra hơn 50.000 việc làm trực tiếp và 160.000 việc làm gián tiếp vào năm 2030.  Đây là một phần của mục tiêu rộng lớn nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế, ứng phó với các thách thức toàn cầu và trở thành quốc gia đi đầu đổi mới trong nền kinh tế kỹ thuật số (theo Teevan và Domingo 2022). 

Tuy nhiên, đất nước này đang phải đối mặt với những thách thức để đảm bảo sự hòa nhập trong quá trình chuyển đổi số. Vào năm 2022, tỷ lệ sử dụng điện thoại di động cao hơn 100%, nhưng chỉ có 8 triệu người trong tổng số 17,42 triệu dân sử dụng internet (theo Digital Virgo 2023). Sự gia tăng nhanh chóng trong việc sử dụng điện thoại di động ở đất nước này của những người trẻ tuổi đã làm tăng những thách thức mới như thông tin sai lệch và thao túng trực tuyến, cũng như tội phạm mạng. Tương tự như các quốc gia khác trên khắp Châu Phi, Senegal đang phải vật lộn để phát triển một giải pháp hiệu quả cho những thách thức này, và thay vào đó, chính phủ đã hạn chế quyền truy cập vào internet trong các tình huống căng thẳng về chính trị, cản trở sự tham gia dân chủ của công dân (theo Access Now 2024). 

Tại Nam Phi, các chương trình kỹ năng số được xây dựng để giải quyết tình trạng thất nghiệp cao, tình trạng thiếu việc làm, tỷ lệ tham gia lực lượng lao động thấp và khả năng tiếp cận các thông tin việc làm phù hợp, nhằm thúc đẩy sự ổn định kinh tế và tăng trưởng toàn diện trong nước. Sự không phù hợp giữa các kỹ năng mà nền kinh tế số đòi hỏi và các kỹ năng mà lực lượng lao động có được làm tăng tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm, cản trở tiến bộ kinh tế và xã hội. Sự suy giảm việc làm trong khu vực chính thức trái ngược với sự gia tăng việc làm trong khu vực phi chính thức, cho thấy sự chuyển dịch sang các cơ sở thu nhập phi chính thức. Chính phủ Nam Phi đã xây dựng một kế hoạch phục hồi kinh tế bao gồm một chiến lược kỹ năng toàn diện để giải quyết tình trạng thất nghiệp, nghèo đói và bất bình đẳng gia tăng. Một mục tiêu chính của kế hoạch là chuẩn bị hệ thống Giáo dục và Đào tạo sau phổ thông để cung cấp các kỹ năng cần thiết. Hơn cả Rwanda và Senegal, chính phủ dựa vào nhiều chính sách và khung khác nhau để phát triển các kỹ năng số. Ở Nam Phi, với trọng tâm là giải quyết tình trạng thất nghiệp ở thanh niên như một đòn bẩy chính của quá trình chuyển đổi kinh tế, phát triển kỹ năng số được coi là rất quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế toàn diện. 

(còn tiếp)

Nguyễn Thanh Thủy - Phòng Quản lý đầu tư

Tài liệu tham khảo

https://www.wcapecolab.org/dsfone;

https://ecdpm.org;

https://www.alizila.com/rwanda-first-in-africa-to-join-alibaba-led-ewtp;

https://au.int/en/documents/20200518/digital-transformation-strategy-africa-2020-2030;

https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2022/12/14/fact-sheet-new-initiative-on-digital-transformation-with-africa-dta;

https://www.weforum.org;

https://www.worldbank.org;

https://estdev.ee/en/articles/estdev-fund-nine-new-projects-africa;

https://www.digitalvirgo.com;

https://www.globaltimes.cn/page/202309/1297616.shtml.