1. Tổng quan
1.1. Tổng quan về trí tuệ nhân tạo trong tài chính ngân hàng toàn cầu
Trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một công nghệ không thể thiếu trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, giúp tối ưu hóa các quy trình và nâng cao trải nghiệm khách hàng. AI có khả năng xử lý lượng dữ liệu khổng lồ, phát hiện gian lận, đánh giá rủi ro và tự động hóa các hoạt động tài chính. Trong ngành tài chính, các hệ thống AI đã được ứng dụng để dự báo thị trường, tự động hóa giao dịch, và tối ưu hóa quản lý tài sản (McKinsey & Company).
Nguồn: LeewayHertz
Theo S&P Global, chi tiêu toàn cầu cho AI trong năm 2023 đạt khoảng 166 tỷ USD, trong đó ngành ngân hàng chiếm 13% tổng chi phí, và dự kiến con số này sẽ tăng lên 450 tỷ USD vào năm 2027. AI có tiềm năng đóng góp 9%-15% vào lợi nhuận hoạt động hàng năm của các ngân hàng nếu được triển khai đầy đủ các trường hợp ứng dụng (S&P Global). Các ngân hàng hàng đầu như Barclays, Bank of America, và Santander đã ứng dụng AI để phát hiện gian lận, quản lý rủi ro và hỗ trợ ra quyết định đầu tư, với các hệ thống AI mang lại kết quả tích cực trong việc giảm chi phí và tăng cường hiệu quả hoạt động (McKinsey & Company)(BCG Global).
1.2. Tình hình ứng dụng AI trong tài chính ngân hàng tại Trung Quốc
Trung Quốc là quốc gia đi đầu trong việc ứng dụng AI vào lĩnh vực tài chính ngân hàng, với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ và các công ty công nghệ hàng đầu. Các công ty như Ant Financial và WeBank đã triển khai AI để tự động hóa quy trình cho vay, phát hiện gian lận và cung cấp các dịch vụ tài chính cá nhân hóa (BCG Global). Một trong những bước tiến lớn là việc sử dụng AI để phát hiện các giao dịch bất thường và ngăn chặn gian lận. Ví dụ, các hệ thống phát hiện gian lận của Ant Financial giúp giảm thiểu rủi ro và cải thiện độ tin cậy trong các giao dịch tài chính (S&P Global).
Nguồn: YiCai Global
Ngoài ra, Generative AI đang trở thành công nghệ nổi bật tại Trung Quốc, giúp cải thiện khả năng cá nhân hóa dịch vụ tài chính và hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc xử lý và phân tích dữ liệu lớn (S&P Global). Các chatbot AI có thể trả lời các câu hỏi của khách hàng 24/7, giải quyết các vấn đề đơn giản và hướng dẫn khách hàng thực hiện các giao dịch. Trung Quốc đã cấp phép cho hơn 40 mô hình AI công khai trong nửa đầu năm 2024, với mục tiêu tiếp tục phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của ngành tài chính (NBR).
Những thành tựu này không chỉ khẳng định vị thế dẫn đầu của Trung Quốc trong lĩnh vực AI tài chính ngân hàng mà còn là các bài học quan trọng cho các quốc gia khác trong việc áp dụng AI vào lĩnh vực này.
2. Ứng dụng của AI trong tài chính ngân hàng tại Trung Quốc
2.1. Phát hiện và phòng chống gian lận
Trung Quốc đã áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào việc phát hiện và phòng chống gian lận một cách mạnh mẽ trong ngành tài chính ngân hàng. Các ngân hàng lớn như WeBank và Ant Financial đã triển khai AI để phát hiện các giao dịch bất thường, từ đó giảm thiểu rủi ro liên quan đến gian lận. Với khả năng xử lý và phân tích một lượng lớn dữ liệu trong thời gian thực, AI có thể phát hiện các mẫu hành vi lạ mà con người không dễ nhận ra.
Tại WeBank, các thuật toán AI như FATE (Federated AI Technology Enabler) giúp ngân hàng này phát hiện các giao dịch đáng ngờ, đặc biệt là trong lĩnh vực rửa tiền. Hệ thống này cho phép các ngân hàng sử dụng dữ liệu phân tán để phân tích mà không cần chia sẻ dữ liệu trực tiếp, bảo vệ quyền riêng tư của khách hàng (The Asian Banker)(nexocode). WeBank đã được trao giải Ngân hàng số tốt nhất Châu Á Thái Bình Dương và Trung Quốc tại Giải thưởng Dịch vụ tài chính bán lẻ xuất sắc quốc tế của The Asian Banker năm 2021. Bên cạnh đó AI còn có khả năng phân tích hành vi khách hàng và dự đoán các phương thức gian lận tiềm ẩn dựa trên các giao dịch trong quá khứ (Instabase).
Nguồn: TAB Research
Theo nghiên cứu từ Instabase, các ngân hàng có thể giảm thiểu 5% tổn thất hàng năm do gian lận nhờ vào việc phát hiện gian lận kịp thời thông qua AI (nexocode). Điều này giúp không chỉ bảo vệ lợi ích của khách hàng mà còn giảm thiểu chi phí quản lý rủi ro cho các tổ chức tài chính.
2.2. Quản lý tín dụng và rủi ro
AI đóng vai trò quan trọng trong quản lý tín dụng và rủi ro tại Trung Quốc. Các ngân hàng và tổ chức tài chính lớn như Ant Financial đã sử dụng AI để tự động phân tích lịch sử tín dụng và hành vi tài chính của khách hàng, từ đó đánh giá mức độ rủi ro tín dụng. Việc sử dụng các mô hình học máy không chỉ giúp tăng độ chính xác trong việc đánh giá rủi ro mà còn mở rộng khả năng tiếp cận tín dụng cho những nhóm đối tượng chưa được phục vụ tốt trước đây.
Ant Financial sử dụng AI để phân tích dữ liệu phi truyền thống, bao gồm hành vi trực tuyến và các hoạt động mạng xã hội, nhằm đánh giá tín dụng của người tiêu dùng. Nhờ vào công nghệ này, ngân hàng có thể cải thiện tốc độ phê duyệt tín dụng, giảm thiểu nợ xấu và tăng khả năng tiếp cận dịch vụ tín dụng (IBS Intelligence). Một số hệ thống AI còn có khả năng phát hiện các rủi ro trong cho vay, giúp giảm thiểu tổn thất cho ngân hàng (The Asian Banker).
Tại WeBank, AI đã giúp rút ngắn thời gian xử lý tín dụng từ 24 giờ xuống chỉ còn 5 phút, đồng thời giảm thiểu rủi ro tín dụng thông qua các mô hình dự đoán dựa trên hành vi người dùng (The Asian Banker) (nexocode). Điều này giúp tăng cường hiệu quả hoạt động và cải thiện trải nghiệm khách hàng.
2.3. Tối ưu hóa quản lý tài sản
AI không chỉ được sử dụng để phát hiện gian lận và quản lý tín dụng, mà còn là công cụ đắc lực trong việc tối ưu hóa quản lý tài sản. Các hệ thống robo-advisor tại Trung Quốc như của Ant Financial đã sử dụng các thuật toán học máy để tư vấn đầu tư và quản lý tài sản cho khách hàng, từ đó mang lại hiệu quả cao trong việc cá nhân hóa dịch vụ tài chính.
Công nghệ AI cho phép phân tích dữ liệu thị trường theo thời gian thực và dự đoán xu hướng đầu tư, giúp nhà đầu tư đưa ra các quyết định đầu tư tối ưu dựa trên phân tích dữ liệu lớn. Ant Financial sử dụng AI để cung cấp các khuyến nghị đầu tư dựa trên mục tiêu tài chính và mức độ chấp nhận rủi ro của từng khách hàng(IBS Intelligence). Hệ thống này không chỉ cải thiện khả năng đầu tư mà còn mang lại sự minh bạch và chính xác cao trong việc quản lý tài sản.
AI còn giúp các tổ chức tài chính giảm chi phí quản lý tài sản thông qua tự động hóa quy trình, từ đó tăng cường khả năng tiếp cận của các nhà đầu tư cá nhân đến các dịch vụ tài chính chất lượng cao mà không cần đến tư vấn viên truyền thống(Instabase).
2.4. Hỗ trợ khách hàng và tự động hóa quy trình
Một trong những ứng dụng nổi bật nhất của AI trong ngành ngân hàng tại Trung Quốc là chatbots và các hệ thống trợ lý ảo. WeBank và Ant Financial đã triển khai các hệ thống chatbot AI để hỗ trợ khách hàng thực hiện các giao dịch và giải đáp thắc mắc 24/7. Những chatbot này không chỉ giảm thiểu thời gian chờ đợi của khách hàng mà còn tăng hiệu quả dịch vụ thông qua khả năng xử lý đồng thời nhiều yêu cầu cùng lúc(The Asian Banker).
AI cũng giúp tự động hóa nhiều quy trình nội bộ, từ việc xử lý tài liệu đến phân tích dữ liệu. Điều này không chỉ giúp giảm chi phí vận hành mà còn tăng tốc độ xử lý giao dịch, mang lại sự hài lòng cao hơn cho khách hàng. AI giúp nhân viên ngân hàng tập trung vào các vấn đề phức tạp hơn, nâng cao chất lượng dịch vụ . Ví dụ, Ant Financial đã sử dụng AI để tự động hóa quá trình xử lý yêu cầu vay vốn và giải ngân, giúp giảm thời gian xử lý từ vài ngày xuống chỉ còn vài phút
3. Vai trò của nhà nước trong thúc đẩy AI trong tài chính ngân hàng tại Trung Quốc
3.1. Chính sách hỗ trợ và quản lý nhà nước
Trung Quốc đã xác định trí tuệ nhân tạo (AI) là một trong những trụ cột quan trọng của chiến lược phát triển quốc gia, với mục tiêu trở thành nước dẫn đầu về AI vào năm 2030. Để hiện thực hóa tham vọng này, chính phủ Trung Quốc đã ban hành "Kế hoạch phát triển trí tuệ nhân tạo thế hệ mới" vào năm 2017, với mục tiêu thúc đẩy AI trong mọi lĩnh vực, từ kinh tế, xã hội đến an ninh quốc gia. Trong đó, lĩnh vực tài chính ngân hàng là một trong những trọng tâm chính, nơi AI được kỳ vọng sẽ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động và bảo mật (Atlantic Council)(Global Policy Watch).
Chính phủ Trung Quốc không chỉ khuyến khích sự phát triển của AI thông qua các chính sách khuyến khích, mà còn quản lý chặt chẽ việc sử dụng AI nhằm đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật. Ví dụ, trong năm 2023, Trung Quốc đã đưa ra các quy định tạm thời về AI tạo sinh (Generative AI), yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ AI phải tuân thủ các tiêu chuẩn về bảo mật dữ liệu và quyền riêng tư (Fasken). Những quy định này cũng yêu cầu các tổ chức tài chính phải thực hiện đánh giá bảo mật trước khi triển khai các hệ thống AI, đặc biệt là trong các ứng dụng liên quan đến tài chính và bảo mật thông tin khách hàng (FiscalNote).
Ngoài ra, chính phủ Trung Quốc còn tập trung vào việc thúc đẩy "tự lực cánh sinh" (self-reliance) trong phát triển công nghệ AI. Điều này thể hiện rõ trong các bài phát biểu của Chủ tịch Tập Cận Bình về việc xây dựng năng lực công nghệ độc lập của Trung Quốc, nhằm đối phó với các thách thức về cạnh tranh công nghệ toàn cầu (Atlantic Council).
3.2. Các cơ chế tài trợ và hỗ trợ tài chính cho AI
Chính phủ Trung Quốc đã thiết lập nhiều cơ chế tài trợ và hỗ trợ tài chính để thúc đẩy sự phát triển của AI, đặc biệt trong lĩnh vực tài chính ngân hàng. Một trong những cơ chế chính là các khoản trợ cấp trực tiếp và đối tác công-tư để thúc đẩy nghiên cứu và phát triển AI. Các công ty công nghệ lớn như Alibaba, Tencent, và Baidu đã nhận được sự hỗ trợ từ các chương trình quốc gia, đồng thời hợp tác với các tổ chức tài chính và các trường đại học hàng đầu như Đại học Thanh Hoa để triển khai các dự án AI thử nghiệm (FiscalNote)(Global Policy Watch).
Ngoài ra, nhiều thành phố lớn như Bắc Kinh và Thượng Hải cũng đã đầu tư mạnh vào các trung tâm nghiên cứu AI, thúc đẩy sự hợp tác giữa các công ty công nghệ và các ngân hàng nhằm tạo ra các ứng dụng AI thực tiễn trong quản lý tài chính, phát hiện gian lận và đánh giá rủi ro tín dụng. Điều này không chỉ giúp các ngân hàng cải thiện hiệu quả hoạt động mà còn giúp nâng cao khả năng cạnh tranh của Trung Quốc trên trường quốc tế (OECD AI)(Global Policy Watch).
Ví dụ, các khoản đầu tư lớn của chính phủ vào các trung tâm đổi mới AI đã giúp các công ty fintech như Ant Financial và WeBank phát triển các giải pháp AI sáng tạo, từ đó thúc đẩy sự phát triển của các dịch vụ tài chính thông minh, giảm chi phí vận hành và nâng cao trải nghiệm khách hàng (Atlantic Council)(OECD AI).
3.3. Giám sát và quản lý rủi ro của AI
Giám sát và quản lý rủi ro là một yếu tố quan trọng trong chiến lược phát triển AI của Trung Quốc, đặc biệt trong các lĩnh vực nhạy cảm như tài chính. Chính phủ Trung Quốc đã ban hành nhiều quy định liên quan đến bảo mật dữ liệu và an toàn hệ thống AI. Ví dụ, Ủy ban tiêu chuẩn an ninh thông tin quốc gia (TC260) đã phát hành các tiêu chuẩn bảo mật cho các dịch vụ AI, yêu cầu các công ty phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về dữ liệu đào tạo và bảo vệ thông tin cá nhân (Fasken)(Global Policy Watch).
Bên cạnh đó, chính phủ Trung Quốc đã tăng cường đánh giá đạo đức AI, đặc biệt trong các ứng dụng có tiềm năng tác động lớn đến xã hội và nhận thức công chúng, như các hệ thống AI trong tài chính ngân hàng. Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc đã ban hành các hướng dẫn về việc đánh giá đạo đức cho các hệ thống AI, yêu cầu các công ty phải tiến hành kiểm tra đạo đức và bảo mật trước khi triển khai (Global Policy Watch). Điều này giúp đảm bảo rằng các hệ thống AI được triển khai trong lĩnh vực tài chính ngân hàng không chỉ hiệu quả mà còn tuân thủ các tiêu chuẩn đạo đức và bảo vệ quyền lợi của khách hàng.
4. Bài học cho Việt Nam từ Trung Quốc
4.1. Xây dựng chính sách quản lý AI
Việt Nam đã có bước đi tiên phong trong việc phát triển các chính sách liên quan đến trí tuệ nhân tạo, đặc biệt là với Quyết định số 127/QĐ-TTg ban hành vào năm 2021, nhằm thúc đẩy nghiên cứu và ứng dụng AI đến năm 2030. Tuy nhiên, để phát triển bền vững hơn, Việt Nam có thể học hỏi từ Trung Quốc về cách xây dựng khung pháp lý rõ ràng và chặt chẽ. Trung Quốc đã triển khai các quy định tạm thời cho Generative AI vào năm 2023, yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ AI phải tuân thủ các tiêu chuẩn về bảo mật dữ liệu và bảo vệ quyền riêng tư.
Việt Nam có thể áp dụng một khung quản lý chặt chẽ hơn, bao gồm yêu cầu đánh giá bảo mật và tuân thủ quy định về quyền riêng tư, đặc biệt trong các lĩnh vực nhạy cảm như tài chính. Điều này sẽ giúp tăng cường niềm tin của người dân và các tổ chức đối với AI, từ đó thúc đẩy sự phát triển của lĩnh vực này một cách bền vững. Chính phủ cũng nên khuyến khích các đánh giá rủi ro đạo đức đối với các ứng dụng AI tiềm năng ảnh hưởng đến đời sống xã hội và tài chính.
4.2. Đầu tư vào hạ tầng và phát triển nguồn lực AI
Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc phát triển hạ tầng AI, với việc thành lập các trung tâm nghiên cứu và đào tạo như Trung tâm nghiên cứu, đào tạo thiết kế vi mạch và trí tuệ nhân tạo (DSAC). Tuy nhiên, một bài học quan trọng từ Trung Quốc là cần phải thúc đẩy hợp tác công-tư trong việc đầu tư vào hạ tầng và phát triển nguồn nhân lực. Trung Quốc đã xây dựng một hệ sinh thái AI mạnh mẽ nhờ sự hợp tác giữa các tập đoàn lớn như Alibaba, Tencent, và các trường đại học hàng đầu.
Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm này bằng cách thúc đẩy quan hệ đối tác chiến lược giữa chính phủ, các doanh nghiệp và các trường đại học để phát triển cơ sở hạ tầng tính toán và các chương trình đào tạo chuyên sâu về AI. Điều này sẽ giúp xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao, sẵn sàng tham gia vào các dự án lớn trong lĩnh vực tài chính ngân hàng và các ngành công nghiệp liên quan. VinAI và FPT đã thực hiện những bước đi đầu tiên với các sáng kiến về AI và việc thu hút các chuyên gia quốc tế, nhưng vẫn cần nhiều hơn nữa sự đầu tư vào hạ tầng và phát triển nguồn nhân lực.
4.3. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế
Trung Quốc đã thành công trong việc thiết lập nhiều mối quan hệ đối tác quốc tế trong việc phát triển và ứng dụng AI. Điều này không chỉ giúp họ tiếp cận công nghệ tiên tiến mà còn đóng góp vào việc xây dựng các tiêu chuẩn quốc tế trong lĩnh vực AI. Việt Nam cũng đã có những bước đi đầu tiên trong việc hợp tác với các nước trong khu vực và trên thế giới, nhưng cần mở rộng hơn nữa quan hệ với các quốc gia dẫn đầu về AI như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc…
Bằng cách thúc đẩy hợp tác quốc tế, Việt Nam có thể học hỏi từ các quốc gia tiên tiến về công nghệ, đồng thời tham gia tích cực vào việc xây dựng tiêu chuẩn toàn cầu cho AI. Cần đặc biệt chú ý đến các vấn đề liên quan đến bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và an ninh mạng khi hợp tác với các đối tác quốc tế, để đảm bảo rằng lợi ích của Việt Nam được bảo vệ trong quá trình phát triển AI toàn cầu.
Nguyễn Chiến Thắng - Văn phòng
Tài liệu tham khảo
1. McKinsey. Generative AI in banking and financial services. Truy cập từ: https://www.mckinsey.com/industries/financial-services/our-insights/scaling-gen-ai-in-banking-choosing-the-best-operating-model.
2. S&P Global. AI in banking: AI will be an incremental game changer. Truy cập từ: https://www.spglobal.com/en/research-insights/special-reports/ai-in-banking-ai-will-be-an-incremental-game-changer.
3. The National Bureau of Asian Research (NBR). China’s Generative AI Ecosystem in 2024: Rising Investment and Expectations. Truy cập từ: https://www.nbr.org/publication/chinas-generative-ai-ecosystem-in-2024-rising-investment-and-expectations/.
4. BCG. Why Fintech is Key to the Future of Banking. Truy cập từ: https://www.bcg.com/publications/2023/future-of-fintech-and-banking.
5. The Asian Banker. WeBank's AI Applications and Blockchain Integration in Financial Services. Truy cập từ: https://www.theasianbanker.com/updates-and-articles/webank-recorded-best-financial-growth-among-peer-banks-with-excellent-digital-service.
6. Nexocode. AI-Based Fraud Detection in Banking and Fintech: Use Cases and Benefits. Truy cập từ: https://nexocode.com/blog/posts/ai-based-fraud-detection-in-banking-and-fintech-use-cases-and-benefits/.
7. Instabase. How AI is the Future of Banking Fraud Detection. Truy cập từ: https://instabase.com/blog/ai-fraud-detection-banking/.
8. IBS Intelligence. 3 FinTech Leaders in China to Keep an Eye on in 2023. Truy cập từ: https://ibsintelligence.com/ibsi-news/3-fintech-leaders-in-china-to-keep-an-eye-on-in-2023/.
9. Atlantic Council. Assessing China’s AI Development and Forecasting Its Future Tech Priorities. Truy cập từ: https://www.atlanticcouncil.org/content-series/strategic-insights-memos/assessing-chinas-ai-development-and-forecasting-its-future-tech-priorities/.
10. Fasken. China's New Rules For Generative AI: An Emerging Regulatory Framework. Truy cập từ: https://www.fasken.com/en/knowledge/2023/08/chinas-new-rules-for-generative-ai.
11. FiscalNote. China’s AI Policy & Development: What You Need to Know. Truy cập từ: https://fiscalnote.com/blog/china-ai-policy-development-what-you-need-to-know.
12. OECD AI Policy Observatory. China AI Dashboard. Truy cập từ: https://oecd.ai/en/dashboards/countries/China.