Giới thiệu

Estonia là quốc gia tiên phong trong việc triển khai chính phủ điện tử và dịch vụ công trực tuyến, tiếp tục củng cố và phát triển mạnh mẽ hệ thống dịch vụ công trực tuyến trong những năm gần đây, đặc biệt là từ năm 2023. Thành công của Estonia trong việc chuyển đổi số các dịch vụ công đã làm gương mẫu cho nhiều quốc gia trên thế giới, và quốc gia này thường được coi là hình mẫu về chính phủ số (e-Government). Mô hình chính phủ số của Estonia không chỉ mang lại lợi ích cho người dân và doanh nghiệp trong nước mà còn thu hút sự quan tâm và học hỏi từ các quốc gia khác trên thế giới.

Estonia xếp thứ 6 trong số 33 quốc gia thành viên OECD tham gia, đạt 74,2% so với mức trung bình 60,5% của OECD, theo Chỉ số Chính phủ số OECD 2023 mới nhất. So với nghiên cứu mới nhất năm 2019, vị trí của Estonia đã tăng 12 bậc.

OECD vừa công bố Chỉ số Chính phủ số mới của họ, khảo sát và đánh giá chuẩn mực những nỗ lực của các thành viên OECD nhằm số hóa dịch vụ công. Cuộc khảo sát cho thấy Estonia là quốc gia đi đầu rõ ràng trong việc phát triển một dịch vụ công dựa trên dữ liệu. Hệ thống khả năng tương tác chia sẻ dữ liệu của nước này chứng minh cam kết về chính phủ số hiệu quả và các dịch vụ công tích hợp. Quyền dữ liệu của Estonia phản ánh trọng tâm của nước này vào các dịch vụ lấy công dân làm trung tâm, đảm bảo tính minh bạch, quyền riêng tư và bảo mật. Thực tiễn này củng cố niềm tin của công chúng và hỗ trợ các mục tiêu chuyển đổi số rộng hơn của quốc gia này.

Khung chất lượng dữ liệu của Estonia cũng thể hiện sự tận tâm của nước này đối với tính chính xác và độ tin cậy của dữ liệu chính phủ, điều này rất quan trọng đối với việc ra quyết định sáng suốt và phát triển chính sách. Những thực tiễn này chứng minh việc Estonia tận dụng chiến lược các giải pháp dựa trên dữ liệu để tạo ra một dịch vụ công hiệu quả, minh bạch và có khả năng tương tác. Có một cơ hội để xây dựng một dịch vụ công do người dùng thúc đẩy nhiều hơn – chính phủ nên phát triển và triển khai các hướng dẫn rõ ràng về việc sử dụng các công cụ tương tác để tạo điều kiện cho sự tham gia nhất quán và hiệu quả của người dùng.

Chính phủ có thể cải thiện cách thức đo lường xem các dịch vụ số có đáp ứng được nhu cầu của người dùng hay không bằng cách áp dụng một cách tiếp cận toàn diện để đánh giá hiệu suất dịch vụ, kết hợp phản hồi của người dùng, khảo sát mức độ hài lòng và thử nghiệm khả năng sử dụng. Cuối cùng, chính phủ cũng nên tìm cách hiểu và giải quyết các rào cản đối với việc đồng thiết kế dịch vụ với người dùng và phát triển các chiến lược để tạo điều kiện cho người dùng tham gia vào quá trình thiết kế dịch vụ.

DGI đánh giá chính phủ số của các quốc gia bằng cách xem xét mức độ mà họ có nền tảng cần thiết để tận dụng dữ liệu và công nghệ để cung cấp chuyển đổi số toàn bộ chính phủ và lấy con người làm trung tâm của khu vực công. DGI đánh giá mức độ trưởng thành của chính phủ số theo sáu chiều:

Chuyển đổi số theo thiết kế: đo lường cách các chính sách chính phủ số được thiết kế để cho phép khu vực công sử dụng các công cụ và dữ liệu số một cách mạch lạc khi xây dựng chính sách hoặc chuyển đổi các dịch vụ công.

Dựa trên dữ liệu: đo lường những tiến bộ của chính phủ trong việc phát triển quản trị và các yếu tố hỗ trợ cần thiết cho việc truy cập, chia sẻ và tái sử dụng dữ liệu trên toàn dịch vụ công.

Chính phủ như một nền tảng: đo lường việc triển khai các khối xây dựng chung như hướng dẫn, công cụ, dữ liệu, danh tính số và phần mềm để trang bị cho các nhóm nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi mạch lạc các quy trình và dịch vụ của chính phủ trên toàn khu vực công.

Mở theo mặc định: đo lường mức độ cởi mở vượt ra ngoài việc công bố dữ liệu mở, bao gồm các nỗ lực thúc đẩy việc sử dụng công nghệ và dữ liệu để giao tiếp và tương tác với các bên liên quan khác nhau.

Do người dùng thúc đẩy: đo lường năng lực của chính phủ trong việc đặt nhu cầu của người dùng vào trọng tâm của quá trình thiết kế và cung cấp các chính sách và dịch vụ công.

Tính chủ động: đo lường năng lực của chính phủ trong việc dự đoán nhu cầu của người dùng và nhà cung cấp dịch vụ để cung cấp các dịch vụ của chính phủ một cách chủ động.

Chiến lược phát triển dịch vụ công trực tuyến ở Estonia

1. Tăng Cường Hệ Thống Dịch Vụ Công Trực Tuyến

Từ năm 2023, Estonia đã tiếp tục phát triển các dịch vụ công trực tuyến, với mục tiêu tạo ra một chính phủ số thông minh, linh hoạt và dễ tiếp cận. Các dịch vụ công như khai thuế, đăng ký doanh nghiệp, cấp giấy phép, và đăng ký kết hôn đều có thể được thực hiện trực tuyến mà không cần phải đến cơ quan hành chính. Các bước cải cách này đã giúp Estonia duy trì vị thế tiên phong trong việc cung cấp các dịch vụ công trực tuyến hiệu quả và tiết kiệm chi phí.

2. Chính Sách "Digital Nomad Visa" và Sự Tham Gia Toàn Cầu

Một trong những điểm nhấn lớn trong sự phát triển dịch vụ công trực tuyến ở Estonia là chương trình "Digital Nomad Visa" (Visa cho người làm việc tự do) được mở rộng từ năm 2023. Chương trình này cho phép người lao động từ xa và doanh nhân quốc tế có thể sống và làm việc tại Estonia trong khi sử dụng các dịch vụ công trực tuyến của chính phủ, chẳng hạn như mở công ty, đăng ký thuế, và truy cập các dịch vụ xã hội.

Điều này không chỉ mang lại lợi ích cho những người làm việc tự do, mà còn thúc đẩy nền kinh tế số của Estonia, giúp quốc gia này trở thành một điểm đến hấp dẫn đối với các doanh nghiệp công nghệ và các chuyên gia toàn cầu. Chính phủ Estonia đã cung cấp các công cụ trực tuyến giúp người sử dụng dễ dàng truy cập và thực hiện các thủ tục hành chính từ xa, nhờ vào hệ thống bảo mật cao và khả năng kết nối quốc tế.

Hình 1: Chiến lược phát triển dịch vụ công trực tuyến ở Estonia

3. Ứng Dụng Trí Tuệ Nhân Tạo (AI) và Dữ Liệu Lớn (Big Data)

Bắt đầu từ năm 2023, Estonia đã tăng cường ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (big data) trong các dịch vụ công trực tuyến, giúp tối ưu hóa quy trình và cải thiện chất lượng dịch vụ. Chính phủ đã triển khai AI để tự động hóa nhiều thủ tục hành chính, từ việc xử lý đơn xin cấp giấy phép đến việc quản lý thuế và hỗ trợ các dịch vụ y tế trực tuyến.

Các giải pháp AI cũng được áp dụng để phân tích dữ liệu lớn, giúp dự đoán và tối ưu hóa nhu cầu dịch vụ công, từ đó đưa ra những quyết định chính sách hiệu quả và nhanh chóng. Điều này giúp giảm thiểu sự can thiệp thủ công và cải thiện sự chính xác trong các dịch vụ công.

4. Chính Phủ Điện Tử và An Ninh Mạng

Với sự phát triển mạnh mẽ của dịch vụ công trực tuyến, Estonia luôn chú trọng đến vấn đề an ninh mạng, đặc biệt là khi các dịch vụ công và dữ liệu công dân đều được xử lý trực tuyến. Estonia tiếp tục nâng cấp các hệ thống bảo mật và phát triển các giải pháp bảo vệ dữ liệu, bao gồm việc sử dụng các công nghệ mã hóa tiên tiến, blockchain và hệ thống bảo vệ hai yếu tố.

Một trong những sáng kiến quan trọng là việc tiếp tục duy trì và cải thiện hệ thống X-Road, một nền tảng kỹ thuật số kết nối tất cả các cơ quan chính phủ và tổ chức công trong nước, giúp chia sẻ và xử lý thông tin một cách an toàn và hiệu quả. Estonia cũng chú trọng phát triển các cơ chế phòng ngừa tấn công mạng, sau sự kiện bị tấn công mạng vào năm 2007, để đảm bảo tính toàn vẹn và an toàn của dữ liệu công dân.

5. Hệ Thống Y Tế Trực Tuyến và Tư Vấn Chính Phủ Số

Một trong những lĩnh vực dịch vụ công trực tuyến nổi bật trong những năm qua là y tế trực tuyến. Estonia đã triển khai các dịch vụ y tế số như eHealth và ePrescription cho phép công dân tiếp cận hồ sơ y tế của mình và nhận đơn thuốc điện tử qua internet. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu thời gian chờ đợi trong các cơ sở y tế mà còn giúp các bác sĩ dễ dàng theo dõi tình trạng sức khỏe của bệnh nhân một cách hiệu quả và chính xác hơn.

Ngoài ra, Estonia cũng đã mở rộng các dịch vụ tư vấn chính phủ trực tuyến, nơi công dân có thể nhận sự trợ giúp trực tuyến về các vấn đề pháp lý, tài chính và xã hội. Chính phủ đã phát triển các ứng dụng và dịch vụ trực tuyến hỗ trợ công dân trong việc tìm kiếm thông tin, nộp đơn và giải quyết các vấn đề cá nhân mà không phải đến cơ quan hành chính.

6. Ứng Dụng Blockchain và Cải Tiến Quản Lý Dữ Liệu

Một trong những điểm đặc biệt của dịch vụ công trực tuyến ở Estonia là ứng dụng blockchain trong quản lý dữ liệu công. Estonia là một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới áp dụng công nghệ blockchain để quản lý dữ liệu công dân và các giao dịch chính phủ. Công nghệ này đảm bảo tính toàn vẹn và minh bạch của dữ liệu, đồng thời giảm thiểu khả năng gian lận và thao túng thông tin.

Tính minh bạch này đã giúp Estonia đạt được sự tin tưởng cao từ công dân và doanh nghiệp. Hệ thống blockchain còn được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, từ bầu cử trực tuyến, quản lý tài nguyên công cộng cho đến bảo mật hồ sơ y tế.

7. Tương Lai và Tầm Nhìn Chính Phủ Số

Nhìn về tương lai, Estonia tiếp tục phát triển và nâng cao chất lượng dịch vụ công trực tuyến. Chính phủ sẽ tiếp tục áp dụng các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và Internet vạn vật (IoT) để cải thiện và mở rộng các dịch vụ công. Cùng với đó, Estonia cũng đặt mục tiêu phát triển mô hình chính quyền số có thể mở rộng ra toàn cầu, giúp thúc đẩy các mối quan hệ hợp tác quốc tế và nâng cao vị thế của mình trong cộng đồng quốc tế.

Dưới đây là các yếu tố quan trọng trong quá trình phát triển dịch vụ công trực tuyến của Estonia:

1. Tầm nhìn và chiến lược số hóa

Chính phủ số (E-Government) của Estonia bắt đầu từ đầu những năm 2000, với tầm nhìn xây dựng một xã hội thông tin số. Mục tiêu của chính phủ là tạo ra một hệ thống dịch vụ công dễ dàng, an toàn và nhanh chóng cho công dân, doanh nghiệp và chính quyền.

Khung pháp lý và chính sách rõ ràng: Chính phủ Estonia đã thiết lập một khung pháp lý vững chắc để hỗ trợ và phát triển các dịch vụ công trực tuyến, bao gồm các quy định về bảo mật, quyền riêng tư và xác thực điện tử.

2. Công nghệ cốt lõi - Hệ thống e-Residency và ID điện tử

• E-Residency (Cư trú điện tử): Một trong những sáng kiến nổi bật nhất của Estonia là chương trình "e-Residency" được ra mắt vào năm 2014. Chương trình này cho phép công dân nước ngoài trở thành "cư dân điện tử" của Estonia, tức là họ có thể đăng ký và điều hành doanh nghiệp trực tuyến từ bất kỳ đâu trên thế giới mà không cần phải đến Estonia. Điều này đã tạo ra một môi trường thuận lợi cho các doanh nhân quốc tế.

• Hệ thống ID điện tử: Estonia là quốc gia đầu tiên triển khai hệ thống ID điện tử toàn diện cho công dân, sử dụng thẻ ID điện tử (ID-card) chứa thông tin sinh trắc học, cho phép người dân ký số, xác thực danh tính và truy cập các dịch vụ công trực tuyến. Mỗi công dân được cấp một thẻ ID điện tử có thể sử dụng để thực hiện các giao dịch như khai thuế, truy cập y tế, và các dịch vụ công khác.

• Xác thực qua ID điện tử giúp bảo mật các giao dịch, đồng thời tạo sự tin tưởng trong việc sử dụng dịch vụ công trực tuyến.

3. Hệ sinh thái dịch vụ công trực tuyến

• E-Government Portal (Cổng dịch vụ công điện tử): Estonia cung cấp một cổng thông tin tập trung cho các dịch vụ công trực tuyến, nơi công dân có thể truy cập vào các dịch vụ hành chính như khai thuế, đăng ký xe, thay đổi địa chỉ cư trú, và nhiều dịch vụ khác.

• Eesti.ee là cổng thông tin dịch vụ công, nơi công dân và doanh nghiệp có thể thực hiện các thủ tục hành chính trực tuyến.

• E-Tax: Estonia nổi tiếng với hệ thống e-Tax cực kỳ hiệu quả, cho phép công dân khai thuế và thanh toán thuế trực tuyến chỉ trong vài phút. Người dân chỉ cần đăng nhập vào hệ thống, kiểm tra các thông tin thuế đã được tự động cập nhật, sau đó xác nhận và gửi đi. Việc hoàn thành nghĩa vụ thuế trở nên rất đơn giản và nhanh chóng.

• E-Health (Y tế điện tử): Hệ thống y tế điện tử của Estonia cho phép công dân truy cập hồ sơ sức khỏe của mình, yêu cầu bác sĩ, và thậm chí nhận kết quả xét nghiệm trực tuyến. Các dịch vụ này đều được quản lý qua hệ thống eHealth, đảm bảo tính bảo mật và tính minh bạch của dữ liệu y tế.

4. Chuyển đổi số trong chính phủ và doanh nghiệp

• Một lần đăng nhập, nhiều dịch vụ: Hệ thống dịch vụ công trực tuyến ở Estonia cho phép công dân sử dụng một lần đăng nhập duy nhất để truy cập tất cả các dịch vụ công trực tuyến mà không cần phải nhập lại thông tin cá nhân, điều này giúp tiết kiệm thời gian và công sức cho người dân.

• Chính phủ thông minh (Smart Government): Estonia áp dụng công nghệ để tạo ra một chính phủ thông minh, sử dụng các hệ thống như Big Data, AI (Trí tuệ nhân tạo), và blockchain trong việc quản lý và cung cấp dịch vụ công. Blockchain, đặc biệt, đã được sử dụng trong các dịch vụ công trực tuyến như lưu trữ dữ liệu, bảo mật giao dịch, và giám sát.

5. Bảo mật và quyền riêng tư

• Xác thực điện tử an toàn: Mọi giao dịch công trực tuyến ở Estonia đều yêu cầu công dân sử dụng thẻ ID điện tử, giúp đảm bảo tính xác thực và an toàn. Chế độ xác thực hai yếu tố (2FA) cũng được triển khai trong nhiều dịch vụ.

• Blockchain trong bảo mật dữ liệu: Estonia là quốc gia đầu tiên sử dụng Blockchain để bảo vệ dữ liệu công dân. Các giao dịch và dữ liệu quan trọng, như hồ sơ thuế và hồ sơ y tế, được bảo mật và lưu trữ bằng công nghệ Blockchain, giúp bảo vệ dữ liệu khỏi bị thay đổi hoặc truy cập trái phép.

• Cơ quan bảo vệ quyền riêng tư: Estonia có các cơ quan quản lý bảo vệ quyền riêng tư của công dân khi sử dụng dịch vụ công trực tuyến, đảm bảo rằng thông tin cá nhân được bảo mật và chỉ được chia sẻ khi có sự cho phép rõ ràng từ công dân.

6. Thúc đẩy sự tham gia của công dân

• E-Participation: Công dân Estonia có thể tham gia vào các quyết định chính trị thông qua hệ thống e-participation, nơi họ có thể đóng góp ý kiến và tham gia vào các cuộc thảo luận công cộng về các chính sách và dự luật.

• E-Voting: Estonia là quốc gia đầu tiên triển khai bầu cử trực tuyến (e-voting) trên diện rộng. Công dân có thể bỏ phiếu trực tuyến trong các cuộc bầu cử quốc hội và địa phương, một phần của chính sách thúc đẩy sự tham gia và gắn kết của công dân trong các quyết định chính trị.

7. Thách thức và bài học

• Khả năng tiếp cận và đào tạo: Một trong những thách thức mà Estonia gặp phải trong quá trình chuyển đổi số là việc đào tạo công dân, đặc biệt là những người già hoặc những người không quen sử dụng công nghệ.

• Chú trọng đến bảo mật: Do đặc điểm số hóa mạnh mẽ, Estonia luôn phải đối mặt với các mối đe dọa về tấn công mạng. Chính phủ Estonia đã đầu tư vào các giải pháp bảo mật hàng đầu để đảm bảo an toàn cho các dịch vụ công trực tuyến.

• Tạo sự tin tưởng: Việc xây dựng lòng tin giữa chính phủ và công dân là yếu tố rất quan trọng trong quá trình chuyển đổi số, và Estonia đã làm rất tốt điều này bằng cách đảm bảo tính minh bạch, bảo mật và quyền riêng tư.

Kết luận

Estonia là quốc gia đi đầu trong việc phát triển dịch vụ công trực tuyến, với hệ thống chính phủ điện tử tiên tiến và các dịch vụ công hiệu quả, minh bạch, và an toàn. Từ năm 2023 đến nay, Estonia đã tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống dịch vụ công trực tuyến của mình, không chỉ nhằm nâng cao chất lượng sống cho người dân trong nước mà còn tạo ra một môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp và công dân quốc tế. Các sáng kiến như E-Residency, eID, e-Tax, e-Health, và e-Voting đã giúp Estonia trở thành hình mẫu về chính phủ số và dịch vụ công trực tuyến. Mô hình này đã chứng tỏ rằng việc chuyển đổi số có thể nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và cải thiện đời sống người dân, đang dần trở thành hình mẫu cho các quốc gia khác học hỏi và triển khai, khẳng định tầm nhìn chiến lược của Estonia trong việc trong việc phát triển cho chính phủ số và nền kinh tế số.

Lê Phương Anh – Phòng Dịch vụ số

Tài liệu tham khảo:

https://e-estonia.com/estonia-among-the-best-countries-to-provide-digital-public-services-according-to-the-oecd/

https://complexdiscovery.com/estonias-digital-strategy-shines-in-the-2024-un-e-government-report/

https://act-global.com/en/georgia/insight/sakhelmtsifo-servisebis-dizainisa-da-mitsodebis-estonuri-modeli-mmartvelobidan-el-mmartvelobamde