Mở đầu:

Phiên họp thứ 69 Ủy ban khu vực Tây Thái Bình Dương của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã thông qua Chương trình Hành động Khu vực về Y tế điện tử để cải thiện việc cung cấp dịch vụ Y tế ở khu vực Tây Thái Bình Dương. Năm 2019, Đại hội đồng Y tế Thế giới lần thứ 73 đã thông qua Chiến lược Y tế số toàn cầu giai đoạn 2020-2025.

Đã 5 năm trôi qua, bối cảnh y tế và công nghệ y tế kỹ thuật số đã thay đổi đáng kể. Lĩnh vực y tế đã chuyển đổi dịch vụ chăm sóc sức khỏe bằng cách tận dụng công nghệ, giúp tăng khả năng tiếp cận dịch vụ và nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe với nguyên tắc lấy con người làm trung tâm. Đặc biệt, đại dịch COVID-19 đã đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng trong lĩnh vực y tế số theo cấp số nhân. Mặc dù tiềm năng khai thác công nghệ số để cải thiện việc cung cấp dịch vụ y tế là rất lớn nhưng nó cũng mang lại những thách thức mới và đòi hỏi phải lập kế hoạch một cách có hệ thống để phát huy được các lợi ích.

Do đó, WHO đề xuất xây dựng dự thảo Khung hành động chiến lược về Y tế số khu Tây Thái Bình Dương với sự đóng góp của nhiều chuyên gia. Dự thảo Khung hành động chiến lược này được xem xét ban hành tại phiên họp thứ 75 của Ủy ban WHO khu vực Tây Thái Bình Dương trong năm 2024.

Khung hành động chiến lược y tế số khu vực Tây Thái Bình Dương

a) Sự cần thiết ban hành

Chuyển đổi số y tế của các quốc gia cần tiếp cận theo cách thức tăng cường hợp tác, bền vững, đa ngành, đa quốc gia nhằm tạo ra hệ sinh thái rộng lớn với các tổ, chức, cá nhân liên quan. Việc phát triển y tế số ở các quốc gia trong khu vực Tây Thái Bình Dương nên theo các định hướng chiến lược toàn khu vực để bắt kịp các xu hướng, chủ đề, định hướng tương lai và bối cảnh công nghệ đang thay đổi trong khu vực.

Cách tiếp cận khu vực rất quan trọng, giúp hình thành hệ sinh thái y tế số, hỗ trợ các quốc gia trong khu vực thực hiện chuyển đổi số lĩnh vực y tế, lấy con người làm trung tâm, mang lại giá trị cho tất cả người dân, cộng đồng trong khu vực, người dân được cung cấp, thụ hưởng các dịch vụ y tế số một cách công bằng, bình đẳng.

Khung hành động chiến lược Y tế số khu vực nhằm 02 mục đích: (1) Hướng dẫn các quốc gia thành viên phát triển các kế hoạch chuyển đổi số y tế của mình; (2) Tạo điều kiện cho sự hợp tác giữa các quốc gia với WHO trong thực hiện chuyển đổi số y tế, WHO sẽ hỗ trợ quốc gia thành viên tăng cường hệ thống y tế, cải thiện dịch vụ y tế.

Khung hành động chiến lược Y tế số khu vực được xây dựng theo hướng linh hoạt, nghĩa là đưa ra các đề xuất hành động cơ bản. Các quốc gia thành viên dựa trên các đề xuất này và tình hình, điều kiện, khả năng cụ thể của quốc gia mình để xây dựng, ban hành chương trình hành động chuyển đổi số y tế của mình.

b) Tầm nhìn, mục tiêu chiến lược và nguyên tắc

- Tầm nhìn chuyển đổi y tế số khu vực Tây Thái Bình Dương là: các quốc gia thực hiện chuyển đổi y tế số lấy con người làm trung tâm.

- Mục tiêu chiến lược: (1) Nâng cao quản trị y tế số, thúc đẩy minh bạch; (2) Thúc đẩy việc sử dụng công nghệ trong lĩnh vực y tế theo phương châm lấy con người làm trung tâm; (3) Các chủ thể tham gia chuyển đổi số y tế được trao quyền và được tham gia mạnh mẽ.

- Các nguyên tắc: (1) Công bằng. (2) Đổi mới mở. (3) Trách nhiệm. (4) Hợp tác. (5) Thực tế. (6) Bền vững.

c) Các nội dung cơ bản

Khung hành động chiến lược Y tế số khu vực gồm 5 nội dung cơ bản:

- Quản trị y tế số: Yếu tố đầu tiên của quản trị y tế số là phải có cơ quan quản lý y tế số, cơ quan này có thể là Bộ Y tế hoặc Bộ quản lý về chuyển đổi số quốc gia. Cơ quan này phải có nguồn tài chính đầy đủ, quyền tự chủ về hành chính, chức năng, nhiệm vụ. Cơ quan này có trách nhiệm xây dựng chính sách, hướng dẫn, giám sát, đánh giá việc thực thi liên quan đến y tế số, việc thực hiện các chương trình chuyển đổi số y tế của quốc gia.

Yếu tố quan trọng thứ hai trong quản trị y tế số và xây dựng, ban hành và thường xuyên cập nhật chiến lược, chương trình chuyển đổi số y tế quốc gia, xây dựng pháp luật và các cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển y tế số. Các văn bản pháp luật quan trọng cần ban hành điều chỉnh các vấn đề như: quyền riêng tư về dữ liệu, quản trị dữ liệu, an ninh mạng, an toàn thông tin mạng, sở hữu trí tuệ, cải tiến quy trình chuyên môn y tế, các quy định về thiết bị y tế bao gồm công nghệ số sử dụng trong y tế số, các tiêu chuẩn, quy chuẩn trong y tế, …

Yếu tố thứ ba trong quản trị y tế số là xác định rõ tất cả các bên tham gia, vai trò, trách nhiệm, cơ chế phối hợp giữa các chủ thể tham gia, có liên quan trong thực hiện chuyển đổi số y tế, bao gồm: nhà nước, doanh nghiệp, hợp tác công – tư, …

- Hạ tầng kỹ thuật – xã hội: Hạ tầng kỹ thuật – xã hội trong chiến lược y tế số được hiểu bao gồm: con người (là chủ thể phục vụ, là người dùng, là người được hưởng lợi từ các sáng kiến y tế số), niềm tin vào công nghệ số, hành động của con người và công nghệ số (là công cụ) được sử dụng trong lĩnh vực y tế, chăm sóc sức khỏe.

Xã hội là nói đến yếu tố con người. Là tất cả các chủ thể trong mối quan hệ y tế số: Người dân – chủ thể được cung cấp, thụ hưởng dịch vụ y tế số; Nhân viên y tế có kiến thức và kỹ năng số; Người sáng tạo, thiết lập các nền tảng số, công cụ số phục vụ y tế số.

Kỹ thuật là nói đến các công cụ, thiết bị, công nghệ số, kết nối mạng như: thiết bị CNTT, mạng Internet, sóng viễn thông, thanh toán trực tuyến, nền tảng số, máy tính, thiết bị truy cập mạng, thiết bị lưu trữ, …

- Tài chính và kinh tế: Khung chiến lược xác định rằng Chính phủ với tư cách là điều phối viên, hỗ trợ chính của các hệ thống y tế, có vai trò, trách nhiệm hướng dẫn, xác định nguồn tài chính bền vững cho các hệ thống y tế số, thông qua phân bổ nguồn lực và đầu tư các giải pháp y tế số. Các nội dung quan trọng về tài chính cho phát triển y tế số cần được xem xét gồm: Huy động đa dạng các nguồn lực tài chính; Thúc đẩy hợp tác công – tư; Ảnh hưởng tích cực về kinh tế của ngành y tế số, y tế số giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ngành y tế và giúp tiết kiệm cho toàn xã hội.

- Các giải pháp y tế số: Một loạt các công cụ và ứng dụng công nghệ số cho phép chuyển đổi số trong lĩnh vực y tế tạo thành các giải pháp y tế kỹ thuật số hoàn chỉnh. Chuyển đổi số y tế lấy con người làm trung tâm đòi hỏi phải có hành động và giải pháp tập trung vào cải thiện việc cung cấp dịch vụ y tế của hệ thống y tế và tăng khả năng tiếp cận bình đẳng cho người dân. Các giải pháp y tế số đóng vai trò là cầu nối, kết nối mọi khía cạnh của chăm sóc sức khỏe và đảm bảo cho các tác nhân trong hệ sinh thái y tế số khả năng sử dụng các giải pháp, các quy trình và thường xuyên được điều chỉnh linh hoạt.

- Dữ liệu số: Chuyển đổi số y tế dựa trên thu thập, xử lý, phân tích và sử dụng dữ liệu. Dữ liệu ngày càng tăng lên và từ nhiều nguồn, theo thời gian thực từ các hệ thống y tế và các lĩnh vực liên quan. Sự phát triển của dữ liệu đòi hỏi khả năng lưu trữ và xử lý, tiêu chuẩn hóa dữ liệu và cơ chế trao đổi dữ liệu, kiểm soát dữ liệu, khai thác dữ liệu. Quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu cũng rất quan trọng trong chuyển đổi số y tế vì liên quan đến con người.

Các chính phủ cần tập trung vào: (1) Cách thức thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn. (2) Việc xử lý và phân tích dữ liệu lớn, phục vụ nhiều mục đích. (3) Phương thức quản trị dữ liệu (sử dụng, khai thác dữ liệu y tế của cá nhân người bệnh, của nhân viên y tế, của cơ quan quản lý).

Cơ chế và chính sách của các quốc gia nhằm phổ cập toàn diện việc áp dụng nền tảng số trong lĩnh vực y tế

Tại Trung Quốc, Ping An Good Doctor – nền tảng chăm sóc sức khỏe lớn nhất Trung Quốc – đã chứng kiến ​​lượng người dùng mới tăng 900% và số lượt tư vấn trực tuyến tăng 800% trong khoảng thời gian từ tháng 12/2019 đến tháng 01/2020. Năm 2019, Cơ quan An ninh Y tế Quốc gia (NHSA) đã ra mắt hệ thống bảo hiểm y tế điện tử – quy định giá cả và chính sách bảo hiểm để cho phép hệ thống bảo hiểm y tế của quốc gia chi trả các dịch vụ y tế trực tuyến. Bắt đầu từ tháng 8/2019, bệnh nhân có thể tiếp cận các dịch vụ chẩn đoán và kê đơn từ bệnh viện thông qua WeChat và Alipay mà không cần mang theo bất kỳ chứng minh thư bảo hiểm y tế nào, từ đó thúc đẩy việc áp dụng rộng rãi y tế trực tuyến.

Ngoài ra, đáng chú ý là vào tháng 5 năm 2020, NHC đã khuyến khích và có chính sách (có hiệu lực từ tháng 8/2020) cho phép chính quyền các tỉnh thành lập nền tảng quản lý trực tuyến của riêng của từng địa phương để giám sát và quản lý các nhà cung cấp dịch vụ y tế trực tuyến riêng lẻ cũng như đẩy nhanh khả năng tiếp cận thị trường của các bệnh viện dựa trên internet. Quy định này cũng chính thức cho phép việc sử dụng giấy phép và chứng chỉ hành nghề điện tử cho các tổ chức y tế, y tá và bác sĩ. Những cải cách này đã cho phép các tổ chức y tế dễ dàng áp dụng các dịch vụ y tế trực tuyến hơn. Tuy nhiên, hiện tại khung pháp lý chỉ áp dụng cho các cơ sở y tế hiện hữu (có trụ sở) ở Trung Quốc đại lục và không có khung pháp lý nào cho các hoạt động y tế xuyên biên giới dựa trên internet do các tổ chức y tế nước ngoài cung cấp dịch vụ y tế trực tuyến cho bệnh nhân tại Trung Quốc.

Điểm chú ý khác trong chính sách thúc đẩy y tế số của Trung Quốc là Trung Quốc quy định phần mềm, ứng dụng y tế số là thiết bị y tế và được quản lý như các thiết bị y tế khác. Khi các phần mềm, ứng dụng y tế số được ứng xử như thiết bị y tế, chúng sẽ chịu điều chỉnh bởi các quy định pháp lý liên quan đến thiết bị y tế như: đăng ký, quản lý việc sản xuất, bán thiết bị y tế, tiêu chuẩn của thiết bị y tế, thu hồi, thanh tra, giám sát, đăng ký bảo mật mạng thiết bị y tế, …

Các biện pháp của các quốc gia để thực hiện mục tiêu "mỗi người dân có một bác sĩ riêng" trong quá trình thúc đẩy chuyển đổi số trong y tế

Tại Trung Quốc, y tế từ xa đã được chính phủ sử dụng như một phương pháp quan trọng để giải quyết sự bất bình đẳng về nguồn lực y tế giữa thành thị và nông thôn (sự mất cân bằng nghiêm trọng trong phân bổ nguồn lực y tế và bệnh nhân ở nông thôn, vùng sâu vùng xa không dễ dàng tiếp cận các dịch vụ y tế chất lượng cao). Các chuyên gia y tế từ các bệnh viện lớn ở các thành phố phát triển có thể cung cấp dịch vụ chẩn đoán từ xa cho bệnh nhân ở vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa thông qua ứng dụng số, điều này có thể rút ngắn khoảng cách không gian giữa bác sĩ và bệnh nhân và cho phép bệnh nhân được các chuyên gia y tế bên ngoài điều trị tại địa phương, việc tư vấn khám bệnh từ xa giúp giảm chi phí và tiết kiệm thời gian cho người bệnh một cách hiệu quả. Do đó, y tế từ xa đã được sử dụng như một phương tiện quan trọng để cải cách y tế và nhiều chính sách đã được ban hành để khuyến khích phát triển y tế từ xa ở Trung Quốc.

Trung Quốc quy định rõ phạm vi của các hạng mục dịch vụ y tế từ xa bị giới hạn bởi pháp luật. Theo quy định ​​về thúc đẩy dịch vụ y tế từ xa trong các cơ sở y tế, các hạng mục dịch vụ y tế từ xa bao gồm: chẩn đoán bệnh lý từ xa, chẩn đoán hình ảnh y tế từ xa (bao gồm hình ảnh, siêu âm, y học hạt nhân, điện tâm đồ, điện cơ, điện não đồ, v.v.), chẩn đoán, theo dõi từ xa, tư vấn từ xa, từ xa. khám bệnh ngoại trú, thảo luận ca bệnh từ xa và các nội dung khác do cơ quan quản lý y tế và kế hoạch hóa gia đình cấp tỉnh nêu trên quy định. Nói cách khác, ngoài 07 loại dịch vụ y tế nêu trên, mọi hoạt động khác liên quan đến y tế đều không được thực hiện từ xa, chẳng hạn như giảng dạy y tế từ xa hoặc phẫu thuật từ xa. Trung Quốc cũng ban hành quy định bảo vệ dữ liệu liên quan đến y tế từ xa, theo đó quy định mạng dịch vụ y tế từ xa phải có ít nhất hai nhà cung cấp dịch vụ mạng nhằm duy trì an ninh mạng và bảo mật dữ liệu. Các nguồn kinh phí cho việc triển khai y tế từ xa chủ yếu bao gồm hỗ trợ tài chính của chính phủ, bệnh viện tự gây quỹ, tài trợ nghiên cứu và tài trợ của doanh nghiệp.

Tại Philippines, y tế từ xa được chấp thuận, quy định tại văn bản luật. Quy định chỉ những bác sĩ được cấp phép mới được phép hành nghề y tế từ xa. Nước này cũng đã ban hành văn bản luật liên quan đến hệ thống và dịch vụ y tế điện tử. Các dịch vụ y tế từ xa được quy định gồm có: (1) tư vấn y tế từ xa; (2) khai thác bệnh sử và khám sức khỏe qua mạng; (3) chẩn đoán từ xa; (4) tạo hồ sơ y tế điện tử; (5) cung cấp hướng dẫn kê đơn điện tử; (6) ban hành tài liệu tư vấn điện tử; và (7) giới thiệu y tế từ xa. Các nền tảng số sử dụng cho y tế từ xa phải đáp ứng: Có thể hỗ trợ trên tất cả các thiết bị (máy tính xách tay, máy tính để bàn, máy tính bảng, điện thoại di động thông minh, …), có thể tích hợp được vào mô đun y tế từ xa của hệ thống thông tin y tế quốc gia; Nền tảng phải cho phép theo dõi bệnh nhân từ xa và xác nhận lâm sàng; Nền tảng phải đáp ứng tính dễ dàng, thuận tiện truy cập để bệnh nhân và các bác sĩ sử dụng; Nền tảng phải an toàn, bảo đảm quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu người dùng. Quy định cũng yêu cầu chính quyền địa phương bảo đảm cho thiết bị, dịch vụ và hạ tầng CNTT tối thiểu phải hoạt động đầy đủ và sẵn có, có phương án dự phòng trong trường hợp các thiết bị gặp lỗi. 

Kiến nghị và đề xuất cho Việt Nam

Tại Việt Nam, với 100 triệu người có nhu cầu chăm sóc và bảo vệ sức khỏe của cộng đồng, việc ứng dụng y tế điện tử, y tế số là rất cần thiết và đã được Đảng và Nhà nước quan tâm chỉ đạo các bộ, ngành chức năng đẩy mạnh. Đến nay, tỷ lệ bao phủ của hệ thống thông tin bệnh viện gần 100%, kết nối chia sẻ dữ liệu lên hệ thống giám định của Bảo hiểm xã hội Việt Nam đạt 99.5%. Tuy nhiên, chúng ta vẫn chưa đầu tư đầy đủ về y tế điện tử, y tế số nên việc phát triển y tế điện tử, y tế số chưa đồng bộ, thống nhất, vẫn còn manh mún, chưa tập trung được các nguồn dữ liệu phục vụ quản lý, dự phòng, chăm sóc sức khỏe người dân.

Hình: GDP bình quân đầu người và chi tiêu chăm sóc sức khỏe bình quân đầu người của Việt Nam năm 2019

Việt Nam cần thiết phải xây dựng chương trình tổng thể phát triển chuyển đổi số y tế. Đây là một trong các lĩnh vực ưu tiên chuyển đổi số đã được xác định trong Chương trình chuyển đổi số quốc gia. Y tế điện tử, y tế số là lĩnh vực đang có nhiều thay đổi mang tính bước ngoặt trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Với sự phát triển mạnh mẽ và ứng dụng sâu rộng của trí tuệ nhân tạo, internet kết nối vạn vật y tế, dữ liệu lớn, công nghệ chuỗi khối,… thời gian tới, các ứng dụng y tế điện tử, y tế số sẽ tiếp tục phát triển với độ nhanh, tác động và làm thay đổi các phương pháp quản lý y tế, y tế dự phòng, bảo vệ và chăm sóc sức khỏe truyền thống theo hướng hiện đại, hiệu quả, tối ưu hóa chi phí.

Trinh Thị Trang – Phòng Quản lý Đầu tư

Danh mục tài liệu tham khảo:

1. Chỉ thị số 25-CT/TW ngày 25/10/2023 của Ban Bí thư về tiếp tục củng cố, hoàn thiện, nâng cao chất lượng hoạt động của y tế cơ sở trong tình hình mới

2. Quyết định số 89/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược quốc gia bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân giai đoạn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

3. Digital Platform in Healthcare: A case Study of Adoption and Usege Among Elderly Gểnations

4. Regional Action Framework on Digital Health in the Western Pacific.