Lời nói đầu

Trong kỷ nguyên thông tin, thế giới đã có những thay đổi nhanh chóng với sự phát triển vượt bậc của công nghệ số như: dữ liệu lớn, phân tích dữ liệu nâng cao và trí tuệ nhân tạo… Đây chính là đòn bẩy tạo ra những chuyển đổi lớn về mô hình tổ chức và vận hành trong các hoạt động quản lý, thông qua việc ra quyết định dựa trên dữ liệu đã trở thành nền tảng của thành công của các tổ chức công và tư. Sự thay đổi này không chỉ đơn thuần phát triển về mặt công nghệ mà còn là sự định hình lại về cách thức hoạt động của các tổ chức để đưa ra các lựa chọn chiến lược đúng đắn trong một môi trường cạnh tranh ngày càng gia tăng.

Sự phát triển, gia tăng số lượng, tốc độ và phạm vi dữ liệu hiện có đưa đến những thách thức cũng như khơi gợi các tiềm năng cho các nhà quản lý. Các mô hình, phương pháp ra quyết định mang tính truyền thống chủ yếu dựa trên trực giác và kinh nghiệm không đủ để khai thác hết tiềm năng của các tập dữ liệu khổng lồ mà chúng ta có. Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu (Data-Driven Decision-Making) có thể được coi là sự chuyển đổi tư duy từ đưa ra quyết định dựa trên cảm tính và bằng chứng nghe nói. Về bản chất, ra quyết định dựa trên dữ liệu bao gồm việc thu thập, nghiên cứu, phân tích dữ liệu để tạo ra các hiểu biết sâu sắc và hướng dẫn lựa chọn cho thực tế và chiến lược. Quá trình này sử dụng các công nghệ như phân tích dữ liệu, máy học và mô hình dự đoán để biến dữ liệu thô thành kiến ​​thức hữu ích. Phương pháp này không chỉ cải thiện độ chính xác của việc ra quyết định mà còn cho phép các tổ chức khám phá ra các mô hình mới, phát hiện xu hướng và dự đoán các kịch bản trong tương lai.

Sự phát triển của các nền tảng kỹ thuật số, thương mại điện tử và phương tiện truyền thông xã hội đã làm tăng đáng kể các nguồn dữ liệu khiến việc áp dụng các công cụ phân tích nâng cao để trích xuất thông tin chi tiết hữu ích một cách nhanh chóng trở nên ngày càng quan trọng. Hơn nữa, việc hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu không bị giới hạn ở một tổ chức hoặc lĩnh vực cụ thể mà nó trải rộng trên nhiều tổ chức và trên nhiều lĩnh vực khác nhau, từ tài chính, chăm sóc sức khỏe đến các ngành công nghiệp và bán lẻ... Sự chấp nhận rộng rãi này cho thấy tính phổ quát ngày càng tăng của việc hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu để duy trì thành công và tìm kiếm những cơ hội mới trong môi trường hiện đại.

Tuy nhiên, con đường hướng tới việc ra quyết định dựa trên dữ liệu thành công không phải là dễ dàng. Các vấn đề liên quan đến chất lượng dữ liệu, mối quan tâm về quyền riêng tư và yêu cầu về kỹ năng, khả năng xử lý các thách thức của môi trường dữ liệu hiện đại của các chuyên gia là vấn đề mà các tổ chức phải giải quyết. Bên cạnh đó, việc hợp nhất các hoạt động dựa trên dữ liệu cũng đòi hỏi phải thay đổi văn hóa làm việc trong các tổ chức. Nó đòi hỏi các nhà quản lý phải thay đổi quan điểm, tạo ra văn hóa mới coi trọng việc ra quyết định dựa trên bằng chứng tại nơi làm việc. Kỷ nguyên ra quyết định dựa trên dữ liệu đánh dấu một thời điểm thay đổi trong các hoạt động quản lý. Thông qua thu thập, lược dịch các tài liệu có liên quan, bài viết này giới thiệu các thành phần, quy trình, thách thức và tác động của việc ra quyết định dựa trên dữ liệu trong hoạt động của một số lĩnh vực và tổ chức

Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu là gì?

Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu là một phương pháp nhấn mạnh vào việc sử dụng dữ liệu và phân tích thay vì sử dụng trực giác để đưa ra quyết định. Nó bao gồm việc tận dụng, thu thập các nguồn dữ liệu quá khứ, dữ liệu trực tuyến … của các đối tượng liên quan, tiến hành phân tích và diễn giải dữ liệu, giúp các tổ chức có thể đưa ra quyết định tốt hơn, phù hợp hơn với các chiến lược và mục tiêu của mình. Nói cách khác, hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu là quá trình đưa ra lựa chọn dựa trên phân tích dữ liệu và bằng chứng thực nghiệm.

Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu vượt qua các mô hình ra quyết định thông thường vốn quá coi trọng cảm tính và kiến ​​thức trước đó. Khả năng đưa ra những hiểu biết hữu ích và chuyển đổi chúng thành những lựa chọn sáng suốt, đồng thời giảm thiểu rủi ro và tăng hiệu quả chung của hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu là điều khiến nó trở nên quan trọng đối với các tổ chức hiện nay. Phân tích dữ liệu cho phép người ra quyết định thấy được các xu hướng, mối tương quan và mô hình có thể đã bị bỏ qua khi sử dụng các phương pháp truyền thống để có quyết định chính xác hơn, cũng như giúp tổ chức có thể thích ứng nhanh chóng với các điều kiện thay đổi.

Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu đã dần thay đổi các phương thức quản lý của các rổ chức. Các kỹ thuật quản lý truyền thống, ăn sâu vào các cấu trúc phân cấp và quy trình ra quyết định tuần tự, đã nhường chỗ cho một mô hình mới năng động hơn, khách quan hơn khi  hơn lấy dữ liệu làm trung tâm. Điều này đánh dấu sự thay đổi cơ bản về cơ cấu quyền lực và tiêu chí ra quyết định khi quyết định đưa ra được hướng dẫn bởi những hiểu biết sâu sắc dựa trên dữ liệu.

Công nghệ đóng vai trò quan trọng trong sự thay đổi mô hình này, cung cấp các công cụ và cơ sở hạ tầng cần thiết để thu thập, xử lý và phân tích khối lượng lớn dữ liệu theo thời gian thực. Các tổ chức không còn chỉ dựa vào dữ liệu lịch sử nữa; giờ đây, họ có thể sử dụng phân tích dự đoán, thuật toán học máy và các mô hình thống kê phức tạp. Những cải tiến công nghệ này giúp người ra quyết định dự đoán các mô hình, phát hiện ra các giá trị ngoại lệ và chủ động đưa ra các lựa chọn chiến lược. Việc đưa công nghệ vào các quy trình ra quyết định không chỉ đẩy nhanh tiến độ ra quyết định mà còn đảm bảo việc kiểm tra các sự kiện có sẵn một cách đầy đủ và chính xác hơn.

Sự ra đời của quá trình ra quyết định dựa trên dữ liệu đã mở ra một kỷ nguyên quản lý mới trong thời đại thông tin hiện nay với tiềm năng mang tính cách mạng của nó trong việc thúc đẩy hiệu quả hoạt động và khả năng cạnh tranh của tổ chức. Sự phát triển của quản lý, được đặc trưng bởi xu hướng hướng tới các kỹ thuật lấy dữ liệu làm trung tâm, phản ánh động lực thay đổi của các tổ chức công – tư trên thế giới hiện tại. Đồng thời tính phụ thuộc ngày càng tăng vào dữ liệu và công nghệ đã trở thành nền tảng của các quy trình ra quyết định, đảm bảo rằng các tổ chức công – tư không chỉ phản ứng nhanh nhạy với những khó khăn hiện tại mà còn chuẩn bị tốt cho những điều không chắc chắn trong tương lai.

Các thành phần chính của Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu

Có thể nói Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu thành công hay thất bại liên quan đến việc sử dụng thành công các thành phần chính cho phép các tổ chức khai thác sức mạnh của dữ liệu để ra quyết định chiến lược. Các sắc thái của việc thu thập và tích hợp dữ liệu, phân tích và diễn giải dữ liệu, cũng như vai trò quan trọng của hình ảnh hóa dữ liệu trong việc chuyển đổi dữ liệu thô thành thông tin chi tiết có thể hỗ trợ ra quyết định được coi là yếu tố quyết định của quá trình này.

- Thu thập và tích hợp dữ liệu

Nền tảng của mọi quy trình ra quyết định dựa trên dữ liệu hiệu quả nằm ở việc thu thập cẩn thận và tích hợp các dữ liệu liên quan và đảm bảo rằng dữ liệu thu được có liên quan đến các mục tiêu ra quyết định. Các tổ chức sử dụng nhiều chiến lược để thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn, bao gồm xu hướng, tương tác của người dân trong xã hội, xu hướng thị trường và quy trình nội bộ… đồng thời sử dụng các phương pháp thu thập dữ liệu có liên quan và tích hợp dữ liệu đó vào quy trình ra quyết định của mình. Điều này đòi hỏi phải áp dụng các kỹ thuật như khảo sát, phỏng vấn và hệ thống giám sát dữ liệu để có được các điểm dữ liệu phù hợp với mục tiêu của tổ chức đó. Ví dụ, như trường hợp các tổ chức thương mại điện tử có thể tập trung vào dữ liệu về hành vi của người tiêu dùng, trong khi các công ty công nghiệp có thể nhấn mạnh vào các biện pháp hiệu quả sản xuất…

 Mặt khác, tích hợp bao gồm việc hợp nhất dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau theo cách gắn kết và dễ tiếp cận. Điều này có thể yêu cầu sử dụng các nền tảng và công nghệ tích hợp dữ liệu hỗ trợ tổng hợp dữ liệu từ các hệ thống khác nhau, đảm bảo góc nhìn toàn diện cho những người ra quyết định. Sự cần thiết của chất lượng dữ liệu, tính đầy đủ và tính kịp thời là rất quan trọng trong quá trình ra quyết định dựa trên dữ liệu. Tính chính xác đảm bảo rằng các phán đoán dựa trên thông tin đáng tin cậy; tính đầy đủ đảm bảo rằng không có điểm dữ liệu quan trọng nào bị thiếu; và tính kịp thời đảm bảo rằng dữ liệu có liên quan và đại diện cho trạng thái hiện tại của các sự kiện.

Để đáp ứng yêu cầu này đòi hỏi các tổ chức phải đầu tư vào các quy trình đảm bảo chất lượng dữ liệu, bao gồm các quy trình xác thực dữ liệu, cập nhật dữ liệu theo thời gian thực và kiểm toán định kỳ để bảo vệ tính toàn vẹn của các tập dữ liệu. Những người ra quyết định phụ thuộc vào dữ liệu chính xác và toàn diện để đưa ra các lựa chọn sáng suốt, thông tin lỗi thời hoặc bị thiếu có thể dẫn đến những phán đoán sai lầm có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng.

- Phân tích và diễn giải dữ liệu

Sau khi dữ liệu được thu thập và tích hợp, thành phần quan trọng tiếp theo của Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu là phân tích và diễn giải dữ liệu đó.

Phân tích dữ liệu bao gồm việc sử dụng nhiều công cụ để tìm ra các mô hình, xu hướng và mối tương quan hướng dẫn việc ra quyết định. Nhiều phương pháp phân tích dữ liệu khác nhau, chẳng hạn như phân tích thống kê và học máy, đóng vai trò quan trọng trong việc khám phá những hiểu biết hữu ích từ dữ liệu:  Thống kê mô tả cung cấp bản tóm tắt các thuộc tính quan trọng; Thống kê suy luận tạo ra các dự đoán hoặc kết luận về một quần thể dựa trên mẫu; và Phân tích khám phá dữ liệu hỗ trợ việc khám phá các mô hình và mối tương quan.

Học máy, một phương pháp tiên tiến, bao gồm việc sử dụng các thuật toán có thể học hỏi và đưa ra dự đoán hoặc phán đoán dựa trên dữ liệu. Điều này bao gồm học có giám sát để lập mô hình dự đoán và học không giám sát để xác định mô hình.

Diễn giải dữ liệu để tìm kiếm, đạt được những khả năng hiểu biết sâu sắc có thể ra quyết định. Phân tích dữ liệu không chỉ là về việc xử lý số liệu thống kê; mà còn là về việc đưa ra những hiểu biết cho việc ra ra quyết định. Diễn giải đòi hỏi phải nắm bắt được ý nghĩa của các sự kiện được kiểm tra và biến chúng thành những phán đoán có ý nghĩa. Điều này đòi hỏi kiến ​​thức chuyên môn và nhận thức chi tiết về môi trường hoạt động cụ thể của từng lĩnh vực. Người ra quyết định phải có khả năng nhận định, tìm ra những thông tin quan trọng, hiểu được giới hạn của dữ liệu và đánh giá hậu quả lớn hơn của các quyết định của họ. Diễn giải dữ liệu hiệu quả là cầu nối giữa dữ liệu thô và quá trình ra quyết định sáng suốt. Để đạt được điều này, các tổ chức phải xây dựng một nền tảng coi trọng diễn giải dữ liệu bên cạnh khoa học phân tích.

- Trực quan hóa dữ liệu

Trực quan hóa dữ liệu là nghệ thuật trình bày thông tin phức tạp một cách trực quan dễ hiểu. Trong bối cảnh Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu, trực quan hóa dữ liệu tốt đóng vai trò quan trọng cho người ra quyết định theo cách rõ ràng và dễ hiểu. Bộ não con người vốn có cấu trúc để xử lý thông tin trực quan hiệu quả hơn dữ liệu viết hoặc dữ liệu số. Trực quan hóa dữ liệu khai thác năng khiếu nội tại này, giúp người ra quyết định dễ dàng có sự hiểu biết về các mối liên kết, xu hướng và mô hình phức tạp trong dữ liệu. Bên cạnh đó, trực quan hóa dữ liệu còn hỗ trợ các phương thức giao tiếp để Người ra quyết định có thể đến từ nhiều nền tảng khác nhau và việc hiển thị dữ liệu dưới dạng đồ họa đảm bảo rằng mọi người, bất kể kỹ năng kỹ thuật của họ, đều có thể tham gia vào quá trình ra quyết định.

Các công cụ và chiến lược trực quan hóa mạnh mẽ cho người ra quyết định 

Có rất nhiều công cụ và phương pháp trực quan hóa có sẵn để chuyển đổi dữ liệu thô thành các dạng đồ họa hấp dẫn như: Bảng thông tin, Biểu đồ, Đồ thị và Bản đồ màu … chỉ là một vài ví dụ về các công cụ trực quan hóa phục vụ cho nhiều loại dữ liệu và yêu cầu ra quyết định khác nhau. Những người ra quyết định có thể được hưởng lợi từ các bảng thông tin tương tác cho phép họ phân tích dữ liệu theo thời gian thực, phát hiện các mẫu và đào sâu vào các chi tiết chính xác.

Bản đồ hệ thống thông tin địa lý (GIS) là một công cụ trực quan hóa mạnh mẽ điển hình hỗ trợ phân tích không gian và đặc biệt có lợi cho các tổ chức có mối quan tâm dựa trên vị trí. Tóm lại, các thành phần cốt lõi của quá trình ra quyết định dựa trên dữ liệu, bao gồm thu thập và tích hợp dữ liệu, phân tích và diễn giải dữ liệu và trực quan hóa dữ liệu, tạo nên nền tảng cho quá trình ra quyết định chính xác và mang tính chiến lược. Việc thu thập và tích hợp dữ liệu chặt chẽ đảm bảo rằng những người ra quyết định có quyền truy cập vào một tập dữ liệu đầy đủ và chính xác. Phân tích và diễn giải dữ liệu cho phép tìm kiếm những hiểu biết quan trọng giúp những người ra quyết định nhận ra các mẫu và xu hướng. Cuối cùng, trực quan hóa dữ liệu đưa những hiểu biết này vào các hình thức (biểu đồ, đồ thị…) biểu diễn dễ hiểu và dễ tiếp cận, thúc đẩy giao tiếp và hợp tác tốt hơn trong các tổ chức.

Lợi ích, ý nghĩa của Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu

Việc áp dụng Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu đánh dấu một sự thay đổi mô hình cơ bản, đưa lại những lợi ích thiết thực cho các tổ chức trong Kỷ nguyên thông tin.

Hình ảnh: Lợi ích của Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu

- Nâng cao hiệu quả của tổ chức

Một trong những lợi thế chính của Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu là phát triển hiệu quả tổ chức. Bằng cách dựa trên các lựa chọn từ những thông tin chi tiết dựa trên dữ liệu, các tổ chức công - tư có thể đơn giản hóa hoạt động, xác định các điểm nghẽn và cải thiện phân bổ nguồn lực. Ví dụ: một nhà máy sản xuất sử dụng Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu có thể sử dụng dữ liệu sản xuất theo thời gian thực để phát hiện tình trạng kém hiệu quả và thay đổi lịch trình sản xuất một cách phù hợp, dẫn đến hiệu quả hoạt động cao hơn.

- Hỗ trợ quá trình đổi mới

Thông qua cung cấp cơ sở dữ liệu để hình thành ý tưởng và thử nghiệm, Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu kích thích quá trình đổi mới. Các tổ chức có thể sử dụng dữ liệu để khám phá xu hướng thị trường, sở thích của khách hàng và các cơ hội sắp tới. Kiến thức này cung cấp sự hiểu biết, tri thức cho quá trình phát triển sản phẩm mới, các kỹ thuật tiếp thị và cấu trúc doanh nghiệp. Ví dụ: một doanh nghiệp công nghệ có thể đánh giá dữ liệu phản hồi của người tiêu dùng để phát hiện các khoảng trống trên thị trường và tạo ra các tính năng hoặc sản phẩm mới để đáp ứng nhu cầu thay đổi.

- Tăng cường khả năng cạnh tranh:

Trong thị trường toàn cầu có tính liên kết, đa phương như hiện nay, khả năng cạnh tranh gắn liền với khả năng thích ứng và đưa ra những lựa chọn sáng suốt một cách nhanh chóng. Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu giúp các doanh nghiệp luôn đi đầu bằng cách đưa ra các lựa chọn dựa trên dữ liệu theo thời gian thực. Các doanh nghiệp sử dụng dữ liệu để nghiên cứu thị trường, thông tin chi tiết về khách hàng và hiệu quả hoạt động sẽ đạt được lợi thế cạnh tranh nhất định. Lợi thế chiến lược này giúp doanh nghiệp có những phản ứng chủ động với những thay đổi của thị trường, xu hướng mới và hoạt động của đối thủ.

- Kinh doanh dịch vụ tài chính:

Trong kinh doanh dịch vụ tài chính, Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu đã thay đổi phương thức quản lý rủi ro. Các tổ chức sử dụng phân tích dự đoán để đánh giá khả năng tín dụng của khách hàng, xác định hoạt động gian lận và tối ưu hóa danh mục đầu tư. Việc triển khai Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu thành công trong ngành này giúp đánh giá rủi ro chính xác hơn, giảm gian lận tài chính và lợi nhuận tốt hơn. 

- Ngành bán lẻ:

Các nhà bán lẻ sử dụng Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu có thể cải thiện trải nghiệm của khách hàng và tối ưu hóa quản lý hàng tồn kho. Bằng cách nghiên cứu xu hướng mua sắm, sở thích và bình luận của người tiêu dùng, các thương gia có thể tùy chỉnh các chiến dịch tiếp thị, cải thiện giá cả và quản lý hàng tồn kho hiệu quả hơn. Việc triển khai thành công trong ngành bán lẻ đã mang lại sự hài lòng hơn cho khách hàng, doanh số bán hàng tốt hơn và giảm chi phí hoạt động.

- Ngành chăm sóc sức khỏe:

Trong chăm sóc sức khỏe, Hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu đang thay đổi việc chăm sóc bệnh nhân, phân bổ nguồn lực và các lựa chọn điều trị. Các bệnh viện đánh giá dữ liệu bệnh nhân để nâng cao kết quả điều trị, quản lý lịch trình của nhân viên và loại bỏ tình trạng hoạt động kém hiệu quả. Việc áp dụng thành công đã mang lại kết quả cải thiện cho bệnh nhân, giảm chi phí chăm sóc sức khỏe và tăng cường việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe nói chung.

Lời kết

Sự phát triển mạnh mẽ của các công nghệ, nền tảng số là động lực thúc đẩy các tổ chức công - tư từng bước chuyển sang ra quyết định dựa trên dữ liệu để đảm bảo độ chính xác và hiệu quả. Trong thời kỳ chuyển đổi số toàn diện như hiện nay, Việt Nam đã có những bước tiến nhất định trong quá trình này, đặc biệt coi trọng công tác điều hành trực tuyến và hỗ trợ ra quyết định dựa trên dữ liệu. Ngày 20 tháng 9 năm 2024, Thủ Tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định Số: 1012/QĐ-TTg, Ban hành kế hoạch hành động chuyển đổi số hoạt động chỉ đạo điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trực tuyến và dựa trên dữ liệu giai đoạn 2024-2025 hướng đến năm 2030 với mục tiêu như sau:

Chuyển đổi công tác chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ sang môi trường điện tử, ứng dụng công nghệ hiện đại để tổng hợp dữ liệu, hỗ trợ phân tích, xây dựng mô hình dự báo, nhằm tăng cường công tác tham mưu, tổ chức hoạt động và hỗ trợ ra quyết định của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ; theo dõi, giám sát, đánh giá, đo lường việc thực hiện các nhiệm vụ, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội theo các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội, Chính phủ dựa trên dữ liệu số.

Hình thành kho dữ liệu tổng hợp, tích hợp tập trung; hệ thống thông tin phục vụ chỉ đạo, điều hành, công tác tham mưu, tổng hợp hỗ trợ ra quyết định của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ; kết nối, tích hợp, chia sẻ thông tin, dữ liệu, tương tác trên môi trường điện tử với các hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu của bộ, ngành, địa phương.

Phần hai bài viết giưới thiệu lợi ích của Hỗ trợ ra quyết định tại khu vực công và giới thiệu ví dụ đang triển khai ở Việt Nam

Người thực hiện

Lê Việt Hưng

Phòng Dịch vụ số

Tài liệu tham khảo:

https://www.tableau.com/learn/articles/data-driven-decision-making

https://www.datamation.com/

https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Cong-nghe-thong-tin/Quyet-dinh-1012-QD-TTg-2024-chuyen-doi-so-hoat-dong-chi-dao-cua-Chinh-phu-truc-tuyen-625218.aspx

https://www.ibm.com/think/topics/data-driven-decision-making